سال‌هاي بعد از انقلاب به‌طور جسته و گريخته و گاهي محكم‌تر وجود داشته، آن موضع قانوني بررسي و مميزي كتاب است كه وزارت ارشاد انجام مي‌دهد و در برخي از دوره‌ها برخي مسؤولان اعتقاد كم‌تري به مميزي كتاب داشتند، كه شايد در دوره‌ي اندكي اين‌گونه بوده و در بقيه‌ي سال‌ها، مميزي بوده است. به لحاظ مستند قانوني هم، طبيعتا مستنداتي بوده و هست كه وزارت ارشاد را به عنوان مسؤول بخش فرهنگ عمومي كشور مي‌شناسد
سخنان رمضاني، حكيمي، امامي، نبوي، ساكت و رفيعي
ميزگرد «تشكيل كارگروه ويژه‌ي بررسي كتاب‌هاي ديني و قرآني» برگزار شد.
به گزارش خبرنگار بخش كتاب خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)، اين نشست روز گذشته (سه‌شنبه، دوازدهم آذرماه) با حضور محمدعلي رمضاني فراني – مدير جديد اداره‌ي كتاب و كتاب‌خواني وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي -، محمدحسين ساكت – مشاور علمي مركز پژوهشي ميراث مكتوب و مستشار ديوان عالي كشور -، سيدحبيب نبوي – استاد دانشگاه -، محمود حكيمي – نويسنده -، غلامرضا امامي – نويسنده و از دفتر نشر فرهنگ اسلامي – و علي‌محمد رفيعي – نويسنده – در محل خبرگزاري قرآني ايران (ايكنا) برپا شد.
حميد باباوند – دبير جلسه – در سخناني در اين نشست گفت: بررسي كتاب‌هاي تخصصي در نهادهاي خاص، بحثي است كه در سال‌هاي دير و دور، گاهي مطرح شده و در نهايت يا بي‌نتيجه مانده، يا به نتيجه‌ي مطلوبي نرسيده و گنجاندنش در ساختار اداري با بحث همراه بوده است.
او ادامه داد: اما هيچ‌گاه اين مسأله كه نهادهاي ديگري به جاي وزارت ارشاد مجوز دهند، در ساختار اداري وزارت ارشاد جاي نگرفت و اين بحث‌ها كه آيا نهادهاي متخصص در حوزه‌ي دين‌پژوهي مي‌توانند متولي امر نظارت در اين مسأله باشند يا خير و آيا ارشاد مي‌تواند چنين پديده‌اي را هضم كند كه نهادهايي به عنوان معاون در كار مجوز و نظارت انتشار كتاب باشند، تقريبا بي‌پاسخ مانده است.
در ادامه، محمدعلي رمضاني فراني درباره‌ي اين پرسش، در توضيحاتي اظهار داشت: حضور در چنين جلساتي به عنوان مدير وضعيتي خاص دارد و مديران ما معمولا با حساسيتي مثل حساسيت اداره‌ي كتاب، حضور پيدا نمي‌كنند و من شايد از باب تازه‌كاري حضور دارم.
او گفت: اين بحث را از دو ديدگاه قانوني – مديريتي و كارشناسي مي‌توان طرح كرد. آن‌چه الآن در حوزه‌ي بررسي كتاب در حال وقوع است، كه از سال‌هاي بعد از انقلاب به‌طور جسته و گريخته و گاهي محكم‌تر وجود داشته، آن موضع قانوني بررسي و مميزي كتاب است كه وزارت ارشاد انجام مي‌دهد و در برخي از دوره‌ها برخي مسؤولان اعتقاد كم‌تري به مميزي كتاب داشتند، كه شايد در دوره‌ي اندكي اين‌گونه بوده و در بقيه‌ي سال‌ها، مميزي بوده است. به لحاظ مستند قانوني هم، طبيعتا مستنداتي بوده و هست كه وزارت ارشاد را به عنوان مسؤول بخش فرهنگ عمومي كشور مي‌شناسد و اين وزارتخانه معتقد است ما اگر كتاب را به عنوان يك رسانه‌ي بسيار مهم درنظر بگيريم و نخواهيم به شكل قانون‌مند آن‌را وارد جامعه كنيم و شرايط به‌گونه‌اي باشد كه دست افراد را باز بگذاريم كه هر كس به هر شكلي و با هر عنواني كتاب خود را چاپ و وارد جامعه كند، طبيعتا وظيفه‌ي نگهباني فرهنگ را نمي‌توان تضمين كرد و اين سخن درست است و در اين زمينه، بحث‌هاي تخصصي مطرح است.
