سرویس حقوق مجذوبان نور
«به نام سعادت ملت ایران و به منظور کمک به تأمین صلح جهانی امضاکنندگان زیـر، پیشنهاد می‌نماییم که صنعت نفت در مناطق کشور، بدون استثناء، ملی اعلام شود. یعنی عملیات اکتشاف، استخراج و بهره‌برداری در دست دولت ایران قرار گیرد.»
متن بالا پیشنهادى‌ست که در سال ١٣٢٩ از سوى نمایندگان جبهه‌ی ملى آقایان: دکتر محمد مصدق، حایری‌زاده، الله‌یار صالح، دکتر شایگان و حسین مکی مطرح شد تا گامى مهم و اساسى در جهت ملى شدن صنعت نفت برداشته شود.
روز ۲۹ اسفند ۱۳۲۹ مجلس سنای ایران طرح ملی شدن صنعت نفت را تصویب کرد. ملی شدن صنعت نفت در واقع پیشنهادی بود که ابتدا با امضای همه‌ی اعضای کمیسیون مخصوص نفت مجلس شورای ملی ایران به ریاست دکتر محمد مصدق در ۱۷ اسفند ۱۳۲۹ به صحن علنی مجلس ارائه و ۲۴ اسفند تصویب شد و سپس با تأیید سنا در روز ۲۹ اسفند به قانون مبدل شد.
کمیسیون نفت که طبق تصمیم سی‌ام خرداد ١٣٢٩ مجلس شورای ملی تشکیل شده بود، پس از مذاکرات و مطالعات به این نتیجه رسید که قرارداد الحاقی ساعد-گس، برای استیفای حقوق ایران کافی نیست. لذا، مخالفت خود را با آن اظهار داشت.
روز نوزدهم آذرماه ١٣٢٩، گزارش کمیسیون نفت از سوی حسین مکی(مخبر کمیسیون)، در صحن علنی مجلس شورای ملی خوانده شد. در این گزارش، کمیسیون نفت، به اتفاق آراء، مخالفتِ خود را با لایحه‌ی قرارداد الحاقی اعلام داشته بود. البته در گزارش به پیشنهاد نمایندگان جبهه‌ی ملی درباره‌ی ملی شدن صنایع نفت در سرتاسر کشور نیز اشاره شده بود.
مردم ایران، با برپایی گردهم‌آیی‌های بزرگ، پشتیبانی خود را از طرح ملی کردن صنایع نفت در سرتاسر کشور، اعلام داشتند. در این میان گروهی از روحانیون هم از این اقدام که اکنون دیگر سراسرى شده بود، اعلام پشتیبانی کردند.
با انتشار خبر مخالفت کمیسیون نفت با قرارداد الحاقی، خیزش عمومی اوج گرفت و دولت نیز در برابر، بر فشار و تندیِ خود بر مردم و مطبوعاتِ ملی که نقش بسیار بزرگی در بیداری افکار عمومی بازی کردند، افزود.
روز شانزدهم اسفندماه، سپهبد رزم‌آرا نخست وزیر، در مسجد شاه بر اثر تیراندازی از سوی خلیل طهماسبی کشته شد. فردای آن روز (١٧ اسفند ماه ١٣٢٩) کمیسیون نفت به اتفاق آراء، ملی شدن صنعت نفت را در سراسر ایران تصویب کرد و آن را تقدیم مجلس شورای ملی نمود:
“مجلس شوراى ملى
نظر به این‌که ضمن پیشنهادات واصله به کمیسیون نفت، پیشنهاد ملی شدن صنعت نفت در سرتاسر کشور مورد توجه و قبول کمیسیون قرار گرفته و از آن‌جایی که وقت کافی برای مطالعه در اطراف اجرای این اصل باقی نیست، کمیسیون مخصوص نفت از مجلس شورای ملی، تقاضای دو ماه تمدید می‌نماید.”
روز ٢۴ اسفندماه، مجلس شورای ملی، طی یک ماده‌ی واحده، پیشنهاد کمیسیون نفت را به اتفاق آراء، مورد تصویب قرار داد:
“ماده واحده: مجلس شورای ملی، تصمیم مورخ ١٧ اسفند ١٣٢٩ کمیسیون مخصوص نفت را تأیید و با تمدید مدت موافقت می‌نماید.
تبصره یک: کمیسیون نفت مجاز است، از کار‌شناسان داخلی و خارجی در صورت لزوم، دعوت نماید و مورد استفاده قرار دهد.
تبصره دو: آقایان نمایندگان حق دارند، تا پانزده روز بعد از تشکیل کمیسیون، حق حضور داشته باشند.»
این مصوبه در تاریخ ٢٩ اسفند ١٣٢٩ به تصویب مجلس سنا نیز رسید.
دو روز بعد (٢۶ اسفند ١٣٢٩)، هفته‌نامه‌ی ساسانی، نوشت:
«روز پنج‌شنبه‌ی گذشته را باید آغاز حیات نوین ملت ایران دانست. دراین روز، زنجیر‌ِ گرانی که بر اثر غفلت پادشاه قاجار به دست و پای ملت ایران بسته شده بود و رشد و تکامل ملت کهن‌سالی را متوقف ساخته بود، از هم گسیخته گردید و حکم مرگ امپراطوری انگلیس و سرافرازی ایرانیان، در آن واحد صادر گردید.
این فرمانِ خون ایرانی بود و این تصمیم، چیزی جز خواست ملت ایران نیست.»
بر این اساس، کمیسیون نفت در ۵ اردیبهشت ۱۳۳۰ گزارشی مشتمل بر ۹ ماده به مجلس تقدیم کرد و نهضت ملی شدن صنعت نفت ایران به ثمر نشست. این دوره تقریباً با مطرح شدن خواسته‌ی دولت شوروی برای کسب امتیاز نفت شمال در سال ۱۳۲۲ شروع شد و در ۲۹ اسفندماه ۱۳۲۹ با تصویب قانون ملی شدن صنعت نفت به اوج رسید.
پس از نخست‌وزیری دکتر محمد مصدق در اردیبهشت ۱۳۳۰، اجرای قانون ملی شدن صنعت نفت در سرلوحه‌ی برنامه‌ی دولت قرار گرفت. با تصویب این قانون شرکت سابق نفت ایران و انگلیس خلع ید و صنعت نفت ایران در عمل ملی اعلام شد.