به بهانهٔ سالروز درگذشت «پروین اعتصامی»؛ شاعر معترض

آسیه ستوده‌نیا – دانش‌آموخته زبان و ادبیات فارسی

رخشنده اعتصامی معروف به پروین اعتصامی (۲۵اسفند ۱۲۸۵، تبریز- ۱۵ فروردین ۱۳۲۰، تهران) مشهورترین شاعر زن ایرانی است. وی از کودکی فارسی، انگلیسی و عربی را نزد پدرش آموخت و از همان کودکی تحت نظر پدرش و استادانی چون دهخدا و ملک‌الشعرای بهار سرودن شعر را آغاز کرد. پدرش از شاعران و مترجمان معاصر ایرانی بود که در شکل‌گیری زندگی هنری پروین و کشف استعداد گرایش وی به سرودن شعر نقش مهمی داشت. پروین اعتصامی قبل از دومین نوبت چاپ دیوان اشعارش بر اثر بیماری حصبه در ۳۵سالگی در تهران درگذشت و در حرم فاطمه معصومه در آرامگاه خانوادگی‌اش به خاک سپرده شد. تنها اثر چاپ و منتشرشده از پروین دیوان اشعار اوست.

 پروین بیشتر به دلیل به کار بردن سبک شعر مناظره در شعرهایش معروف است. اشعار پروین حاکی از دلبستگی عمیق او به پدر است. همچنین ظلم‌ستیزی و ابراز همدلی به محرومان از مضامین مهم شعرهای او است. سبک شعری وی تحت تأثیر جریان تلفیقی قرار داشت، جریان تلفیقی عبارت است از ترکیب سبک شعر سنتی و اندیشه‌های تازه، می‌توان گفت که جریان تلفیقی ادامه سبک «بازگشت ادبی» است اما قالبی امروزی‌تر دارد.در شعرهای پروین می‌توان ویژگی‌های بلیغ زبان را به وضوح یافت. بهار اوج بلاغت و سخندانی پروین را قطعه‌های او می‌داند. دیوان پروین شامل ۲۴۸ قطعه شعر است که از آن میان ۶۵ قطعه به صورت مناظره است. اشعار پروین بیشتر در قالب قطعات ادبی است که مضامین اجتماعی را با دید انتقادی به تصویر کشیده است. یکی از معروف‌ترین اشعار پروین که تا سال‌ها در کتاب فارسی سال پنجم دبستان قرار داشت قطعه «اشک یتیم» است که در داستان این شعر، پیرزنی در حال تماشای گذر پادشاه است. پروین اعتصامی در اعلام اعتراضات و انتقادهایی کلام جدی خود را در پوششی از طعنه‌ها و کنایه‌های طنز‌آمیز بیان کرد تا تأثیر‌گذاری بیشتری داشته باشد. طنزهای او گاه گزنده و نیشدار و گاه گذرا هستند. طنز نیشدار او در ابیات قطعه مناظره «دو قطره خون» که یکی از دست تاجور و دیگری از پای خارکنی فرو چکیده است، تصادم فقر و غنا را به تصویر کشیده است و طنز این قطعه ناظر بر نابرابری‌های اجتماعی است. اشعار او را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد، دسته اول به سبک خراسانی گفته شد و شامل اندرز و نصیحت است و بیشتر به اشعار ناصرخسرو شبیه است، دسته دوم اشعاری به سبک عراقی گفته شده بیشتر جنبه داستانی بویژه از نوع مناظره دارد و به سبک شعر سعدی شبیه است.

منبع: روزنامه ایران