پروفسور چارلز باترورث استاد دانشگاه‌های هاروارد و مریلند آمریکا معتقد است غرب از منظر فیلسوفان اسلامی توانست به مطالعات و آراء و اندیشه‌های فیلسوفان یونان از جمله افلاطون و ارسطو دست یابد.
به گزارش خبرنگار مهر، در فلسفهٔ اسلامی موضوع فلسفه، وجود یا موجود است؛ و فلسفهٔ اسلامی از احکام کلی وجود یا موجود بحث می‌کند. در قرون وسطی و اوایل رنسانس، موضوع بحث فلسفه‌های غربی با فلسفهٔ اسلامی یکی بود؛ ولی فلسفه‌های نوظهور غربی از حیث موضوع به شدت دچار تشتت و اختلاف هستند؛ به نحوی که با اندکی تسامح، می‌توان ادعا نمود که فلسفه، به تعداد فلسفه‌های غربی موضوع پیدا کرده است.
در هر سه مکتب فلسفهٔ اسلامی، عقل بدیهی و عقل برهانی و قضایای بدیهی و استدلال منطقی، نقش محوری دارند؛ ولی در اغلب مکاتب فلسفی نوظهور در غرب، یا عقل و منطق به کلی مورد انکار است یا ارزش معرفتی آن چندان قابل اعتنا نیست. لذا بین فلسفهٔ اسلامی و اغلب فلسفه‌های غربی یک شکاف عمیق معرفت‌شناختی وجود دارد.
در گفتگو با پروفسور «چارلز باترورث» تفاوت‌های فلسفهٔ اسلامی و فلسفهٔ غرب را مورد بررسی قرار داده‌ایم که در ادامه می‌آید؛
چارلز باترورث استاد حکومت و سیاست در دانشگاه مریلند آمریکا و استاد برجستهٔ فلسفهٔ سیاسی اسلام است. او در اکثر کشورهای عربی‌زبان به تدریس و تحقیق مشغول بوده است. او در کشورهای کویت، عربستان سعودی، الجزایر، مراکش، ترکیه، زئیر، ساحل عاج، لیبی و کشورهایی چون بلاروس، فرانسه، آلمان و مجارستان و اوکراین به تدریس و تحقیق مشغول بوده است.
عمده شهرت باترورث در حوزهٔ فلسفه سیاسی اسلام است. او در خصوص آراء متفکرانی چون ابن‌سینا، فارابی، رازی و ابن‌میمون تحقیقات جامعی داشته که منتشر شده است. او رئیس پیشین شورای آمریکایی مطالعهٔ جوامع اسلامی بوده است. وی سابقهٔ تدریس در دانشگاه‌های هاروارد، شیکاگو، سنت جان، جورج تاون، دانشگاه سوربن پاریس را در کارنامهٔ علمی خود دارد.
*تفاوت‌های اصلی فلسفهٔ اسلامی و فلسفهٔ غرب چیست؟
تصور نمی‌کنم که بتوان فلسفهٔ اسلامی و فلسفهٔ غرب را در یک عبارت کلی خلاصه کرد. این درست نیست که از فلسفه در چنین اصطلاح کلی سخن به میان آید. در واقع برای بررسی اختلافات فلسفهٔ اسلامی و فلسفهٔ غربی باید هر فیلسوف و آراء و اندیشه‌هایش با یک فیلسوف مورد قیاس قرار گیرد. همچنین یک مکتب فلسفی باید به طور مشخص با یک مکتب فلسفی دیگر مورد مقایسه قرار گیرد.
به طور سنتی کَند و کاو فلسفی با افلاطون و ارسطو آغاز شد. اما باید توجه داشت که تحقیقات و کند و کاوهای فلسفی قبل از دوران افلاطون و ارسطو وجود داشته است. در واقع قبل از افلاطون و ارسطو در یونان باستان و در مصر و در سرزمین عراق، ما شاهد وجود فیلسوفانی بوده‌ایم.
«ابونصر فارابی» و «ابو ولید بن رشد» و «موسی بن میمون» و سقراط و افلاطون به کار بردن دیالکتیک به منظور دنبال کردن فلسفه را بسط و گسترش دادند. این در حالی است که ارسطو نشان داد که چگونه استدلال‌ورزی دقیق را باید به کار برد. در واقع ارسطو تلاش جدی در نوع استدلال‌ورزی و منطق را مورد توجه داشت. بر این اساس تلاش‌های زیادی در عرصهٔ منطق به کار برد و منطق ارسطویی قرن‌های متمادی بر حوزهٔ فلسفه و منطق سایه افکنده بود.