رمضاني ادامه داد: اين‌كه مميزي داراي چه خصوصياتي باشد و جنبه‌هاي اثباتي‌اش چگونه است، خود بحث مفصلي است. به هرحال، جايي بايد متولي‌اش باشد. آن‌چه الآن وزارتخانه در حال انجامش است، اجراي مصوبات و آيين‌نامه‌هايي است كه شوراي عالي انقلاب فرهنگي آن‌ها را به تصويب رسانده و خود ارشاد در اين زمينه قانون‌گذاري نكرده است.
مدير اداره‌ي كتاب يادآور شد: آن‌چه نظر ماست، به لحاظ جايگاه قانوني اين است كه تمركز كار كتاب در يك جا حتما لازم است؛ اما اين‌كه از توان تخصصي برخي دستگاه‌ها يا مراكز استفاده شود، اين هم درست است كه البته طبق برداشتي كه ما داريم، حالت مشاوره مي‌توانند داشته باشند و تصميم‌گيري بايد متمركز باشد.
او با تأكيدش بر اين تمركز، متذكر شد: ما بخش‌هاي نظارتي فرهنگ كشور را جزو بخش‌هاي حاكميتي دولت مي‌دانيم و نظام حق ندارد اين بخش‌ها را واگذار كند به بخش‌هايي كه درصد قانوني ندارند يا خصوصي‌اند. اما به لحاظ تخصصي، از مراكزي مي‌شود بهره گرفت و الآن هم همين‌طور است كه از بسياري مراكز به عنوان پشتوانه‌ي تخصصي استفاده مي‌شود و سخن آن مراكز حجتي دارد تا ادله‌اي در اين امر يار‌ي‌كننده باشد. اين شيوه‌اي است كه الآن دارد عمل مي‌شود.
رمضاني در پاسخ به‌اين‌كه آيا مي‌توانيد نام اين مراكز مشاور را اعلام كنيد، توضيح داد: نهادها بعضا به خاطر حاشيه‌هايي كه ممكن است براي‌شان پيش بيايد يا مراجعاتي از سوي نويسندگان و ناشران به آن‌ها شود، كه مخل كار تحقيقاتي‌شان شود، يا حاشيه‌هايي به لحاظ رسانه‌يي براي‌شان ايجاد شود، تمايل ندارند نام‌شان عنوان شود. اگر خودشان علاقه‌مند باشند كه اعلام كنند، از نظر ما منعي نيست؛ ولي ما اخلاقا اين كار را در مجامع عمومي نمي‌كنيم و در نهايت خودمان پاسخ‌گو هستيم.
او در ادامه گفت: در برخي بخش‌ها كه به تعبير امروزي جزو علوم محض هستند؛ مثل رياضي و فيزيك، يك‌سري ملاحظات كلي و شكلي كتاب در نظر گرفته مي‌شود و كم‌ترين مشكل را معمولا در مميزي دارند و نياز به مميزي آن‌چناني ندارند؛ چون بحث محتواي علمي در اين‌گونه علوم به عهده‌ي وزارتخانه نيست. بيش‌تر در حوزه‌هايي مثل فرهنگ عمومي، ادبيات و علوم انساني مميزي هست كه ممكن است بيش‌تر نيازمند مميزي و بررسي باشند و طبيعتا مشاوراني هم در اين حوزه‌ها با ما همكاري دارند.
