قاسم جوادی در نشست علمی «خدمات اجتماعی صوفیه و عرفا در جهان اسلام» گفت: اسلام با اندیشه‌ی تصوف گسترش یافته است. صوفیه حتی در تثبیت اسلام در بسیاری مناطق نقش داشته‌اند.
به گزارش خبرگزاری مهر، به نقل از مرکز اطلاع‌رسانی و روابط عمومی دانشگاه ادیان و مذاهب، قاسم جوادی روز چهارشنبه دوازدهم آبان‌ماه ۱۳۹۵ در نشست علمی «خدمات اجتماعی صوفیه و عرفا در جهان اسلام» به ایراد سخنرانی پرداخت.
دکتر قاسم جوادی در نشست علمی «خدمات اجتماعی صوفیه و عرفا در جهان اسلام» با مقایسه‌ی حضور در جامعه و تفکر اجتماعی گفت: آیا نفس حضور در جامعه یک ارزش است یا داشتن تفکر اجتماعی. ممکن است افراد زیادی در جامعه حضور داشته باشند ولی کاری جز ایجاد تنش در جامعه ندارند. این افراد در ظاهر، در جامعه هستند. اما گاه افرادی هستند که در گوشه‌ای نشسته‌اند اما تفکر اجتماعی دارند و سخنی می‌گویند یا اثری منتشر می‌کنند که تأثیر اجتماعی دارد و اندیشه‌ی او می‌تواند حلال مشکلات جوامع انسانی و اسلامی باشد.
وی در ادامه به نقش‌های اجتماعی گوناگون صوفیه و عرفا اشاره کرد و گفت: یکی از مهم‌ترین نقش‌های تصوف در جهان اسلام، نقش تصوف در اسلام آوردن بسیاری از مسلمان‌ها است. شاید این حجم اسلام آوردن را در کمتر جریانات دیگر اسلام داشته باشیم. همه‌ی گروه‌ها در جهان اسلام زحمت کشیده‌اند اما هیچ‌یک در زمینه‌ی اسلام آوردن مردمان مانند تصوف عمل نکرده‌اند. این در مقابل تفکری است که می‌گوید دین اسلام دین شمشیر بوده است. چنین سخنی در کتاب‌های خود ما هم دیده می‌شود. خوارزمی در یکی از آثار خود اشاره می‌کند که دین با شمشیر پیش می‌رود. ناصرخسرو هم در اشعارش چنین اشاره‌هایی دارد. اما بهترین جواب به این اشکال این است که در کشوری مثل اندونزی و کشورهای اطراف آن، اسلام با اندیشه‌ی تصوف گسترش یافته است. در عین حال نباید نقش تجار و مبلغان را نادیده بگیریم. اما بخش زیاد آن محصول کار صوفیان است. در خصوص آفریقا هم به جز شمال آفریقا اسلام در بقیه‌ی مناطق آفریقا با تصوف توسعه یافته است. صوفیه حتی در تثبیت اسلام در بسیاری مناطق نقش داشته‌اند.
دکتر جوادی در ادامه به نقش عرفا در حوزه‌ی اخلاق اشاره کرد و گفت: عرفا در گسترش اخلاق در جامعه نیز نقش داشته‌اند. منظور از اخلاق، اخلاق اجتماعی است. فتوت‌نامه‌های بسیاری وجود دارد که توسط صوفیان نوشته شده و بخش‌هایی از آن‌ها چاپ شده است. هانری کربن هفت فتوت‌نامه چاپ کرده بود. تحفةالاخوان عبدالرزاق کاشانی نیز حاوی چندین فتوت‌نامه است. فتوت‌نامه‌ها کاری را انجام می‌دهند که امروزه از آن با عنوان اخلاق صنفی یاد می‌کنیم. چه کار اجتماعی بهتر از این که برای هر صنفی یک آیین اخلاقی تدوین کنید. البته الان برای پزشکی این کار انجام شده است. بخش اعظم کتاب‌های اخلاقی جهان اسلام را عرفا و صوفیه نوشته‌اند. مفصل‌ترین کتاب اخلاقی در شیعه، یعنی محجةالبیضاء نوشته‌ی مرحوم فیض است. بن‌مایه‌های این اثر، احیاءالعلوم غزالی است.
وی همچنین درباره‌ی نقش صوفیان در جهاد گفت: صوفیه در جهاد عملی نیز نقش بارزی داشته‌اند. اسعد الخطیب در کتاب خودش “البطوله والفداء عند الصوفیه” درباره‌ی نقش صوفیه در مرزداری مطالبی آورده است. جالب است بدانید که واژه‌ی رباط که در تصوف رایج بوده به معنی مرز است. در حرکت‌های متعدد دیگر تا عصر حاضر نیز این فعالیت‌ها را مشاهده می‌کنیم. عمر مختار که با جریان‌های استعمار غربی درگیر شد و به شهادت رسید، قرآن را در خانقاه یاد گرفت. او یک شخصیت خانقاهی بود. رهبر سنوسیه نیز شخصیتی است که در میدان‌های نبرد با استعمارگران غربی جنگید. عبدالقادر الجزایری هم در الجزایر با استعمارگران غربی درگیر شد و به سوریه تبعید گشت. او کتابی چهار جلدی به نام “المواقف” درباره‌ی تصوف دارد. از عابدان معروف هشت‌گانه‌ی تاریخ، هفت نفر مجاهد بوده‌اند. کتاب “فردوس المرشدیه” که راجع به زندگی ابواسحاق کازرونی است، نیز دو باب راجع به جهاد دارد؛ آن هم جهاد با دشمن نه با نفس.
