باسمه تعالي
شايد امروز كشور و نظام حكومتی‌ای وجود نداشته باشد كه همهٔ افراد و اتباع آن از يك نژاد و قوميت بوده، به يك زبان تكلم كنند و پيرو يك آيين و مذهب باشند. در بيشتر كشورها، يك اكثريتي وجود دارد كه داراي تاريخ و فرهنگ و زبان و مذهب و مليت مشترك هستند. گروههاي كوچكتري نيز وجود دارند كه ويژگيهاي قومي، زباني، و مذهبي خود را دارند و اقليت ناميده مي‌شوند.
مسئله‌ی رعايت حقوق اقليتها و تبعيض قائل نشدن نسبت به آنها، از جمله اموري است كه بخصوص امروزه سخت مورد توجه و بحث نهادهاي بين المللي حقوق بشري است كه تمهيداتی براي رعايت حقوق اقليت ها و تامين همزيستي مسالمت آميز اقوام مختلف انديشيده شده است و گاه نيز جهان مخصوصاً در اين دهه اخير شاهد برخوردهاي خصمانه و خشونت بار و ويرانگر گروههاي مختلف و يا اقدام گروه اكثريت براي پاكسازي قومی اقليت بوده است. در اين نوشته ابتدا اشاره‌اي به تعريف و مفهوم اقليت مي‌شود و آنگاه ذكري از اسناد بين المللي مربوط به حقوق اقليت ها به ميان مي‌آيد و سرانجام موقعيت و حقوق اقليتها در قانون اساسي و نظام جمهوري اسلامي ايران، مورد بررسي قرار خواهد گرفت.
* تعريف اقليت
در اينكه تعريف اقليت چيست و منظور از عنوان اقليت (MINORITY) چه می‌باشد، همواره بحث و جدل وجود داشته است. در واقع ارائهٔ يک تعريف جامع و مانع براي اقليت دشوار است، ولی امروزه در بحث‌های سازمان ملل مشخصه‌هایی براي اقليت ذكر می‌شود و با آن مشخصه‌ها، گروهی به عنوان اقليت ناميده می‌شوند. اين مشخصه‌ها عبارتند از: ويژگی‌های قومی، ملی، مذهبی يا زبانی يك گروه كه با گروه‌های داخل در حاكميت متفاوتند. در حقيقت برای اينكه جمعيتی به عنوان اقليت شناخته شود، بايد اين مشخصه‌ها را داشته باشد:
۱) از لحاظ تعداد كم باشند، اقليتها قاعدتاً بايد ار لحاظ تعداد كمتر از ساير اقشار جمعيت كه حكومت را در دست دارند، باشند.
۲) حاكميت را در دست نداشته باشند، گروه اقليت، گروهی است كه قدرت حكومت را در دست ندارند. اقليت يعنی گروهی كه از لحاظ تعداد كمتر از گروه‌های ديگر است و حاكميت را در دست دارد، طبعاً مصداق اقليتی كه بايد موردحمايت قرار گيرد محسوب نخواهد شد.
۳) تفاوت نژادی، ملی، فرهنگی، زبانی و يا تفاوت مذهبی داشته باشند، اقليتها گروه‌هایی هستند از لحاظ نژادی، زبانی يا مذهبی با ديگران تفاوت دارند، و البته اقليت به كسانی گفته می‌شود كه اتباع يك كشور محسوب می‌شوند، يعنی افرادی از تبعهٔ يک كشور كه از لحاظ نژاد، زبان و يا مذهب با ديگران تفاوت دارند، اقليت محسوب می‌شوند. بنابراين اقليت را می‌توان اين گونه تعريف كرد:
«گروهی از اتباع يک كشور كه از لحاظ ملی، نژادی، زبانی، يا مذهبی از ديگر اقشار مردم متفاوت بوده، از لحاظ تعداد كمترند و قدرت حكومت را در دست ندارند.» برخی برای تحقيق مفهوم اقليت براي گروهی از اتباع يك دولت، روحيهٔ همبستگی و تعاون و ريشه دار بودن آنان در كشور محل اقامت، يعنی سابقهٔ طولانی اقامت در كشور را داشتن مثلاً صد سال قدمت، شرط تحقق مفهوم اقليت دانسته‌اند.
در ذيل مبحث مربوط به اقليتها، رعايت حقوق گروه‌هايی چون مهاجرين EMIGRANTS پناهندگان REFUGEES، بومی‌ها INDIGENOUS PEOPLES و امثال آنها نيز مطرح است، هر چند تعريف مصطلح اقليت و اجرای همه احكام خاص اقليت شامل آنها نباشد. البته كميتهٔ حقوق بشر در تفسير نسبتاً جديد خود در سال ۱۹۹۴ در رابطه با ماده ۲۷ ميثاق بين‌المللی حقوق مدنی و سياسی اعلام داشته كه حق داشتن فرهنگ، زبان و مذهب فقط مربوط به اقليت‌های شناخته شده و تثبيت شده نيست، بلكه افراد متعلق به گروه‌هايی كه كارگران مهاجر را تشكيل می‌دهند نيز شامل می‌شود. كميته در تفسير خود شهروند بودن كشور محل اقامت را به عنوان پيش شرط برخورداری از حقوق اقليت به حساب نياورده است.