فلسفه نه علم است نه دین/ فلسفه، آزادی مطلق است

دینانی در نشست فلسفهٔ معاصر ایران و ترکیه: 
دکتر دینانی با بیان اینکه فلسفه آزادی مطلق است گفت: فلسفه نه دین است و نه علم. حقیقت فلسفه، آگاهی است و آگاهی همیشه معاصر است. 

به گزارش خبرنگار مهر، غلامحسین ابراهیمی دینانی، استاد بازنشستهٔ فلسفهٔ دانشگاه تهران در ادامهٔ نشست فلسفهٔ معاصر ایران و ترکیه که امروز صبح در موسسهٔ پژوهشی حکمت و فلسفهٔ ایران برگزار شد، با بیان این که آقای دکتر اینام بیشتر از صداقت و صمیمیت صحبت کردند و آنها را از ویژگی‌های فلسفی دانستند، عنوان کرد: اما بیش از هر چیزی من این صفات را یعنی صمیمیت و صداقت را در خود ایشان دیدم. 

وی افزود: دکتر اینام چندین خاصیت برای فلسفه برشمرد. من یکی دیگر اضافه می‌کنم و آن اینکه فلسفه اشتباه و صواب ندارد. علم، صواب و خطا دارد. در دین حق و باطل وجود دارد اما فلسفه نمی‌گوید که چیزی حق یا باطل یا درست یا غلط است. فلسفه چیزی را کنار می‌گذارد و چیزی را انتخاب می‌کند. کنار گذاشتن به معنی بطلان نیست و انتخاب کردن به معنی درست بودن آن چیز نیست.

دینانی در ادامه گفت: چرا چنین است؟ به خاطر اینکه فلسفه آزادی مطلق است. پس این تفاوت اساسی که بین علم و فلسفه و فلسفه و دین از سوی دیگر است، در اینجا پدیدار می‌شود. فلسفه نه دین است و نه علم. حقیقت فلسفه، آگاهی است و آگاهی همیشه معاصر است. فلسفه که تفکر آزاد است نگاه به یک افق است و آن افق بی‌کرانه است.

وی با اشاره به آیهٔ قرآن که می‌گوید انسان افق دارد و افق آن‌ هم در این عالم است و از درون است، گفت: از اینجا می‌توانیم تفاوت اندیشهٔ فلسفی و هر اندیشهٔ دیگری را ببینیم. اندیشهٔ فلسفی با آن چیزی که مواجه نشده است، نمایان نمی‌شود. فلسفه تنها تفکری است که در سطح حرکت نمی‌کند، بلکه همواره از سطح به ژرفا و عمق می‌رود. مهم‌ترین نکته در فلسفه، خوب گوش دادن است.

چهرهٔ ماندگار فلسفه اظهار کرد: من الان مطلبی را از یک مرد بزرگ که مقبره‌اش در ترکیه است و هم ترک‌ها و هم فارس‌ها به آن افتخار می‌کنند، یعنی مولانا جلال‌الدین بلخی نقل می‌کنم. او در کتاب کبیر و بی‌نظیر خود در کل تاریخ با اینکه مؤمن است «بسم‌الله» نمی‌گوید و می‌گوید؛ بشنو از نی چون حکایت می‌کند. تمام کتاب‌ها با «بسم‌الله» شروع شده‌اند، اما در کتاب مولوی با «بشنو» شروع می‌کند. چرا مولانا این کار را کرده است؟ مادامی که گوش نباشد، اسم خدا شنیده نمی‌شود. حالا گوش، اول است یا بسم‌لله؟ گوش.

دینانی خاطرنشان کرد: قرآن وقتی یک عده‌ای را می‌خواهد مذمت کند می‌گوید صُمٌّ بُكْمٌ عُمْيٌ فَهُمْ لاَ يَعْقِلُونَ اول می‌گوید کـَرند و چون کـَرند، پس لالند و اگر کـَرند و لالند، پس بی‌شعور هم هستند. پس به این دلیل است که مولانا که حکیم است به پیروی از قرآن برای گوش اهمیت قائل است. چرا وقتی که گوش باشد، زبان‌ هم هست و وقتی که گوش باشد آزادی هم هست و آزادی، راه فلسفه است.

وی ادامه داد: پیروان ادیان هرگز با همدیگر کنار نمی‌آیند، نژادها به سختی می‌توانند کنار هم باشند، تنها زبان مشترکی که می‌تواند همهٔ ادیان و همهٔ آدمیان را کنار هم بنشاند که گفتگو کنند، فلسفه است. دین مقدس اسلام یکی از بزرگ‌ترین ادیان است که به تفکر و تعقل بسیار دعوت می‌کند. تنها مردمانی که زیر پرچم اسلام رفته‌اند و با تعقل عمل کردند دو کشور ترکیه و ایران هستند، اما کشورهایی که زیر تعقل نرفتند و مسلمان شدند امروزه نمونهٔ آنها را در داعش می‌بینیم.

این چهرهٔ ماندگار فلسفه افزود: اسلام اگر با تفکر و تعقل همراه نباشد، آثارش همین است که در طالبان، داعش و بوکوحرام می‌بینید.

خوشبختانه در میان ملت ایران و ترکیه که حس می‌کنم جز تفاوت زبانی از نظر فرهنگی هیچ تفاوتی ندارند این دو کشور فرهنگ اسلام را نوشتند و بالا بردند و به جهانیان نشان دادند، دیگران فقط خوردند و بردند و …

دینانی گفت: می‌دانیم همان طور که در ایران افراد زیادی داریم که با فلسفه مخالفند در ترکیه هم این افراد وجود دارند، اما اینها نمی‌دانند که اگر فلسفه از انسان گرفته شود انسان جز یک موجود منجمد چیزی بیشتر نیست. نمونهٔ این مطلب که ما امروز و شما هم با آن گرفتارید، وهابیت است که منشعب از تفکرات ابن‌تیمیه است.

وی در ادامه با اشاره به کتاب ابن‌تیمیه اذعان کرد:ابن‌تیمیه کتاب بزرگی دارد که در آنجا با توجه به شناختی که از قرآن دارد می‌گوید عقل خوب است، اما کارش این است که دست آدم را می‌گیرد و به دست پیامبر(ص) می‌دهد و بعد می‌رود. شما باید از آن بپرسید که آن عقل که بنده و شما را می‌برد و دست در دست پیامبر(ص) می‌گذارد، کجا می‌رود و چه کسی می‌خواهد بفهمد که اگر عقل برود، چه کار باید کرد. ابن‌تیمیه، نمی‌دانم چه جوابی می‌دهد.

استاد بازنشستهٔ فلسفهٔ دانشگاه تهران در پایان با اشاره به عقل ابزاری و پوزیتیویسم گفت: اگر فلسفه و تفکر عمیق فلسفی نباشد نه دین درست فهمیده می‌شود و نه زندگی راه درست خودش را می‌پیماید. البته علم راه خود را می‌رود، اما بدون هدف. بشر سرگردان و مضطرب بدون تفکر راستین فلسفی خواهد بود.

منبع: خبرگزاری مهر