وي افزود: اما از سويي در بخش مميزي كتاب، دو بخش كلي – اداري و دبيرخانه‌يي داريم؛ به اين معني كه تعدادي از بررس‌ها افراد موظف و كارمندان وزارتخانه هستند، و تعدادي نيز افراد حقيقي هستند كه با ما كار مي‌كنند و كارمند وزارتخانه نيستند و سعي مي‌شود از نهادهاي علمي مثل حوزه و دانشگاه استفاده شود و همين‌طور هم هست و در بخش بررسي خيلي حقوق‌بگير وزارتخانه نداريم كه بگوييم چون از ما حقوق مي‌گيرند؛ پس از ما هم دستور مي‌گيرند. آن‌ها به لحاظ علمي باز كار مي‌كنند و هر وقت بخواهند، همكاري خود را قطع مي‌كنند.
در ادامه‌ي اين ميزگرد، محمدحسين ساكت نيز به عنوان مشاور علمي مركز پژوهشي ميراث مكتوب درباره‌ي تعامل نهادهايي مثل مركز ميراث مكتوب با وزارت ارشاد در زمينه‌ي بررسي متون كهن ديني و مميزي اين آثار، اظهار داشت: اصولا مميزي كتاب از نظر فكر دموكراسي، مردود است و اين مسأله‌اي كلي است و در كشورهاي مختلف روي اين مسأله مقاومت مي‌شود و اين يك واقعيت است. اين نشست را لازم ديدم كه از همه‌جا بيايند كه ببينيم چه كار مي‌توانيم بكنيم كه به وضع نابسامان چاپ كتاب‌هاي سخيف ديني پايان داده شود.
او سپس گفت: از صاحب‌نظران كميته‌اي تشكيل شود براي رفع اتهاماتي كه بر برخي كتاب‌ها مي‌زنند. حوزه‌هاي تخصصي بيايند درباره‌ي محتواي كتاب صحبت كنند. به هر حال متأسفم؛ الآن بهترين تحقيق اسلامي را كه مي‌خواهيد چاپ كنيد، ناشر ابا مي‌كند و مي‌گويد نمي‌خرند؛ از بس چرت و پرت درباره‌ي اسلام چاپ شده و اين يك حقيقت تلخ است و نام اسلام به انواع گونه‌گون روي كتاب‌هاي سخيف گذاشته شده و پاسخ‌گو نيستند. اين منحرف‌كننده است و در نهايت، اجتناب در خواندن و چاپ و استقبال از كتاب‌هاي ديني به شدت ديده مي‌شود و اين بايد آسيب‌شناسي شود. تصور مي‌كنم اگر اين زيربنا درست شود، آن اعتراض‌ها هم حل مي‌شود. اما ممكن است در برخي موارد هم دست‌شان بسته باشد يا اسير جو خاصي قرار بگيرند.
ساكت در ادامه خطاب به رمضاني گفت: كتابي بوده درباره‌ي زندگي پيامبر (ص) كه مجوز گرفته و قبلا هم چاپ شده و حالا بهتر هم چاپ شده؛ اما سريع تمامش را خمير كردند؛ حتا نسخه‌هايي را كه دست خود نويسنده بود، گرفتند. اميدواريم با آمدن شما به اين اداره، دست‌كم مسائل سياسي و جو آن‌ها در بررسي كتاب كم شود و يا از بين برود. بررسي محتوايي كتاب نياز به نقد، همكاري، هم‌فكري و هم‌انديشي گسترده دارد؛ چون اين‌طور كه پيش مي‌رود و مي‌بينم، ديگر در جلو دانشگاه يك كتاب مذهبي را از چند كتاب‌فروشي نمي‌توانيد تهيه كنيد. اين‌ها بايد آسيب‌شناسي شود. مي‌بينيم كتاب‌فروش تمايل ندارد كتاب مذهبي را در ويترينش بگذارد.
