تحلیلی از تاریخ ایران باستان – جلسهٔ نهم

حسن یوسفی اشکوری، ۸ بهمن ۱۳۸۸، کلاس تاریخ ایران باستان

اشکانیان

دوران تکثر اجتماعی

در این قسمت به چهار نکته اشاره می‌کنیم:
• خاندان
• سلسه شاهان
• علل زوال
• میراث اشکانیان

خاندان

یکی از شش قبیله آریایی پارتیان بودند که پیش از این به آن اشاره شد. اینان از همان آغاز در شرق ایران (در بخش شرقی دریای خزر و بخشی از خراسان بزرگ) می‌زیسته‌اند. اینان از سده هشتم هزاره اول دارای قدرت و نفوذ بودند اما از سده چهارم است که شهرت پیدا می‌کنند. پارتیان از قبیله «پرنی» از اتحادیه «داهه» بودند (مجموعه‌ای از قبایل چادرنشین سکایی) در استپ‌های بین خزر و دریای آرال زندگی می‌کردند. این قوم مرکب از سواران و جنگجویانی بود که خوشبختی آنان عبارت بود از مرگ در جنگ، و مرگ طبیعی از نظر آنان امری از نظر آنان امری قبیح و شرم‌آور می‌نمود. به گفته‌ای نسا مرکز پارتیان بود که اکنون در ترکمنستان واقع شده است.

سلسه شاهان اشکانی:

 ۱ – اشک اول (۲۳۸ – ۲۱۷) (نظر ولسکی ترجیح داده شده است)
۲ – تیرداد اول (۲۴۷ – ۲۱۴ یا ۲۱۱) (به دلیل طولانی بودن سلطنت تیرداد برخی او را بنیانگذار دانسته‌اند)
۳ – اُردوان اول (۲۱۴ یا ۲۱۱ – ۱۹۱)
۴ – فری یاپت (۱۹۱ – ۱۷۶)
۵ – فرهاد اول (۱۷۶ – ۱۷۱)
۶ – مهرداد اول (۱۷۱ – ۱۳۸)
۷ – فرهاد دوم (۱۳۸ – ۱۲۸)
۸ – اردوان دوم (۱۲۸ – ۱۲۳)
۹ – مهرداد دوم (۱۲۳ – ۷۶)
۱۰ – سنتروک (حدود ۷۶ – ۶۸)
۱۱ – فرهاد سوم (۶۸ – ۶۸ – ۵۷)
۱۲ – مهرداد سوم (۵۷ – ۵۵)
۱۳ – اُرُد دوم (۵۵ – ۳۷) (جنگ حران)
۱۴ – فرهاد چهارم (۳۷ – ۲ پیش از میلاد)
۱۵ – فرهادک (۲ پیش از میلاد – ۴ پس از میلاد)
۱۶ – اُرُد سوم (۴ – ۸ میلادی)
۱۷ – وُنُن اول (۸ – ۱۷)
۱۸ – اَردوان چهارم (۱۰ – ۴۲)
۱۹ – بَرِدان (۴۲ – ۴۶)
۲۰ – گودرز (۴۶ – ۵۱)
۲۱ – ونن دوم (۵۱ – ۵۲)
۲۲ – بلاش اول (۵۲ – ۷۹)
۲۳ – پاکُر دوم (۷۹ – ۱۰۸)
۲۴ – خسرو (۱۰۹ – ۱۲۸)
۲۵ – بلاش دوم (۱۲۸ – ۱۴۹)
۲۶ – بلاش سوم (۱۴۹ – ۱۹۲)
۲۷ – بلاش چهارم (۱۹۲ – ۲۰۹)
۲۸ – بلاش پنجم (۲۰۹ – ۲۲۲)
۲۹ – اَردوان پنجم (۲۱۶ – ۲۲۴)

میراث اشکانیان

۱ – احیای دولت ایرانی و تحکیم روح ملی
۲ – مقاومت طولانی در برابر متجاوزان و حفظ سرزمین ایران بزرگ
۳ – تحولات نسبی اجتماعی و اقتصادی ویژه عصر اشکانی
۴ – نقش اشکانیان در تمدن جهانی و انتقال تمدن به ساسانیان

علل زوال و فروپاشی

۱. عدم توفیق در دستیابی به یک قدرت و تمرکز دولتی
۲. نقش اشراف در سستی دولت اشکانی
۳. منازعات داخلی و خشونت گسترده در سرای قدرت
۴. ستم‌ها و خشونت‌ها علیه مردم
۵. انحصار خدمات دولتی و نظامی و مدیریت ایالت‌ها به پارتیان و محروم کردن دیگران از آنها که موجب خصومت و عدم رضایت اقوام تابع می‌شد
۶. یونانی‌مآبی و بی‌توجهی به آیین زرتشت
۷. سستی و عقب‌نشینی در برابر رومیان (البته در اواخر)

ادامه دارد…