اخیراً مجلهٔ نیچر از حذف ۵۸ مقالهٔ محققان ایرانی از هفت نشریهٔ علمی چاپ‌شده توسط دو ناشر علمی خبر داد و مدعی شد که این مقالات که فهرست آنها نیز منتشر شده حاوی نشانه‌هایی از سرقت علمی یا دستکاری در روند داوری یا نام نویسندگان بوده‌اند. انتشارات علمی Springer Nature که نسبت به حذف این مقالات که نام ۲۸۲ محقق ایرانی در آنها ذکر شده اقدام کرده، مدعی شده است که نشانه‌هایی از تقلب در روند ارزیابی علمی و انتشار این مقالات شناسایی شده است.
دکتر شاهین آخوندزاده، قائم‌مقام معاون تحقیقات و فناوری وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در گفتگو با ایسنا، به تشریح ابعاد واکنش‌های پس از اعلام این خبر پرداخت و گفت: اولین واکنش پس از اعلام این خبر، طبق معمول از گروهی ضد پژوهش در ایران بود که حسب سنت شروع شد که «ما گفته بودیم پژوهش به درد نمی‌خورد! » همان‌هایی که در سالیان نه چندان دور، نوشتن مقاله را خطای بزرگ می‌دانستند و اکنون در لاک دفاعی هستند، هر از چند گاهی مانند موقعیت فعلی شروع به حمله می‌کنند.
وی افزود: آنچه در این خبر ذکر شده، آن است که به سه دلیل عمده در این مقالات از جمله «نویسندگان غیر واقعی»، «تقلب در معرفی داوران با ایمیل‌های غیر واقعی» و «درجاتی از سرقت علمی»، تصمیم گرفته‌اند که این مقالات را حذف کنند. این عمل که Retract کردن مقالات نامیده می‌شود، همواره در مجلات دیده می‌شود و خاص این وضعیت فعلی در ایران نیست.
آخوندزاده ، ذکر نکاتی در این فضای ملتهب و قضاوت واقع‌بینانه نسبت به وضعیت موجود و زمینه‌های پیدایش آن را ضروری دانست و یادآور شد: اصولاً پژوهش در ایران به جز فرمایشات مؤکد مقام معظم رهبری در بین دولتمردان و سیاستگذاران ما جایگاهی ندارد. جناح چپ، میانه و راست حقیقتاً از پژوهش و خروجی آن یعنی مقالات فقط استفادهٔ ابزاری کرده‌اند. به عبارتی فقط تعداد مقالات ما و رتبهٔ ۱۶ تولید علم ایران بر اساس Scopus یا رتبهٔ ۲۱ تولید علم کشور بر اساس ISI باعث پز دادن این عزیزان شده است؛ به واقع این افراد، اعتقادی به مقالات ندارند و هر وقت در مسند قدرت نیستند، جناح مقابل را برای رکود علمی مورد سرزنش قرار می‌دهند.
وی، مؤید این ادعا را نگاه این افراد به اعتبارات پژوهشی دانست که به عبارتی، هر سال دریغ از پارسال است؛ چراکه سهم واقعی پژوهش از تولید ناخالص ملی، هیچ گاه به ۴ درصد و حتی ۲ درصد محقق نشد و در عمل همواره ثابت مانده یا کاهش پیدا کرده است.
به گفتهٔ دکتر آخوندزاده، هر سال محققان ما از نظر اعتبارات پژوهش فقیر و فقیرتر شده‌اند که نتیجهٔ آن کاهش کیفی پژوهش‌های بنیادی در ایران و متأسفانه درجاتی از دیتاسازی است. وقتی پولی برای پژوهش وجود ندارد، برای مثال فقط ۳ میلیون تومان برای یک پایان‌نامهٔ Ph.D اختصاص می‌یابد و انتظار چاپ ۲ مقاله ISI می‌رود، می‌توان نتیجه گرفت که دیتا غیرواقعی است.
استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران افزایش بی‌رویهٔ دانشجویان فوق لیسانس و Ph.D در انواع و اقسام دانشگاه‌های دولتی، شبانه، آزاد، پیام نور، غیرانتفاعی و پردیس‌های خودگردان و بین‌المللی بدون اختصاص سرانهٔ پژوهش، داشتن استاد واجد شرایط برای سرپرستی آنان و زیرساخت‌های پژوهشی و از همه مهم‌تر دانشجوی واجد شرایط و به همان تعداد، پایان‌نامه و انتظار چاپ مقاله را از علل بروز این وضعیت نامقبول دانست.