در ادامه، رمضاني فراني در پاسخ به اين‌كه آيا براي رساندن مميزي حداكثري به حداقلي تصميمي دارد، بيان كرد: درباره‌ي بحث دموكراسي كه مطرح شد، بايد بگويم بله در همه‌ي كشورهاي دموكرات، مميزي رسمي نيست؛ اما مميزي غيررسمي وجود دارد. اين‌طور نيست كه در هر كشوري هر كتابي را كه خواستيم، بتوانيم چاپ كنيم؛ حتا در اروپا و آمريكا. پس مميزي غيررسمي همه‌جا هست و شايد ما آن سياست را نداشته‌ايم كه آن‌را غيررسمي انجام دهيم و رسمي شده است.
او افزود: اتفاقا بخشي از ناراضيان ما در مميزي متأسفانه همين‌هايي هستند كه كتاب‌هاي سخيف ديني، موهوم و خرافه در دين را مي‌نويسند. در حوزه‌ي دين، از يك كفي پايين‌تر را رد مي‌كنيم؛ چون وهن به دين است و اجازه‌ي انتشارش را نمي‌دهيم؛ پس ما به حداقلي هم كار داريم كه غلط و دروغ نباشد. ما در شعر و ادبيات هم آن‌جايي كه مي‌خواهد زبان فارسي شكسته شود، به هرحال برايش حرمت و اصالتي قائل‌ايم و شعرهاي ضعيف و مثل آن‌را اجازه نمي‌دهيم يا مشروط به اصلاح مي‌كنيم. پس ما در حوزه‌ي مسائل ديني قائل به كف در مميزي هستيم. ما به عنوان پايه‌ي كار، حاضريم ديگران مشاركت كنند تا سطح كار بالا برود.
همچنين محمود حكيمي در سخناني گفت: من از اين سيستم دفاع نمي‌كنم و ممكن است گله هم داشته باشم. يك كتاب تاريخي من بعد از 11 ماه مجوز گرفت و بالأخره هم پنج صفحه را عوض كرديم. من درباره‌ي شيوه‌هاي اداره‌ي سانسور پهلوي درباره‌ي مبارزه با كتاب‌هاي ديني بسيار نوشته‌ام؛ چون از هر اثر مكتوب و غيرمكتوب بيدارگرانه‌ي اسلامي جلوگيري مي‌كرد. قبل از انقلاب، درباره‌ي كتاب «پيكار سرنوشت» درباره‌ي مبارزات مردم مسلمان فيليپين، از 348 صفحه، گفتند 68 صفحه را برداريد. نمي‌خواهم از سانسور در عصر پهلوي بگويم. اما در مراجعه به اداره‌ي كتاب، سه رمان را به من نشان دادند و گفتند اگر شما بوديد، اجازه مي‌داديد؟ ديدم واقعا شرم‌آورند.
او در ادامه گفت: اولا تعداد كارشناسان كم است. در بخش كودك و نوجوان، تعداد زيادي كار مي‌آورند، كه خواهش مي‌كنم كارشناسان را زياد كنيد يا در بخش كتاب‌هاي ديني هم كارشناسان را زياد كنيد. برخي كتاب‌هاي ديني در سطح پاييني هستند و بايد به اين قسمت هم توجه كنيد. به كتاب‌هاي تاريخي هم توجه كنيد و كارشناسان كتاب‌هاي تاريخي اضافه شود. اخيرا موج گرايش به تشيع در سراسر جهان خيلي وسيع‌تر از آني است كه ما تصور كنيم. وهابيان در سراسر دنيا، كتاب‌هايي به زبان‌هاي مختلف عليه تشيع منتشر مي‌كنند و نيز بهاييان. من از اداره‌ي كتاب مي‌خواهم به تعداد كارشناساني كه كتاب‌هاي ديني را مي‌خوانند، بيافزايند كه كتاب‌هاي ضعيف و سبك منتشر نشود كه دشمنان اسلام سوء‌استفاده كنند.
