آیین مانوی در دوران ساسانی و توسط مانی پایه گذاری شد. تا قرن بیستم، بسیاری محققان مانی را دارای حقیقت تاریخی نمی‌دانستند. اما با کشفیاتی باستان‌شناسی که ۱۹۶۹ در مصر انجام گرفت، وجود تاریخی شخصی به نام مانی به اثبات رسید. این کشفیات باستانی شامل لوحی بوده که قدمت آن به چهار قرن پیش از میلاد می‌رسیده است. در این لوح، علاوه بر زندگی‌نامه مانی بخشهایی از نوشته‌هایی او نیز آمده است.
ظاهراً دست‌نوشته‌های کاملتری از مانی در گذشته موجود بوده است. کتاب مقدس آیین مانوی، ارژنگ، با استفاده از تصاویر چگونگی پیدایش جهان را به تصویر کشیده بوده است. اما در حال حاضر، هیچ نسخه‌ای از این کتاب وجود ندارد. در یکی از مدارک مرتبط با کتابخانه غزنی که از قرن یازده به جا مانده است وجود این کتاب ثبت شده.
دامنه نفوذ این آیین زمانی از غرب به رم و از شرق به چین رسید. به همین علت به عنوان تهدیدی برای آیین بودایی، زرتشتی و مسحیت به حساب می‌آمد. یکی از مهم‌ترین بزرگان تاریخ الهیات مسیحی، سنت آگوستین، پیش از گرویدن به مسحیت از پیروان آیین مانوی بود. به همین علت پاره‌ای مفسرین بر این باورند که عقاید مانوی از طریق او در نگرش مسیحی نیز مؤثر بوده است. علیرغم گسترش این آیین در قرون میانه، پیروان خود را به تدریج از دست داد.
در قلمرو عباسیان، مأمون با پیروان این دین به تسامح رفتار می‌کرد اما خلفای بعدی آنان را تکفیر و سرکوب کردند. در عالم مسیحی و بودایی نیز سختگیری با پیروان این ادیان افزایش یافت. به همین علت معابد این آیین تخریب و پیروانش مورد پیگرد قرار گرفتند.
با این وجود یک معبد مانوی در چین همچنان سالم ماند. این معبد که بعد‌ها توسط بودایان به عنوان یک معبد بودایی مورد استفاده قرار گرفت، تنها معبد مانویان است که به طور کامل سالم مانده است.
نام این معبد «کائوآن» است. مهم‌ترین نشانه‌ای در معبد که نشان می‌دهد زمانی متعلق به مانویان بوده است مجسمه‌ای باقی مانده از مانی است. این مجسمه که ممکن است به نظر مشابه مجسمه های دیگر منتسب به بودا بیاید چند تفاوت مهم با چهره‌نگاری‌های دیگر بوداییان دارد. این مجسمه دارای محاسن و موهای صاف است. در حالیکه در تصاویر و مجسمه‌های رایج، موهای بودا اغلب مجعد و چهره‌اش بدون محاسن تصویر می‌شود. حالت قرار گرفتن دست‌ها نیز در این مجسمه متفاوت از حالت رایج است.
منبع: ایسکانیوز