این استاد حوزه‌ی تصوف در ادامه به مسئله‌ی تعامل صوفیه با پیروان دیگر ادیان پرداخت و گفت: صوفیه با پیروان دیگر ادیان در تعامل بوده‌اند. مثلاً دکتر مجتبایی چند گزارش از حرکت‌های صوفیان در شبه‌قاره در آثارش آورده است. اگر در شبه‌قاره جریانی به نام «حسینی برهمن» داریم، باید ببینیم این مسئله چه مقدار تحت تأثیر جریان تصوف در آن منطقه بوده و چه مقدار تحت تأثیر دیگر جریان‌ها و مسائل. به قول دکتر شایگان، اولین کسی که درباره‌ی ادیان تطبیقی نوشته است، داراشکوه بود. کتاب مجمع‌البحرین نیز کار تطبیقی بین هندوئیسم و اسلام است که داراشکوه نوشته است. بسیاری از این صوفیه با تعاملاتشان توانستند هندوها را به اسلام جلب کنند.
فعالیت‌های عام‌المنفعه و رسیدگی به فقرا توسط صوفیه از دیگر نکاتی بود که دکتر جوادی بدان پرداختند. وی به سندی تاریخی در خصوص اهدای خواربار به درگاه شیخ صفی در اردبیل اشاره کرد و افزود: استاد باستانی پاریزی در مقاله‌ای درباره‌ی خدمات صوفیه اشاره می‌کنند و می‌گویند صوفیه در بحرانی‌ترین شرایطی که در جامعه پیش می‌آمد، کاری انجام می‌دادند که سازمان ملل نمی‌توانست انجام دهد.
وی همچنین به جایگاه اهل‌بیت(ع) نزد صوفیان در طول تاریخ اشاره کرد و گفت: شیعیان باید به این وجه از تصوف بیشتر توجه کنند و آن، جایگاه اهل‌بیت(ع) نزد صوفیان در طول تاریخ است. این صوفیان جریانی در تاریخ به وجود آوردند که استاد رسول جعفریان نام آن را سنیان دوازده‌امامی گذاشته‌اند. پایان‌نامه‌ای هم در این خصوص نوشته شده است. این افراد به طور نسبی حنفیان صوفی هستند. ما در حوزه‌ی کلامی به شدت با مشکل مواجهیم تا بتوان یک یک حدیث را اثبات کنیم اما در تصوف به راحتی نوشته و تدوین می‌شد. جامی در شواهدالنبوه، بعد از ذکر زندگی سه خلیفه، زندگی امام علی(ع) تا امام مهدی(عج) را ذکر می‌کند و جالب این که بخشی از جهان اسلام در تولد حضرت شبهه دارند ولی اهل تصوف چنین می‌نویسند. چه نقش اجتماعی‌ای برتر از این. اینان دعوای آن‌چنانی که بین بخش عمده‌ای از جهان اسلام بود، بسیار تقلیل دادند. این را حتی در مواجهه با جریات تکفیری هم شاهد هستیم. مثلاً در کشورهای آفریقایی تصوف آن‌قدر قوی هست که جایی نمی‌ماند برای عرض‌اندام تکفیری‌ها. لذا نباید یکسره بر مخالفت با صوفیه تأکید کرد چرا که تصوف در سراسر جهان جایگاه مهمی دارد و موضع‌گیری‌های ما علیه تصوف باعث موضع‌گیری علیه ما در بخشی از جهان اسلام می‌شود. امروز در هندوستان اساساً جریان تصوف یک جریان نسبتاً ضعیف است ولی فعال و پرسروصدا است. شهرهایی از هند که تعداد مسلمانان قابل توجه است، جشن و سرور در ایام ولادت پیامبر(ص) در سراسر شهر هویدا است. این، جریانی است که به هیچ وجه نمی‌تواند با تکفیر سازگار باشد. می‌بینیم که در پاکستان ۴۸ درصد مردم بریلو هستند و رهبرشان طاهر القادری انسان فعالی است و در جوامع حضور جدی دارد.
دکتر قاسم جوادی در پایان گفت: اخلاق رایج در میان صوفیه نیز نقش و تأثیر قابل توجهی دارد. این اخلاق حسنه باعث گرایش مردم به صوفیه و اسلام می‌شده است. قدرت اخلاق است که باعث می‌شود به گفته‌ی مارتین لینکز وقتی عارفی در الجزایر می‌خواهد خانقاه بسازد، مریدانش به نوبت برای ساخت آن، از شهرهای دیگر می‌آیند و مشغول هستند و می‌روند و عده‌ای دیگر می‌آیند. به ظاهر هم تبلیغی ندارد. چه چیز باعث این تأثیر شده است؟
در پایان این نشست دکتر قاسم جوادی به سؤالات استادان و دانشجویان حاضر در جلسه پاسخ داد.