قائم‌مقام معاون تحقیقات و فناوری وزیر بهداشت یادآور شد: قوانین ارتقای اعضای هیأت علمی ایران بر اساس یک آیین‌نامه Mixed یعنی حداقل‌هایی از پژوهش، آموزش، خدمت و امور فرهنگی است. به طور کلی در دنیا یک عضو هیأت علمی می‌تواند باTrack آموزشی و ارائهٔ خدمات آموزشی مطلوب ارتقاء پیدا کند و اجبار کردن آن به داشتن چند مقاله برای هیأت علمی‌ای که اصولاً پژوهش را دوست ندارد و با آن آشنا نیست، فقط منجر به صوری کردن پژوهش می‌شود. به عبارتی اگر ما اجازه دهیم آن ۲۰ تا ۳۰ درصد از اعضای هیات علمی ما که پژوهش را می‌فهمند و به آن اعتقاد دارند، پژوهش کنند و بودجه‌های پژوهش را به آنان اختصاص دهیم و بقیه از Trackهای دیگر ارتقاء یابند (یعنی از آموزش یا خدمت)، به سمت پژوهش‌های اصیل حرکت خواهیم کرد.
وی گفت: مقاله از یک فرآیند صحیح مبتنی بر طرح تحقیقاتی یا پایان‌نامه و نوشتن آن توسط دانشجو تحت نظر استاد باید تهیه شود، تجربهٔ این ۵۸ مقالهٔ حذف‌شدهٔ اخیر و تجارب مشکل‌آفرین گذشته نشان داده است که عقد قرارداد فردی یا دانشگاهی با شرکت‌های نوشتن مقاله و فروش مقالات، رویه‌ای کاملاً غیراخلاقی-علمی و مشکل‌آفرین شده است.
تغییر نگاه به کیفیت پژوهش به جای شمردن تعداد مقالات، نکتهٔ دیگری بود که دکتر آخوندزاده بر آن تاکید کرد و گفت: این نگاه در دورهٔ اخیر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی کم کم در حال شکل‌گیری است و اساساً این نگاه حاکم است که محقق به جای چاپ ۱۰ مقالهٔ ضعیف یک مقالهٔ خوب داشته باشد.
وی رویکرد واقع‌بینانه به انتشار چنین اخباری را خواستار شد و افزود: باید از واکنش‌های غیرمنطقی به موضوع اخیر که منجر به پژوهش‌زنی می‌شود، پرهیز کرد. همانطوری که گفتم گروهی که نه مؤثر در آموزش هستند و نه درمان، هر از چند گاهی با شنیدن خبرهایی مانند خبر اخیر، یک انتقام سنتی از پژوهش می‌گیرند.
به گفتهٔ وی، خطا در پژوهش با یک نسبت قابل قبول و در یک فضای مناسب در پژوهش همواره اجتناب‌ناپذیر است. اما از همه مهم‌تر فضای مناسب در پژوهش است که متأسفانه این دومی در ایران وجود ندارد.
دکتر آخوندزاده در پایان گفت: باید تمام خبرهای خوب و بد و زشت را با هم بشنویم و تصمیم بگیریم. یادمان باشد که اساتید و جوانان محقق ما با دست خالی و کم‌لطفی محض دولتمردان و سیاستمداران تا به حال، این وضعیت پژوهش را زنده نگه داشته‌اند.
به گزارش ایسنا به نقل از نیچر، ۵۸ مقاله از ۲۵۸ پژوهشگر ایرانی، که اقدام به جعل علمی و دستکاری در مقالات دیگر کرده بودند، توسط ناشر مجلهٔ معتبر علمی نیچر به حال تعلیق درآمده است. بایومد سنترال(BMC ) بیست و هشت مورد از این مقاله‌ها را جمع‌آوری کرده و در حال بررسی ۴۰ مقالهٔ دیگر است. اسپرینگر نیز به جمع‌آوری ۳۰ مقاله پرداخته و بررسی ۹ مقالهٔ دیگری را در دستور کار خود دارد. گفتنی است که هر دوی این سازمان‌ها توسط مجلهٔ نیچر ارائه می‌شوند.
بر اساس ادعای نیچر، در اقدامات انجام‌شده شواهدی از سرقت ادبی و دستکاری در تألیف مشاهده شده و ۷۰ درصد آنها نیز نشان‌دهندهٔ سرقت علمی هستند. مقالات جمع‌آوری شده توسط بایومد سنترال نیز نشان‌دهندهٔ ۵۷ درصد دستکاری در تألیف و ۹۳ درصد سرقت ادبی هستند.
منبع: روزنامه اطلاعات