در ادامه، سيدحبيب نبوي درباره‌ي حدود مميزي كتاب‌هاي ديني كودك و نوجوان در حوزه‌ي ادبي گفت: جلسه‌ي ارجمندي است؛ اما خيلي دير؛ چرا كه كاري كه بسياري از آثار نبايد در جامعه‌ي ما مي‌كردند، كرده‌اند و ما الآن در مقام انفعال به چنين امري رسيده‌ايم كه كتاب‌هاي ديني توجه ديگري مي‌خواهند. وقتي ذائقه‌ها بدون هيچ تعارفي نسبت به معارف ديني كاسته شده و در دانشگاه‌ها، معارف حاشيه‌ترين است؛ همان معارفي كه در زمان شهيد مطهري محوريت خاصي داشت، بايد گفت الآن دير است؛ اما ضرورت باقي است و در موضوع مميزي كتاب‌هاي ديني، حساسيت جدا از بقيه‌ي مميزي‌ها لازم است. شايد كل مميزي زير سؤال باشد كه با نظام دموكراتيك در تضاد است؛ اما وقتي در مقام تبليغ دين برمي‌آييم و مي‌خواهيم اثر به جامعه‌ي خودمان و جهان معرفي كنيم، مميزي بايد واجد صلاحيت باشد و اين مميزي صلاحيت خاص‌تر مي‌خواهد. در كل دنيا، مميزي موردي است؛ اما مميزي قانوني نيست؛ يعني آن حساسيت‌ها در همه‌ي جوامع بشري وجود دارد. جامعه‌ي ما سنتي است؛ پس در آن به مسائل ديني حساسيت خاص وجود دارد و مميزي‌اش نبايد منفعلانه باشد. در حالي‌كه الآن ما مميزي را منفعل مي‌بينيم. بايد فعالانه جهت، محتوا و شكل كتاب‌هاي ديني توسط انسان‌هايي كه صلاحيت و اهميت دارند، به نوعي رهبري و هدايت شود. الآن مميزي منفعلانه است. در حالي‌كه مميزي فعال بايد باشد و اين است كه به سطح و ارزش كتاب توجه كند.
نبوي افزود: بر اين باور نيستم كه كار تخصصي ديني در حوزه‌ي قرآن انجام مي‌شود. سال‌هاي سال است كه نهج‌البلاغه و قرآن در حاشيه‌ي درس‌هاي روحانيون ماست. كارگروه قرآن‌پژوهي كه صلاحيت حقيقي و منحصر قرآني داشته باشد، تشكيل نشده و جاي چنين گروهي خالي است. اگر چنين گروهي تشكيل شد، مي‌تواند با حوزه‌ي مميزي كتاب همكاري كند. الآن ادبيات مسخره‌آميز و تمسخر مقوله‌هاي ديني را در جامعه داريم. ضمن اين‌كه همه آزادند در مقوله‌ي ديني كار كنند؛ اما بايد سطح بالا بيايد.
سپس رمضاني فراني در پاسخ به صحبت‌هاي مطرح‌شده عنوان كرد: فهميدم همه‌ي اين دوستان بر اصل مميزي تأكيد دارند؛ به هرحال، ما ضرورت مميزي را مي‌دانيم؛ اما اين را كه به چه نحوي باشد كه با ظاهر قضايا هم مشكل پيدا نكند، بزرگان بفرمايند. مي‌گوييد مميزي فعال؛ ما طرفدار همين نوع هستيم كه با ناشر و مؤلف ارتباط برقرار و تعامل شود تا اگر جايي از كار را نفهميديم و مي‌دانيم كه سطح دانش اساتيد ما بالاتر است، توضيح بخواهيم و يكديگر را قانع كنيم و اين شيوه را هم ابلاغ كرده‌ايم كه به عنوان شيوه‌ي حسنه باشد تا گفت‌وگو كنيم كه شيوه‌اي عاقلانه است.
