دکتر پرویز صالحی – روانپزشک
محققان با کمک به‌کارگیری الگوریتمی برای تصویرسازی تشدید مغناطیسی کارکردی (Functional Magnetic Resonance Imaging)، موفق به مشاهدهٔ احساسات و عواطف انسان به‌هنگام وقوع آن‌ها، در مغز شدند.
این یافته‌ها می‌توانند ارزیابی هرچه بهتر حالات عاطفی و هیجانی را امکان‌پذیر کرده و این امر به نوبهٔ خود برای بررسی افرادی که در ابراز و انتقال عواطف خود با مشکل روبه‌رو هستند، مفید خواهد بود. می‌دانیم که فیلم، موسیقی و سایر انواع محرک‌های خارجی، می‌توانند عواطفی را برانگیزند که به‌صورت الگوهای فعالیت مغزی منعکس‌می‌شوند. اما وضعیت تجربیات عاطفی گذشته چگونه است؟ آیا احساساتی که در نتیجهٔ یادآوری خاطرهٔ یک مهمانی جشن‌تولد یا به‌خاطر آوردن فقدان یک عزیز از‌دست‌رفته القاء می‌شوند، می‌توانند در فعالیت مغزی نمایان شوند؟
محققان این نکته را نیز در‌نظر دارند که در بررسی‌های پیشین مشخص شده‌است که تصویرسازی تشدید مغناطیسی کارکردی (یا به‌اختصار، fMRI) قادر است افکار مربوط به اشیاء خاص (برای نمونه یک چهره یا یک خانه) را از یکدیگر متمایز کند. در این ارزیابی، محققان الگوریتمی که الگوهای مختلفی از تجربیات عاطفی را با یکدیگر تلفیق می‌کرد، برای اسکن‌های fMRI که از ۲۱ تن از دانشجویان به‌دست آمده بود، به‌کار‌بردند.
به‌این‌ترتیب توانستند ۷ الگوی فعالیت مغزی را که منعکس‌کنندهٔ حالات عاطفی خاص، از‌جمله رضایت، حس تفریح و سرگرمی، شگفتی، ترس، خشم، اندوه و بی‌طرفی است دقیقاً مشخص یا «نقشه برداری» کنند. از دانشجویان خواسته شد حین انجام fMRI ذهن خود را آزاد کنند. داده‌های فعالیت مغزی هر۲ ثانیه یک‌بار جمع‌آوری شده و هر ۳۰ ثانیه یک‌بار در‌مورد وضعیت عاطفی آن‌ها در‌آن لحظه پرسش می‌شد.
هدف از این کارآزمایی این بود که آیا زمانی که شرکت‌کنندگان در دستگاه اسکنر fMRI در حالت استراحت هستند و در غیاب هرگونه محرک عاطفی و هیجانی، این ۷ نقشه‌ی مغزی (Seven Brain Map) عواطف، به‌طور خودبه‌خودی اتفاق می‌افتند یا خیر.
• با مقایسهٔ الگوهای مغزی که ۱۰ ثانیه قبل از گزارش شخصی هریک از حالات عاطفی آن‌ها رخ می‌داد، محققان دریافتند که می‌توانند احساسات شرکت‌کنندگان را دقیقاً پیش‌بینی کنند.
با افزایش دقت یافته‌های این بررسی، داده‌های مغزی که بلافاصله پس از ورود شرکت‌کنندگان به اسکنر fMRI جمع‌آوری شد، نشانه‌هایی از اضطراب را نشان می‌داد و این همان موضوعی است که از بیشتر افراد، زمانی که برای بار اول وارد این دستگاه می‌شوند، می‌توان انتظار داشت.
گروه تحقیق سپس الگوریتم خود را در مورد اسکن fMRI مربوط به ۴۹۹ مورد آزمایش دیگر (که بخشی‌از تحقیق نوروژنتیک دانشگاه دوک بودند) به کار بردند.
از این شرکت‌کنندگان خواسته‌شد تا به مدت حدود ۹ دقیقه در محفظهٔ اسکنر fMRI در حالت استراحت قرار‌بگیرند. پس از انجام اسکن، محققان بر اساس امتیازاتی که افراد تحت بررسی در پرسشنامهٔ روان‌شناختی کسب کرده بودند، اطلاعاتی در مورد میزان افسردگی یا اضطرابی که هریک احساس می‌کردند، جمع‌آوری نموده و دریافتند که با استفاده از نقشه‌های مغزی مربوط به «اندوه» و «ترس» افراد تحت بررسی، می‌توان امتیاز افسردگی و اضطراب آن‌ها را پیش‌بینی کرد و علاوه بر این الگوریتم آن‌ها قادر‌است تا ویژگی‌های شخصیتی خشم، اضطراب و افسردگی را نیز مشخص‌کند.
این بررسی تأیید می‌کند که حالات عاطفی و هیجانی را می‌توان با استفاده از اسکن‌های مغزی (fMRI) شناسایی‌کرد و این یافته‌ای است که می‌تواند کاربردهای بالینی قابل توجهی داشته باشد و الگوهایی که بر پایهٔ فعالیت مغزی برای برخی از عواطف خاص تعیین می‌شود، می‌توانند تفاوت‌های فردی را از‌نظر خلق و خو و ویژگی‌های عاطفی آشکار‌کنند و در ضمن با گزارش‌های شخصی افراد از عواطفی که در طی دوره‌های متناوب استراحت توأم با هوشیاری (Wakeful rest) تجربه می‌کنند، همخوانی دارند.
از جنبه‌ای عملی‌تر، نتایج این بررسی بیانگر آن هستند که شاید بتوان از الگوهای مبتنی بر فعالیت مغزی عواطف (Brain-based models of emotions) برای ارزیابی وضعیت عاطفی و هیجانی در محیط‌های بالینی کمک گرفت؛ به‌ویژه در مورد افرادی که قادر نیستند تا تجربیات عاطفی و هیجانی خود را بازگو کنند، از اهمیت بیشتری برخوردار می‌باشد.
نقشه‌های مغزی (Brain Maps) که محققان این ارزیابی از عواطف تهیه کرده‌اند، می‌تواند برای افرادی که دچار نارسایی هیجانی (Alexithymia) (یک وضعیت روان‌شناختی که نشانهٔ مشخصهٔ آن ناتوانی در درک، تشخیص و بیان عواطف خود و نیز درک احساسات دیگران است) هستند، بسیار مفید باشد.
این نقشه‌ها در کارآزمایی‌های بالینی (Clinical trial) نیز سودمند خواهند بود، چرا‌که می‌توانند به سنجش اثربخشی داروهای ضداضطراب و سایر درمان‌های تنظیم‌کنندهٔ عواطف کمک نمایند.
منبع: پزشکی امروز