آغاز مأموریت نمونه‌برداری از یک سیارک
سعیده پوررضا
پنجشنبه گذشته (١٨ شهریور، هشتم سپتامبر) یکی از مهم‌ترین مأموریت‌های ناسا آغاز شد. قرار است در این مأموریت، کاوشگری به مقصد یک سیارک سفر و از آن سیارک نمونه‌برداری کند و سپس آن نمونه را به زمین بر‌گرداند. انفجار راکت فالکون-٩ شرکت اسپیس‌ایکس این نگرانی را به وجود آورده بود که مأموریت‌های بعدی ناسا از جمله «ازیریس-رکس» (OSIRIS-Rex) به تعویق بیفتد، اما ناسا اعلام کرد این مأموریت به قوت خود باقی است و در زمان ازپیش‌تعیین‌شده، آغاز می‌شود. بر اساس اعلام ناسا، کاوشگر «ازیریس-رکس» که از کیپ کاناورال فلوریدا راهی سفری شده بود، دو سال در راه است تا به مقصد برسد. هدف این کاوشگر، رسیدن به سیارک «بنو» (Bennu) است. مقامات ناسا تأکید کرده بودند ارزیابی‌های صورت‌گرفته حکایت از آن دارند که این پرتاب ایمن است و هیچ خطری آن را تهدید نمی‌کند، به‌همین‌دلیل کاوشگر «ازیریس-رکس» در همان تاریخ مشخص‌شده؛ یعنی هشتم سپتامبر به فضا پرتاب شد.
اگر همه‌چیز بر اساس برنامه‌ریزی‌های ازپیش‌صورت‌گرفته پیش برود، کاوشگر «ازیریس-رکس»، جولای سال ٢٠١٨ به سیارک «بنو» (که ۵٠٠ متر پهنا دارد)، می‌رسد و پس از دو سال، کار نمونه‌برداری از آن را شروع می‌کند. درنهایت هم نمونه‌های به‌دست‌آمده، سپتامبر سال ٢٠٢٣ به زمین منتقل می‌شود. انجام این مأموریت درمجموع ٨٠٠ میلیون دلار برای ناسا هزینه دارد. دانشمندان در نظر دارند با بررسی دقیق این نمونه‌ها، به اطلاعاتی در زمینه‌ی چگونگی تشکیل منظومه‌ی شمسی دست یابند.
اما اهمیت این سیارک چیست؟ «دنت لورتا»، استاد علوم سیاره‌ای دانشگاه آریزونا، می‌گوید: «عبور بنو از میان زمین و ماه در سال ٢١٣۵ موجب تغییر مدار حرکت این سیارک می‌شود و این امکان پدید می‌آید که در مسیر برخورد با زمین قرار گیرد». «لورتا» که محقق اصلی ناسا و مسئول مأموریت کاوشگر «ازیریس-رکس» در سیارک «بنو» است، در ادامه می‌افزاید: «اطلاعات درباره‌ی اندازه‌ی این سیارک، جرم و ترکیبات آن، داده‌های بسیار مهمی برای نسل‌های آینده خواهند بود».
کاوشگر «ازیریس-رکس» در سال ٢٠١٨ به سیارک «بنو» می‌رسد و حدود یک سال در زمینه‌ی ترکیبات شیمیایی این سیارک، کانی‌شناسی و تاریخ زمین‌شناسی آن پژوهش می‌کند. اطلاعات جمع‌آوری‌شده در جریان این برنامه‌ی پژوهشی، به دانشمندان کمک می‌کند که دریابند چگونه مسیر این سیارک تحت‌تأثیر جذب و تابش نور خورشید قرار می‌گیرد. گفتنی است مأموریت «ازیریس» سومین مأموریت علوم سیاره‌ای است که برای برنامه‌ی «مرزهای نو» انتخاب شده است. پیش از این مأموریت‌های جونو و نیوهورایزنز انجام شده است.
این مأموریت را آزمایشگاه بررسی ماه و سیارات دانشگاه آریزونا، مرکز پروازهای فضایی گودارد ناسا، پرواز فضایی و مرکز سیستم‌های فضایی لاکهید مارتین برنامه‌ریزی کرده‌اند. افرادی از ایالات متحده آمریکا، کانادا، فرانسه، آلمان، بریتانیا و ایتالیا عضو تیم علمی این مأموریت هستند. این کاوشگر که امسال پرتاب شد، کارش را در سال ٢٠١٨ آغاز می‌کند و پس از اتمام مأموریت‌های پژوهشی در سال ٢٠٢٠، کار جمع‌آوری نمونه‌ها را آغاز می‌کند. این فضاپیما در سال ٢٠١٨ به سیارک «بنو» (RQ٣۶ ١٩٩٩) می‌رسد و کار نقشه‌برداری سطحی را از فاصله‌ی حدود پنج کیلومتری سطح سیارک شروع می‌کند که ۵۰۵ روز (حدود ١٧ ماه) طول می‌کشد. نتایج این نقشه‌برداری به زمین می‌رسد و دانشمندان آن را بررسی می‌کنند. با استفاده از نتایج این بررسی، مکان مناسبی برای نمونه‌برداری، انتخاب و روند تدریجی نزدیک‌شدن کاوشگر به سیارک انجام خواهد شد. درنهایت هم کاوشگر دست روباتیک خود را باز و از سطح سیارک نمونه‌برداری می‌کند.
