احضار و جلب متهم دارای شرایط قانونی است كه چنانچه رعایت نشود جلب و احضار متهم قانونی نخواهد بود که در ادامه به برخی از این شرایط مهم بصورت کلی اشاره می کنیم. قاضی نباید كسی را احضار یا جلب كند مگر آن كه دلایل كافی داشته باشد. ضابطین دادگستری حق نگهداری متهم را بیش از ۲۴ ساعت بدون اجازه‌ی مقام قضایی ندارند…
همانطور که بیان کردیم در موضوعات حقوق شهروندی یكی از مباحث مهم مطرح‌شده، بحث احضار و جلب متهم است. كسی كه به دادسرا و محاكم جهت تحقیق احضار و یا جلب می‌شود دارای حقوقی است كه باید از سوی مراجع قضایی رعایت شود.
به عبارت دیگر احضار و جلب متهم دارای شرایط قانونی است كه چنانچه این شرایط رعایت نشود جلب و احضار متهم قانونی نخواهد بود. در ادامه به برخی از این شرایط مهم بصورت کلی اشاره می کنیم.
• برابر قانون قاضی نباید كسی را احضار یا جلب كند مگر آن كه دلایل كافی داشته باشد.
• دستور مقام قضایی باید مطابق مقررات و تشریفات باشد و خواستن متهم از طریق تلفن، فاكس یا از طریق مأمورین انتظامی دادگستری و شیوه‌های مشابه غیرقانونی است و مستلزم تصویب قانون در این زمینه می‌باشد.
• جلب متهم رأساً (به جز موارد مذكور در ماده ۱۸۰ قانون آیین دادرسی کیفری) بدون احضار قبلی فاقد مجوز قانونی است.
• طبق ماده ۱۷۰ قانون مذبور مشخصات فرد در احضارنامه جهت ابلاغ درست و جلوگیری از اشتباه در شناسایی افراد ضروری است.
• قید تاریخ حضور متهم چه به صورت تعیین ضرب‌الاجل و چه در وقت معین.
• قید علت احضار در برگ احضاریه مگر در مواردی كه مصلحت غیر از آن را اقتضا كند.
• قید محل حضور متهم به طور دقیق به نحوی كه موجب سردرگمی شود.
• اشخاص به هر عنوانی كه در احضاریه مورد خطاب قرار می‌گیرند، باید به همان عنوان از آنان تحقیق شود.
از این رو، احضار اشخاص به نام مطلع یا گواه و تحقیق از آنان به‌عنوان متهم نوعی اغفال محسوب شده و ارزش قضایی ندارد.
• برابر قانون، متهمی كه با وصف ابلاغ احضارنامه حضور پیدا نكند و گواهی عدم امكان حضور هم نفرستاده باشد به دستور قاضی جلب می‌شود. (ماده ۱۷۹ قانون آیین دادرسی كیفری)
• مطابق قانون، مأمور جلب پس از ابلاغ برگ جلب از متهم «دعوت» می‌كند و در صورت امتناع از حضور، او را جلب و تحت‌الحفظ نزد قاضی می‌آورد. (ضابطین باید بدانند بین دستگیری و بازداشت، تفاوت است. دستگیری عملی سالب آزادی است كه توسط ضابطین برای حضور فرد در مظان اتهام در فرآیند كیفری انجام می‌گیرد، در حالی كه بازداشت با دستور مقام قضایی و با هدف خاص انجام می‌شود.)
• در جلب، متهم باید قبلاً برابر مقررات احضار شده باشد.
• احضارنامه به درستی به او ابلاغ و متهم بدون عذر موجه حاضر نشده باشد.
• دستور جلب فقط با امضای قاضی دارای اعتبار است و با امضای كارمندان اداری نمی‌توان متهم را جلب كرد.
• جلب به موجب برگ جلب به عمل می‌آید و مفاد آن باید به متهم ابلاغ شود.
• مشخصات كامل متهم در برگ جلب آورده شود.
• جلب در روز به عمل آید (به استثنای موارد فوری به تشخیص قاضی ماده ۱۸۳ قانون مذبور).
• صدور دستور جلب دلیل بر اجازه‌ی مأمورین برای ورود به منزل نیست.
• پس از جلب متهم باید در اسرع وقت نزد بازپرس آورده شود. (ماده ۱۸۵ ق.آ.د.ک)
• اگر در نظر باشد تا متهم در خارج از وقت اداری به مرجع قضایی اعزام شود در برگ‌های جلب صادره از شعب، موضوع اتهام و دلایل آن آورده شود تا در اختیار قاضی كشیک قرار گیرد.
• جلب در غیر ساعات اداری مجوز بازداشت در كلانتری نیست.
• صدور دستور جلب باید صریح، موجه و كامل باشد.
• در صورت ضرورت قاضی می‌تواند برگ جلب را در اختیار شاكی قرار دهد تا با معرفی او، ضابطین متهم را جلب و تحویل مرجع قضایی نمایند. تبصره ۲ ماده ۱۸۴ق.آ.د.ک (این مسأله گاهی مشكلاتی را در روند رسیدگی به پرونده به وجود می‌آورد).
• طبق تبصره ماده ۱۸۵ قانون آیین دادرسی کیفری، مأمورین مكلفند متهم جلب‌شده را بلافاصله تحویل مقامات قضایی دهند. ضابطین دادگستری حق نگهداری متهم را بیش از ۲۴ ساعت بدون اجازه‌ی مقام قضایی ندارند.
• پس از حضور متهم و یا جلب وی، مقام قضایی مكلف است بلافاصله از او تحقیق كند و در صورت عدم امكان، ظرف ۲۴ ساعت به این امر مبادرت ورزد، و بازداشت او غیرقانونی و این عمل قابل تعقیب و مجازات است.