او يادآور شد: در حال حاضر، نهادهاي تخصصي در حوزه‌ي قرآن فراوان‌اند. ما دانشگاهيان طوري سخن نگوييم كه سوء‌تفاهم ما با حوزه‌يي‌ها بيش‌تر شود. حرف دل‌مان يكي است. ان‌شاء‌الله گروه‌هاي‌مان را تقويت مي‌كنيم و از همه‌ي دوستان مي‌خواهيم همكاري كنند. ما كارهاي بخش دين را فله‌يي بررسي نمي‌كنيم و گروه‌هاي تخصصي داريم. مسائل ادبيات ديني، فقه و اصول و ترجمه جداگانه به شكل دسته‌بندي‌شده و تخصصي بررسي مي‌شوند؛ نه با يك عنوان كلي دين.
علي‌محمد رفيعي هم كه دوره‌اي از بررسان كتاب در حوزه‌ي كودك و نوجوان اداره‌ي كتاب بوده است، خاطرنشان كرد: يك سال از من خواستند بررسي كتاب‌هاي كودك و نوجوان را در حوزه‌ي دين برعهده بگيرم. خودم با مميزي مخالف بودم؛ اما وقتي وارد شدم، واقعيت اين بود كه ديدم ناشران ما عملا كارشناس نشر نبودند و گروه كارشناس و ويرايش و غلط‌گيري نداشتند و كتاب‌هايي مي‌رسيد كه اغلاط املايي و محتوايي داشت و شما به عنوان بررس مي‌مانيد به اين كتاب اجازه بدهيد يا نه و آيا ما راضي مي‌شويم چنين كتابي با غلط املايي چاپ شود. خوب دوستان اين‌را به معناي مميزي مي‌گرفتند. متأسفانه ناشران ما اغلب‌شان شايد 90درصد چنان ضعفي دارند كه كارهاي منتشرشده‌شان با اغلاطي همراه‌اند.
او همچنين گفت: ما دو راه داريم؛ يا اين‌كه بگوييم دولت نبايد اصلا دخالت كند؛ مثل برخي كشورها و بايد الزامات اين روش را هم بپذيريم كه هر كتابي هر جوري مي‌خواهد، بيرون بيايد و اگر كتابي بيرون آمد، كم‌ترين هزينه، نقدها و دخالت‌ها را براي دولت خواهد داشت. يا اين‌كه دولت با اين توجيه كه وظيفه‌ي آموزش و هدايت مردم و پيش‌گيري از آسيب‌ها را دارد و در رفع نقص كار ناشران كار مي‌كند، مرز بالاي دخالت را داشته باشد و گاهي در حد ويرايش و غلط‌زدايي كار كند.
