سید نظام‌الدین احمد، محقق شیعی، طی اطلاعیه‌ای به انتشار غیرمجاز نسخه تحقیقی وی از «فصوص الحکم» در ایران اعتراض کرده است.
به گزارش خبرنگار مهر، سید نظام‌الدین احمد، محقق و رئیس بخش آموزش مؤسسه مطالعات شیعی در لندن است. او دارای درجات کار‌شناسی ارشد و دکتری در رشته مطالعات اسلامی از دانشگاه پرینستون و کار‌شناسی ارشد زبان عربی از دانشگاه ایندیانا و کار‌شناسی ریاضیات محض از دانشگاه پردو ایندیانا است. وی در دانشگاه آمریکایی قاهره، دانشگاه آمریکایی شارجه، انستیتوی بین‌المللی اندیشه و تمدن اسلامی کوالالامپور تدریس کرده و دارای مقالات متعدد در نشریات تخصصی در زمینه مطالعات اسلامی و زبان عربی است. مهم‌ترین تحقیق سید نظام‌الدین احمد، که سال‌ها عمر خود را صرف آن کرد، «فصوص الحکم» ابن‌عربی است بر مبنای نسخه‌ای که تقریر شخص ابن‌عربی و تحریر صدرالدین قونوی است و تاکنون مورد توجه محققان نبود. این کتاب در سال ۲۰۱۵/ ۱۳۹۴ در قاهره منتشر شده است.
این محقق در اطلاعیه‌ای مدعی شده است که به تازگی تازه‌ترین تحقیق او بدون اجازه در ایران منتشر و توزیع شده است. توضیحات و مستندات این محقق درباره این امر غیرمجاز در اختیار خبرنگار مهر قرار گرفته است که متن آن به این شرح است؛اینجانب سید نظام الدین احمد، پنج شنبه ۲۷ ذی‌الحجه ۱۴۳۷ برابر با ۸ مهر ۱۳۹۵ برابر با ۲۹ سپتامبر ۲۰۱۶ مطلع شدم که نسخه تحقیقی فصوص الحکم بنده، چاپ ۱۴۳۶ هجری/ ۱۳۹۴ شمسی در قاهره توسط مکتبة مصر، متأسفانه بدون اجازه و به صورتی ناقص در ایران چاپ و توزیع شده است. به علاوه، در همان تاریخ به اطلاع اینجانب رسید که یکی از استادان فلسفه و عرفان در حوزه علمیه قم ادعا دارد بنده از طریق پست الکترونیکی به ایشان اجازه داده‌ام که کتاب را به صورت محدود چاپ و توزیع کند. اینجانب به هیچ عنوان چنین اجازه‌ای به احدی، نه در قم نه در جای دیگر، به هیچ صورت، پست الکترونیکی یا غیر، نداده‌ام.
باید متذکر شوم که نسخه‌ای ابتدایی از کتاب، به طور ناقص و بدون مقدمه و توضیحات و حواشی بنده و فهرست‌های مربوطه، برای یکی از مدرسین فلسفه و عرفان در حوزه علمیه قم از طریق پست الکترونیکی ارسال شده بود تنها برای تبادل نظر، و هیچ‌گاه و به هیچ نحو اجازه‌ای برای چاپ و فروش و تکثیر آن داده نشده بود. اسناد کامل مکاتبات با ایشان نزد بنده موجود است.توزیع این چاپ غیرمجاز و مسروقه باید فوراً متوقف شود. تمامی کسانی که در این ماجرا دست دارند باید بدانند که این اقدام از منظر شرع مقدس اسلام حرام است و از منظر قوانین جمهوری اسلامی ایران و قوانین بین‌المللی نقض حقوق مادی و معنوی محقق و مؤلف محسوب می‌شود و هر درآمدی که از طریق انتشار و توزیع و فروش آن کسب شود حرام است.
اهمیت کتاب تحقیقی «فصوص الحکم»
اهمیت کتاب تحقیقی «فصوص الحکم» اینجانب، که آن را از چاپ‌های دیگر فصوص الحکم متمایز می‌کند، به این دلیل که است مبتنی بر کهن‌ترین نسخه‌ای است که با شخص ابن‌عربی پیوند دارد یعنی نسخه خطی «اوقاف موزه سی ۱۹۳۳» که متعلق به سال ۶۳۰ هجری است. این نسخه هر چند به خط ابن‌عربی نیست ولی امضای او را داراست و خود او به شاگرد و فرزندخوانده‌اش صدرالدین قونوی دیکته کرده و به خط قونوی است. بعلاوه، ابن‌عربی به قونوی اجازه انتقال متن را داده است.
به دلیل وضع بسیار نامناسب نسخه‌های فصوص تا زمان انتشار نسخه فوق، و بی‌توجهی محققان به این نسخه بسیار بااهمیت، در مقدمه مفصل کتاب به عربی توضیحات کافی داده‌ام که نیاز به تکرار و تأکید دارد.
در مقدمه کتاب فهرست بیست نسخه سابق فصوص الحکم و شروح آن را با ذکر جزئیات معرفی کرده‌ام. قبل از انتشار نسخه قونوی توسط بنده بهترین چاپ تحقیقی فصوص از ابوالعلاء عفیفی (منتشر شده در سال ۱۳۶۵ هجری/ ۱۹۴۶ میلادی در قاهره) بود که بر اساس نسخه‌هایی جدید‌تر از نسخه قونوی تهیه شده. عفیفی در صفحات ۲۱ و ۲۲ کتاب خود توضیح می‌دهد که بر اساس سه نسخه خطی زیر کار کرده است:
۱- دارالکتب المصریه، تصوف شماره ۱۲۶، مورخ ۱۰ جمادی‌الاول ۸۳۹ هجری.
