با چه نشانه‌هایی فرزندمان به بیش‌فعالی دچار می‌شود؟ چگونه می‌توانیم متوجه این عارضه در کودکان شویم؟ تا چه حد این اختلال بر زندگی فرزندمان تأثیر می‌گذارد؟ راه‌حل‌های مؤثر و مفید پزشکی و درمانی در این رابطه را در ادامه برایتان آورده‌ایم.
اختلال بیش فعالی یا کمبود توجه (ADHD) بیماری مزمنی است که میلیون‌ها کودک به آن مبتلا هستند و بعضی از اوقات در بزرگسالی هم ادامه دارد. بیماری بیش‌فعالی شامل ترکیبی از مشکلات از قبیل مشکل در حفظ توجه، فعالیت زیاد و رفتارهای ناگهانی است. کودکانی که دچار بیش‌فعالی هستند ممکن است دچار ناراحتی‌هایی از جمله عزت نفس پایین، مشکل در ارتباط برقرار کردن و عملکرد ضعیف در مدرسه بشوند.
هرچند راهی برای درمان بیش‌فعالی وجود ندارد، اما می‌توان با داروها و مشاوره شدت آن را کم کرد. تشخیص و درمان به موقع بیش‌فعالی تأثیر زیادی بر نتیجه‌ی حاصل شده دارد.
نشانه‌های بیماری بیش‌فعالی
کودکانی که دچار (ADHD) هستند نشانه‌هایی از خود بروز می‌دهند که شامل موارد زیر است:
• پرحرفی
• مشکل در توجه کردن
• خیال‌بافی پی در پی
• مشکل در دنبال کردن دستورالعمل‌ها و تظاهر به گوش نکردن
• مشکلات پی در پی در انجام وظایف و فعالیت‌ها
• فراموشکار هستند و مواد مورد نیاز خود از جمله کتاب‌ها، مدادها و اسباب‌بازی‌هایشان را گم می‌کنند
• مشکل در اتمام درس و مشق مدرسه، کارهای عادی و سایر وظایف
• راحت گیج و پریشان می‌شوند
• بی‌قراری و بخود پیچیدن
• مشکل در نشستن و ثابت ماندن
• برهم زدن صحبت و بازی دیگران
• مشکل در انتظار برای رسیدن نوبتشان
بیش‌فعالی در پسران بیشتر از دختران رخ می‌دهد و علائم بیش‌فعالی در بین دو جنس نیز ممکن است متفاوت باشد. در پسران این علائم بیشتر به صورت تحرک و فعالیت زیاد و در دختران به شکل بی‌توجهی خود را نشان می‌دهد.
چه چیزهایی بیش‌فعالی نیست
توجه داشته باشید که تمام علائمی که در بالا ذکر شد اگر در دوره‌های کوتاه و یا غیر پی‌درپی رخ دهد طبیعی بوده و علامت بیش‌فعالی نمی‌باشند. همچنین کودکان در بعضی از موقعیت‌ها و بیماری‌های زیر علائمی همچون بیش‌فعالی از خود نشان می‌دهند:
• تغییرات ناگهانی زندگی مانند طلاق، مرگ اعضای خانواده و یا تغییر منزل
• تشنج‌های کشف نشده
• اضطراب
• افسردگی
• بیماری‌هایی که بر روی مغز تأثیر می‌گذارند
دلایل بیش‌فعالی
هرچند دلیل قطعی بیش‌فعالی هنوز ناشناخته است اما بعضی از عوامل مؤثر عبارتند از:
• افرادی که والدین یا برادران و خواهرانشان دچار بیش‌فعالی یا بیماری‌های روانی دیگر هستند(رابطه‌ی خونی)
• آلودگی‌های محیطی، مانند سرب که در همه‌جا یافت می‌شود
• مادران معتاد، الکلی و یا سیگاری
• مسمومیت جنین در دوران بارداری
• نوزادهای نارس و زودرس
عوارض و خطرات بیش‌فعالی
بیش‌فعالی می‌تواند زندگی را برای کودکان سخت کند، کودکانی که بیش‌فعالی دارند:
• معمولاً در مدرسه و کلاس با دیگر کودکان مشاجره و درگیری دارند.
• صدمات و اتفاقات دیگری نسبت به سایر کودکان برای آنها پیش می‌آید.
• عزت نفس پایینی دارند.
• مشکل با تعامل و برقراری ارتباط با همسالان و بزرگسالان.
• ریسک معتاد و یا الکلی شدن و یا سایر رفتارهای بزهکارانه در آنها بیشتر است.
هرچند بیش‌فعالی باعث ابتلا به بیماری‌های دیگر نمی‌شود، اما کودکان بیش‌فعال بیشتر از سایر کودکان در خطر ابتلا به مشکلات زیر هستند:
• ناتوانی در یادگیری
• اضطراب
• افسردگی
• اختلال دو قطبی
• سندرم تورت (تیک‌های عصبی و لکنت زبان)
• دزدی، دعوا، خراب کردن اموال دیگران(Conduct disorder)
• مخالفت و گستاخی با بزرگترها (Oppositional defiant disorder)
درمان بیش‌فعالی
برای درمان بیش‌فعالی می‌بایست از برنامه‌ها و راهکارهای متنوعی استفاده کرد و درمان این بیماری فقط با دارو مؤثر و مفید نیست، در ادامه به بیان راه‌ها و آموزش‌هایی که والدین با یادگیری آن می‌توانند به درمان کودک بپردازند، اشاره می‌کنیم و شما برای پیدا کردن درمان دارویی مناسب می‌بایست حتماً به پزشک مراجعه کنید. بیاد داشته باشید درمان کودک چه از نوع دارویی و چه از نوع رفتاری می‌بایست با مشورت با پزشک صورت پذیرد.