رفيعي متذكر شد: گاهي وزن شعر ما خراب است و كاري كه ناشر بايد مي‌كرده، نكرده و به گردن ارشاد مي‌افتد. و يا اين‌كه اگر دولت دخالت حداكثري داشته باشد، هم الزاماتي دارد و بايد آيين‌نامه‌هايي منتشر كند كه به ناشر بگويد كتاب منتشرشده بايد اين ويژگي‌ها را داشته باشد و بايد كارشناسي‌هاي ديني روي كتاب‌ها بگذارد و هرچه را كه مغاير با آموزه‌هاي اصيل ماست، توضيح دهند، كه مي‌تواند مغاير با آزادي بيان هم نباشد، و يا اين‌كه با هجميات برخورد كند. بايد تيم‌ها و كارگروه‌هاي كارشناسي و نظام حق‌الزحمه داشته باشند. آيين‌نامه‌ها حتما بايد تدوين و كارشناسي شوند و مسؤولان بايد ظرفيت بالاي پاسخ‌گويي داشته باشند و اين‌كه ناشران راهنمايي شوند. مخاطبان را درجه‌بندي كنيم در رده‌هاي سني مختلف و اختيار را به ناشران بدهيم كه خودشان كارشناسي كنند و هزينه‌ها را ما بدهيم و آن‌ها را تقويت كنيم يا علايم استاندارد براي كتاب داشته باشيم. الآن از ضعف‌هاي كارشناسي در حوزه‌ي كودك اين است كه ما اشكال‌هايي مي‌گيريم كه مغاير با شرع نيستند و اشكال‌هايي نمي‌گيريم كه مغايرند. بررس‌ها در جريان پژوهش‌هاي جديد نيستند و مشكل ديگر، يافتن مميز است. متون كهن هم بحثي است و اين‌كه نبايد از متن كهن چيزي حذف كرد و بايد توضيح داد. وزارت ارشاد يكي از كارهايي كه نمي‌كند، بخش ارشادي است. وزارت ارشاد نبايد جوگير گروه و جايي شود و وقتي مجوز مي‌دهد، مقاومت كند.
همچنين غلامرضا امامي درباره‌ي نگاه نظارتي در اين عرصه با طرح پرسش‌هايي گفت: در قرون وسطا، كليسا به جوانان بي‌دين گفت، چرا بي‌دين‌ايد، گفتند بي‌ديني ما از دين‌داراي شماست. آيا مي‌شود كتابي در جامعه‌ي اسلامي چاپ كرد كه عليه اسلام باشد؛ مي‌گويم بله. كتاب‌هاي ديني حوزه‌ي وسيعي دارند؛ از مفاتيح و قرآن و صحيفه‌ي سجاديه گرفته تا كتاب‌هاي ازدواج جنيان و درباره‌ي آداب زيارت مهدي (عج) و اين مي‌شود كه مرجع بزرگ شيعيان آيت‌الله سيستاني از آن گله مي‌كند؛ از آن‌چه به نام حضرت مهدي (عج) در قم – پايگاه شيعه – چاپ مي‌شود. آيا مي‌شود كتابي چاپ شود و علي (ع) مظهر مردانگي به بردگي گرفتار شود؟ بله، كه كتاب پرفروشي هم هست! بررس محترم يا نامحترم چه‌طور اجازه داده كه چنين كتابي چاپ شود؟ يك‌بار هم به‌جاي اين‌كه اين همه به پروپاي نويسنده‌ها و مترجم‌ها بپيچيم، به پروپاي بررس‌ها بپيچيم. آيا بررس‌ها ملاك‌هاي قانوني را رعايت مي‌كنند، يا سلايق شخصي را؟ آيا در مسأله‌ي كتاب‌هاي ديني قوانين مدون هست يا هركس كه داعيه‌ي ديني داشت، اصل قرار مي‌گيرد؟ يا كتابي كه درباره‌ي ازدواج جنيان يا كتاب صلوات‌درماني كه تا به حال 87 بار چاپ شده است، آيا اين كتاب‌ها ديني است؟ آيا به مجرد اين‌كه بررسان آيه‌ي قرآني را ديدند، اجازه مي‌دهند يا بايد حساس‌تر شوند؟