۲- دارالکتب المصریه، شماره ۳۳۳، مورخ ۱۸ شعبان ۹۲۷ هجری.
۳- نسخه شخصی رینولد نیکلسون، شرق‌شناس انگلیسی و معلم عفیفی، که در سال ۷۸۸ هجری نوشته شده.
عفیفی توضیح بیشتر درباره سه نسخه خطی فوق، که مبنای کارش بوده، یا عکسی از آن‌ها را در کتابش منتشر نکرده است.
چنانکه می‌بینیم، سه نسخه فوق بسیار جدید‌تر از نسخه دستخط قونوی (اوقاف موزه سی ۱۹۳۳) هستند بعلاوه که هیچ نشانی از ارتباط سه نسخه فوق با شخص ابن‌عربی در دست نیست. ملاحظه می‌شود که نسخه مورد استفاده بنده در مقایسه با نسخ مورد استفاده عفیفی ارجحیت بسیار دارد.
با توجه به صعب بودن متن، زحمت اعراب گذاری کل کار را متحمل شده و ارجاعات به قرآن کریم در متن شناسایی و مشخص شده‌اند. این امر شامل ارجاعات غیرمستقیم نیز می‌شود. متن فصوص عمدتاً ترکیبی بی‌پایان از کلام ابن‌عربی و قرآن کریم است. ناآشنایی با آیات مربوطه از قرآن و موضوعیت این ارجاعات می‌تواند یکی از بزرگ‌ترین مشکلات خواننده تازه‌کار باشد. به همین دلیل شناسایی این آیات برای مراجعه راحت در متن کاملاً ضرورت داشت. بعلاوه، تمامی نقل‌ها از قرآن کریم در فهرستی مخصوص مشخص شده‌اند.
ابن‌عربی از خواننده‌اش تنها انتظار نزدیکی عالمانه با قرآن ندارد؛ در مورد حدیث نیز چنین است، هم احادیث قدسی هم احادیث نبوی. ما هر دو این موارد را نیز هم از متون اصلی اهل سنت و هم از متون شیعیان کاملاً ردیابی کرده‌ایم، کاری که تقریباً هیچ‌گاه در کتاب‌های تحقیقی اهل سنت انجام نمی‌شود برغم ارتباط ژرف میان احادیث هر دو جماعت. فهرست کاملی از ارجاعات به احادیث نیز برای کتاب تهیه شده است.
تمامی اشخاص، کتاب‌ها و فرقه‌هایی که در کتاب ذکر شده‌اند شناسایی شده و در مورد اشخاص زندگینامه‌های کوتاه بر اساس متون دست اول استاندارد فراهم آمده است. در مواردی متون دست دوم نیز ذکر شده‌اند. واژه‌های دشوار یا غریب شرح داده شده است. اسامی و اصطلاحات و نام اماکن، بر اساس تلفظ در زبان‌های کهن، و فهرست‌های اعلام دیگر برای کتاب تهیه شده است.
تمامی نقل‌قول‌های ابن‌عربی از آثار دیگر، تا جایی که از نظر انسانی ممکن باشد، شناسایی شده‌اند. برای تحقق این امر، در بسیاری موارد لازم بود به نسخ خطی دستیابی و رجوع کنم مانند نقل‌قول‌ها از کتاب «خلع النعلین» ابن‌قسی اندلسی (متوفی ۵۴۶ هجری/ ۱۱۵۱ میلادی). ارجاعات به «کتاب مقدس» [عهد عتیق و عهد جدید] با توجه به بهترین نسخه‌های در دسترس از زبان‌های اصلی عبری، یونانی، سریانی و در یک مورد قبطی، بوده است و در مورد «تورات» بهترین نسخه‌های خطی موجود.
وزن تمام اشعار متن شناسایی شده و در پرانتز مربعی قرار داده شده. اعلامی جداگانه برای اشعار نیز مهیا شده. برای روشن کردن بیشتر متن فصوص، بیش از پانصد نقل‌قول از شرح قیصری (متوفی ۷۵۱ هجری/ ۱۳۳۰ میلادی) در زیرنویس‌ها فراهم کرده‌ام.
کتاب دارای پنج پیوست است که برخی مستقیماً به «فصوص» مربوط است و برخی غیرمستقیم. مثلاً، این مسئله که آیا اسماعیل بود یا اسحاق (علیهم السلام) که حضرت ابراهیم (ع) برای قربانی کرد برد (مسئله فص پنجم)، یا هویت خالد بن سنان، پیامبر غیرقرآنی، یا منابع آنچه به «حدیث التحول» معروف است.
در نهایت، کتاب با کتاب‌شناسی مفصل، مشتمل بر تمامی نسخ خطی، متون چاپی اصلی و متون و تحقیقات ثانوی به پایان می‌رسد. فهرستی از ترجمه‌های «فصوص» به زبان‌های مختلف و مطالعاتی که مستقیماً به «فصوص» مربوط می‌شود تهیه و در کتاب درج شده است.