از آنجایی که بیش‌فعالی بیماری پیچیده‌ای هست و افرادی که به این بیماری دچار می‌شوند، مانند هم نیستند پس ارائه‌ی راهکاری مؤثر برای همه‌ی کودکان سخت است. اما بعضی از راهکارها و نکته‌های زیر می‌تواند به ایجاد فضایی مناسب برای درمان کودک مؤثر باشد.
• به کودکتان محبت و مهربانی کنید، کودکان به اینکه به آنها توجه و محبت شود و آنها را تحسین کنند، نیاز دارند. این ابراز محبت می‌تواند هم به شکل بیان زبانی و هم به شکل لبخند، بغل کردن و نوازش محبت‌آمیز باشد.
• در روز وقتی را برای آشنایی و صحبت با کودکتان بگذارید. سعی کنید این مدت فقط شما پیش او باشید و کودکان دیگر یا افراد دیگر مزاحم شما نشوند. در این مدت سعی به درک و تمرکز بر روی نقاط مثبت کودکتان کنید.
• راه‌هایی برای افزایش عزت نفس کودکتان بیابید. کودکانی که دچار بیش‌فعالی هستند، معمولاً در کارهای هنری و رزمی بهتر عمل می‌کنند. سعی کنید آنها را در کلاس‌هایی که دوست دارند ثبت نام کنید. توجه داشته باشید که بیشتر از حد توان فرزندتان از او انتظار نداشته باشید.
• برای وی محیطی مربوط و مختص خودش بسازید و آنجا را به شکلی خاص و قابل تشخیص برای کودک سازماندهی کنید.
• موقع حرف زدن با فرزندتان آرام و شمرده صحبت کنید و هنگام صحبت با وی ارتباط چشمی برقرار نمایید.
• برنامه‌ی منظمی برای خواب، استراحت و غذا خوردن کودکان تنظیم کنید. کودکانی که دچار بیش‌فعالی هستند، به سختی می‌توانند خود را با تغییرات تطبیق دهند. اگر مجبورید تغییری ناگهانی در زندگی بدهید، حتماً از قبل کودکتان را برای آن آماده کنید و درباره‌ی تغییر از قبل به او اطلاع دهید.
• از استراحت کافی کودکانتان مطمئن شوید، خستگی، علائم بیش‌فعالی را بدتر می‌کند.
• از موقعیت‌های ناراحت‌کننده برای کودکتان تا آنجا که می‌توانید دوری کنید. نشستن در سخنرانی‌های طولانی و یا خرید در فروشگاه‌های بزرگ و گیج‌کننده برای کودک، بعضی از انواع این موقعیت‌هاست.
• از تنبیه‌ها و دعواهای آرام، کوتاه و تأثیرگذار استفاده کنید. مانند قهری کوتاه‌مدت(البته اینقدر که کودک متوجه کارش بشود).
• صبور باشید. زمانیکه با کودکتان برخورد می‌کنید، حتی زمانیکه وی خارج از کنترل است، صبور باشید. صبر و آرامشِ شما می‌تواند به کودکتان هم در آرام شدن کمک کند.
• در درمان کودک واقع‌بین باشید و انتظار درمان یک‌شبه را نداشته باشید. برای درمان کودکتان برنامه‌ی طولانی‌مدت بریزید.
• به خودتان استراحت بدهید، اگر شما خسته و تحت فشار باشید، تأثیر کمتری در درمان کودک دارید.
کودکان دچار بیش‌فعالی در مدرسه
از مسئولین مدرسه در مورد برنامه‌هایی که آنها برای کمک به کودکان بیش‌فعال دارند، سؤال کنید. این برنامه‌ها شامل سنجش کودک، تنظیم برنامه‌ی درسی برای کودکِ دچار بیش‌فعالی، تغییر در ظاهر کلاس، تکنیک‌های آموزشی مناسب کودکان بیش‌فعال و همکاری بین والدین و معلمان می‌شود.
• با معلمان کودکتان صحبت کنید و از کارهایی که آنها برای کمک به کودکتان در کلاس انجام می‌دهند، حمایت نمایید. مطمئن شوید که معلم، کودکتان را از نزدیک بررسی می‌کند و منعطف و صبور است.
• داشتن رایانه در کلاس هم می‌تواند به کودک کمک کند، چراکه کودکان بیش‌فعال ممکن است در نوشتن با دست مشکل داشته باشند.
داروهای درمان بیش‌فعالی
قبلاً توضیح دادیم که تجویز دارو باید زیر نظر پزشک باشد و نام این داروها را فقط برای اطلاعات عمومی شما بیان می‌کنیم، این داروها به دو دسته‌ی محرک و غیرمحرک تقسیم می‌شوند.
داروهای محرک:
• آدرال و آدرال ایکس آر
• کنسترا
• دکسدرین (Dexedrine)
• فوکالی و فوکالین ایکس آر (Focalin)
• Metadate CD and Metadate ER
• متیلین و متیلین ای آر
• ریتالین، ریتالین اس آر و ریتالین ال ای
• ویوانسه
• کوییلیوانت ایکس آر
داروهای غیرمحرک:
• استراترا
• اینتونیو
• کاپ وای
توجه داشته باشید که این قسمت فقط برای اطلاعات عمومی بوده و استفاده‌ی این داروها بدون تجویز پزشک خطرناک است.
منبع: مجله اطلاعات پزشکی