شهریار عدل، ایران شناس و متخصص تاریخ، باستان شناسی و تاریخ هنر دوران اسلامی ایران درگذشت.
به گزارش ایرنا، عدل روز گذشته (31 خرداد) در سن 72 سالگی به دلیل ناراحتی در قفسه سینه به طور ناگهانی در فرانسه به دیار باقی شتافت. وی متولد 14 بهمن 1322 بوده و اجداد پدری او اهل تبریز بودند.
شهریار عدل سال های دبستان و دبیرستان را در تهران گذراند و از پاییز 1338 شمسی (1959 میلادی) ادامه تحصیلاتش را در فرانسه دنبال کرد.
در مدرسه عالی علوم تاریخی در سوربن تحصیل کرد و همزمان در مدرسه موزه لوور، تاریخ عمومی هنر، باستان شناسی مشرق زمین و تاریخ هنرهای دوره اسلامی خواند و به مدرسه معماری پاریس – بوزار- رفت.
سپس به ادامه تحصیل در دوره دکتری پرداخت و برای رساله دکتری موضوع «فتوحات همایون» را برگزید که به تاریخ جنگ های شاه عباس در سال 1007 ق در خراسان و فتح هرات مربوط است.
تحقیقات عدل با ورود و عضویت او در مرکز ملی تحقیقات علمی فرانسه (CNRS) شکل حرفه ای تری به خود گرفت. او در این مرکز پژوهش های خود را به ایران، افغانستان و آسیای میانه معطوف کرد و از عضو به مدیر ممتاز تحقیقات ارتقا یافت.
طی سال ها، به رغم آن که بسیاری از خارجی های عضو مرکز ملی تحقیقات علمی فرانسه ملیت فرانسوی اختیار می کردند، وی هیچ گاه ملیت خود را تغییر نداد و حتی تابعیت دوگانه نگرفت.
عدل همچنین عضو هیات تحریریه مجله استودیا ایرانیکا بود که از آغاز دهه 70 میلادی در فرانسه منتشر می شود و دیگر اعضای تحریریه آن دانشمندانی از جمله ژیلبرت لازار، پل برنار، ژان کالمار، یان ریشار و فیلیپ ژینیو هستند که به خوبی معرف سطح اعتبار این نشریه است.
شهریار عدل از اواخر دهة 70 میلادی ریاست کمیته بین المللی تدوین تاریخ تمدن های آسیای میانه را در یونسکو بر عهده داشت که در چارچوب آن با حضور دانشمندانی از نقاط مختلف جهان، مجموعه ای پرمایه و مفصل در این زمینه به زبان انگلیسی منتشر شد. در سال های گذشته از سوی وزارت امور خارجه کشورمان دو جلد از این مجموعه به فارسی ترجمه و منتشر شده است.
تحقیقات تاریخی و تاریخ هنری شهریار عدل بیشتر در زمینه قرون میانه اسلامی و به ویژه دوره های صفوی و قاجار متمرکز بود. او سلسله مقاله های مهمی درباره آغاز نقاشی مکتب مغول درهندوستان و همچنین نقاشی و صورتگران دوره صفوی نگاشته است.
همچنین جنبه های تاریخی، هنری و فنی مواد فرهنگی این دوره مورد علاقه او بود. کتاب هنر و جامعه در جهان ایرانی که به فارسی نیز ترجمه شده از جمله کوشش های او در تدوین مقالاتی در این باره است.
تحقیقات میدانی باستان شناسی دکتر عدل نیز بیشتر بر دوران اسلامی متمرکز بود. او پژوهش ها و کاوش های باستان شناسی گسترده و دامنه داری در زوزن خراسان، بسطام سمنان، ری، مسجد نُه گنبد بلخ و بم به انجام رسانده یا در دست انجام داشت. نتایج این تحقیقات نیز به طور پیوسته در نشریات اروپا یا ایران منتشر شده است.
کتاب تهران، پایتخت دویست ساله از دیگر تلاش های او و همکار فرانسوی وی برنار اورکاد است که به مناسبت دویستمین سالگرد پایتخت شدن تهران در سال 1992 از سوی انجمن ایران شناسی فرانسه در ایران منتشر شد.
بر اساس گزارش پژوهشگاه میراث فرهنگی، از دیگر فعالیت های عدل ثبت نخستین آثار ایران در فهرست میراث جهانی است که مقارن با آشفتگی های روزهای اول انقلاب و با هزینه شخصی وی انجام شد.
چند ماه پس از وقوع انقلاب، در اردیبهشت سال 1358 او با سفر به مصر اقدام به پیگیری و ثبت میدان نقش جهان اصفهان، معبد چغازنبیل و تخت جمشید کرد. پس از آن به مدت 24 سال هیچ اثری از ایران در فهرست میراث جهانی ثبت نشد تا آن که بار دیگر در اواخر دهه 70 خورشیدی با پیگیری های مدیریت وقت سازمان میراث فرهنگی، دوباره وی و جمعی از همکارانش اقدام به تهیه و تدوین پرونده های ثبت جهانی کردند و مجموعه تخت سلیمان در این فهرست به ثبت رسید.
با وقوع زلزله بم در دی ماه 1382 نیز عدل در بم حضور یافت و به مدت بیش از یک دهه تحقیقات گسترده ای را درباره این منطقه غنی تاریخی پایه گذارد و ادامه داد.
از جمله کارهای ماندگار شهریار عدل یافتن فیلم های زمان مظفرالدین شاه قاجار در فیلم خانه کاخ گلستان و تلاش هایی است که با همکاری نهادهای مسؤول برای ترمیم و معرفی آن ها در مرکز ملی سینماتوگرافی فرانسه انجام داد. این اقدام پرتویی نو بر آغاز تاریخ سینمای ایران افکند. عدل به این کار بسنده نکرد و مقالات مهم و راهگشایی نیز درباره آشنایی با سینما و نخستین گامها در فیلمبرداری و فیلمسازی در ایران نگاشت.
او با اشرافی که به تاریخ و هنر دورة قاجار داشت مقالاتی کلیدی نیز درباره تاریخ عکاسی نگاشت و در کنار یحیی ذکاء و ایرج افشار از معدود صاحب نظران در این زمینه به شمار می آمد.
شهریار عدل به دریافت مدال فرهنگ جهانی یونسکو نیز نائل آمد. در سال 1388 خورشیدی (2009 میلادی) کویچیرو ماتسورا، دبیر کل وقت یونسکو، طی مراسمی در حضور ایرینا بوکوا، دبیر کل منتخب و کنونی آن سازمان، مدال فرهنگ جهانی یونسکو موسوم به «پنج قاره» را در مقر یونسکو در پاریس در مقر یونسکو در پاریس به شهریار عدل اعطا کردند.
منبع: تابناک