او افزود: كيفيت و توان‌مندي‌ها بايد بالا برود تا بتوانند وظيفه‌ي ارشادي داشته باشند. كارشناسان اداره‌ي كتاب قصاب نباشند؛ باغبان باشند. نگاه حذفي را به نگاه مثبت تبديل كنند و اين نسلي را كه درهم است، بسازند. وقتي كتاب ديني مناسب نداريم عرضه كنيم، آسمان و زمين هم مي‌كنيم كه چرا بچه‌هاي ما هري پاتر مي‌خوانند. وزارت ارشاد براي كتاب‌هاي مناسب ديني در سطح مختلف الگوسازي كند. آيا كتاب تيراژ بيش‌تري در جامعه‌ي ما دارد يا روزنامه؟ روزنامه بالاتر است. چگونه است كه اين آسيب‌شناسي در حوزه‌ي روزنامه نيست؛ اما در حوزه‌ي كتاب است. چه‌طور بيمي كه از كتاب داريم، از روزنامه نداريم؟
امامي گفت: نمي‌دانم چرا مثلا به كتاب محمدرضا حكيمي گير مي‌دهند. كتاب او كه ديگر اصلا نبايد بماند. اصلا آن آقا كيست كه به كتاب حكيمي گير مي‌دهد؟! ترجمه‌ي قرآن كريم زماني چند ماه است كه مانده و مجوز نگرفته است. او كه ترجمه‌ي مفاتيح و شرح مثنوي را نوشته است. بايد ديد بررس اصلا عربي مي‌داند و در سطحي هست كه بر اين كتاب نظر مي‌دهد؟ يك مقدار بياييم به سخن امام صادق (ع) توجه كنيم كه فرمودند آيا دين جز عشق چيز ديگري است. بررسان و وزارت ارشاد ما يك مقدار نگاه مادرانه و مهربانانه داشته باشند.
محمدحسين ساكت نيز گفت: بررس يك چهره‌ي كاملا پوشيده‌اي در ارشاد دارد و قابل دسترسي نيست و اصلا معلوم نيست كيست.
رمضاني فراني هم در پاسخ گفت: مسؤولان گروه‌هاي مختلف ما پاسخ‌گو هستند. اما اغلب نويسندگان كم‌تر با ارشاد و طرف‌اند و بيش‌تر ناشران طرف ما هستند كه به دلايل خودشان مصلحت نمي‌بينند نويسنده را با ارشاد طرف كنند و مي‌خواهند خودشان واسطه‌گري را حفظ كنند. به همين دليل نويسنده كم‌تر به ارشاد رفت‌وآمد مي‌كند. بررس‌هاي ما از اين حيث ديگر پاسخ‌گو نيستند و اغلب‌شان نيروي موظف ما هم نيستند و نمي‌توانيم گروه‌هاي زيادي را در آن‌جا بگذاريم؛ اما مسؤولان‌شان پاسخ‌گو هستند.
او همچنين گفت: چند جا كه در زمينه‌ي مطالعات قرآني متخصص هستند، اين ترجمه‌ها را مطالعه مي‌كنند تا ترجمه‌ي دقيق و درستي منتشر شود. براي تجديد چاپ ترجمه‌هايي كه پيش‌تر چاپ شده باشند، مشكلي نيست و حتا يك‌روزه به آن‌ها مجوز داده مي‌شود.
رمضاني فراني سپس گفت: بررس‌هاي ما از مدرسان دانشگاه و از اساتيد حوزه هستند و پاسخ‌گو هستند؛ منتها به اين صورت نيست كه براي آن‌ها شرط و شروط بگذاريم، كه مثلا هفته‌اي سه روز براي پاسخ‌گويي به مميزي‌ها مراجعه كنند. بررس‌هاي ما مخفي نيستند، هيچ مشكلي هم ندارند؛ منتها وقت ندارند.
او افزود: مميزي مثل قطارهاي هند مي‌ماند، كه كشور پرجمعيتي است و قطارها نمي‌توانند توقف كنند و هر كس مي‌تواند، سوار مي‌شود. كار اداره‌ي كتاب را نمي‌شود تعطيل كرد. ما داريم در حين حركت، اصلاح مي‌كنيم. ان‌شاء‌الله برسيم به جايي كه همه‌ي بررس‌ها در حد نويسنده‌ها يا بالاتر باشند و اسامي هم اعلام شود؛ اما فعلا مقدور نيست و كم آدمي پيدا مي‌شود كه با دست‌مزد معمولي بيايد و پاسخ‌گو هم باشد.