پس از ارزیابی‌های زیادی که به روش سنجش از دور انجام می‌شود، درنهایت جایی که قرار است نمونه‌برداری از آنجا انجام شود، انتخاب و تمرین‌ها و مانورها برای نمونه‌برداری نهایی انجام می‌شود. ابتدا برای به‌حداقل‌رساندن احتمال نشستن گرد و غبار روی سلول‌های خورشیدی در طول تماس و همچنین کاستن از میزان آسیب در صورت افتادن، در صورت لزوم صفحه‌های خورشیدی را تا بیش از۴۵ درجه می‌بندند تا این صفحه‌ها به صورت عدد هفت درآید. دانشمندان بر این باورند که ممکن است این سیارک قدیمی، حاوی مواد آلی باشد. این سیارک‌های قدیمی حاوی مواد اولیه‌ای هستند که ۴/۵ میلیارد سال پیش و هنگام تشکیل منظومه شمسی در صفحه گرد و غبار پدیدآورنده این منظومه وجود داشت. به‌همین‌دلیل آنان امیدوارند با بررسی دقیق این سیارک و مواد موجود در آن، به تاریخ منظومه شمسی و چگونگی آن پی ببرند. اطلاعات بیشتر درباره‌ی زمان قبل از شکل‌گیری و تکامل منظومه خورشیدی، مراحل اولیه‌ی شکل‌گیری سیاره و منبع ترکیبات آلی که منجر به پیدایش زندگی در زمین شده است، از جمله دیگر مواردی است که می‌توان با بررسی این سیارک به آنها دست یافت.
گفتنی است کار بررسی نمونه‌های سنگ و خاک غیرزمینی در زمین، از سال ١٩۶٩ و تحویل نمونه‌های خاک و سنگ ماه در مأموریت آپولو آغاز شد. به‌تازگی نیز در مأموریت «جنسیس» نمونه‌هایی از مواد موجود در باد خورشیدی و همچنین در مأموریت «استارداست»، نمونه‌هایی از غبار دنباله‌دارها بررسی شده است. دانشمندان با بررسی این نمونه‌های غیرزمینی، تجربه‌های بسیاری در زمینه‌ی حفاظت از این نمونه‌ها، پیشگیری از آلوده شدن آنها و همچنین آمادگی برای رویدادهای پیش‌بینی‌نشده کسب کردند. دانشمندان می‌گویند نمونه‌ای که از این سیارک به زمین خواهد آمد، دارای موادی است که مقدار زیادی کربن دارند، به‌همین‌دلیل آنها در فکرند که به دقت از نمونه‌ها محافظت کنند تا با مواد زمینی آلوده نشوند.
برخی از دانشمندان نگران هستند که این سیارک در چند دهه آینده به زمین برخورد و آن را نابود کند، اما در مقابل کسانی که نگران برخورد این سیارک با زمین و نابودی زمین در سال ٢١٧۵ هستند، دانشمندان دیگر می‌گویند این سیارک خطر زیادی محسوب نمی‌شود چون احتمال برخورد آن با زمین بسیار کم است. به گفته‌ی آنها، احتمال اینکه نیروی گرانش بتواند این سیارک را از مسیرش خارج کند و به سمت زمین بکشاند، کم است. از سوی دیگر مدت‌هاست که دانشمندان این سیارک را تحت‌نظر دارند و هر نوع تغییر مسیر آن رصد می‌شود و در صورت تشخیص وجود خطر، می‌توان اقدام‌های لازم برای اجتناب از این خطر را انجام داد. یکی از مهم‌ترین کاوش‌ها در این زمینه، مأموریت «ازیریس-رِکس» است که شناخت کاملی نسبت به این سیارک فراهم می‌کند. اگر مسیر این سیارک هم تغییر کند، دانشمندان می‌گویند حداقل ۴٠ سال زمان وجود دارد تا خودشان را برای خوشامدگویی به آن آماده کنند.
منبع: روزنامه شرق