*چرا در دوران کنونی مطالعه و خواندن فلسفهٔ اسلامی ضرورت دارد؟
ما از منظر فیلسوفان اسلامی و فیلسوفان عرب توانستیم به مطالعات و آراء و اندیشه‌های فیلسوفان یونان از جمله افلاطون و ارسطو دست یابیم. از رهگذر مطالعهٔ آثار فیلسوفان اسلامی دریافتیم که چگونه آنها توانستند مسائل زمان خودشان را و مسائلی که در مکان‌های دیگر مطرح بود را با آراء فیلسوفان یونان پیوند بزنند و بدانها پاسخ بدهند.
*چگونه فیلسوفان اسلامی توانستند آموزه‌های وحیانی را با فلسفهٔ یونان و به ویژه فلسفهٔ ارسطو که ماهیت سکولار دارد پیوند بزنند؟
یونانیان مسائل وحیانی را از طریق شعر و به ویژه اشعار «هومر» درک می‌کردند و می‌فهمیدند. بعدها مردم از طریق کتب مقدس و از طریق پیامبرانی چون حضرت موسی(ع) و حضرت محمد(ص) با امور و مسائل وحیانی آشنا می‌شدند.
بر این اساس تلاش فیلسوفان اسلامی مبتنی بر این بود که در درون سنت عربی و اسلامی نشان دهند که شباهت‌هایی میان مسائل عقلانی و برهانی و آنچه در کتاب‌های مقدس هست، وجود دارد.
در این میان چیزی که امر جدید محسوب می‌شد این بود که این فیلسوفان در تلاش بودند تا نشان دهند که میان استدلال و برهان و وحی یک هماهنگی اساسی و مبنایی وجود دارد.
*در حالی که مکتب روشنگری ادعا می‌کند که امر قدسی قابل شناسایی نیست و برای آن اصالتی قائل نیست چرا مکاتب فلسفی در تلاشند تا میان امر قدسی و عقلانی پیوند برقرار کنند؟ ما شاهد این هستیم برخی مکاتب فلسفی به دنبال پیوند میان امر قدسی و برهان و استدلال هستند. دلایل این امر چیست؟
برای فیلسوفان سنت اسلامی، استدلال و برهان، راهنمایی مطمئن برای پاسخ دادن به همهٔ پرسش‌های مهم است، حتی پرسش‌هایی که در خصوص روح انسان و اهداف بشر مطرح می‌شود. وقتی رنسانس در اروپا آغاز شد متفکران مختلفی در غرب آراء ارسطو و سنت فلسفی پیشین را نادیده گرفتند و به آن بی‌توجهی کردند.
در واقع آنها این آراء و اندیشه‌ها را قبول نداشتند. آنها بسیاری از آموزه‌های ارسطو را رد کردند اما آنها این اندیشه را تماماً مردود نشمردند. در آراء و اندیشه‌های آنان تسلط و کنترل بر مسائل و امور انسانی برجسته است به ویژه آنها تأکید ویژه‌ای بر علم سیاست دارند.
مناقشه و جنگ معروف میان «باستان» و «مدرن» به متفکران عصر روشنگری اجازه داد تا معروفیت زیادی به دست آورند اما باید توجه داشت که آموزه‌های آنها هنوز هم محل پرسش و تردید است. چیزی که باید بدان توجه نمود این است که نتیجهٔ اندیشه‌های عصر روشنگری نتایج خطرناک و مخربی به دنبال داشت.
*در مجموع شما کند و کاو فلسفی را چگونه تعریف می‌کنید؟ اگر تلاش برای رسیدن به زندگی بهتر است چرا برخی مکاتب فلسفی نتایج مخربی به دنبال داشته است؟ اِشکال در عرصهٔ نظر است یا عمل؟
باید توجه داشت که فلسفه همیشه تلاش داشته تا دانش و معرفت را جایگزین فکر و عقیده سازد. در طول تاریخ و از یک زمان به زمان دیگر مردم مدعی بوده‌اند که در به دست آوردن دانش و معرفت موفق بوده‌اند. در واقع این ادعاها در طول تاریخ از سوی جوامع مختلف مطرح می‌شده است. اما برخی از این ادعاها بعدها نادرست بودنش مشخص می‌شده است.
بر این اساس توجه داشته باشید که تاریخ فلسفه در خصوص این دو موضوع بوده است: استدلال و برهان در خصوص چگونگی دانستن و اینکه چه چیزی را باید دانست و فراگرفت. به عبارت دیگر تمام تاریخ فلسفه برای چگونگی فکر کردن و استدلال‌ورزی از یک سو و اینکه چه چیزهایی را باید فراگرفت از سوی دیگر، بوده است.
منبع: خبرگزاری مهر