دهم دسامبر، روز جهانى حقوق بشر، سالروز تصويب اعلاميه جهانى حقوق بشر، و امسال شستمین سالگرد تصویب این اعلامیه است. سندی که در سال ۱۹۴۸ تحت عنوان «اعلاميه جهانى حقوق بشر» به تصویب رسید، مهمترین پیمان‌نامه‌ی بین‌المللی در دوران معاصر در دفاع از حقوق و کرامت انسان است.
اجلاس سازمان ملل متحد در سپتامبر سال ۱۹۴۸ در پاریس. اعلامیه جهانی حقوق بشر در این اجلاس به تصویب رسید.
دهم دسامبر، روز جهانى حقوق بشر، سالروز تصويب اعلاميه جهانى حقوق بشر، و امسال شستمین سالگرد تصویب این اعلامیه است. سندی که در سال ۱۹۴۸ تحت عنوان «اعلاميه جهانى حقوق بشر» به تصویب رسید، مهمترین پیمان‌نامه‌ی بین‌المللی در دوران معاصر در دفاع از حقوق و کرامت انسان است.
پس از تاسیس سازمان ملل، در حالی که هنوز آثار فجایع انسانی جنگ جهانی دوم، جامعه بشری را آزار می‌داد گروهی از پیشروان دفاع از حقوق انسان، دست‌اندرکار تهیه نخستین اعلامیه‌ی حقوق بشر شدند. کمیته‌ای از سوی سازمان ملل مامور این کار شد که سرپرستی آن را خانم النور روزولت، همسر فرانکلين روزولت، رئیس جمهور وقت آمریکا بر عهده داشت.
این کمیته پس از سه سال کار مداوم، توانست سندی را در ۳۰ ماده تنظیم کند. این سند در تاریخ ۱۰ دسامبر ۱۹۴۸ در مجمع عمومی سازمان ملل مطرح شد و بدون مخالفت به تصویب رسید. از ۵۶ کشور عضو سازمان ملل، ۴۸ کشور به آن رای مثبت و ۸ کشور رای ممتنع دادند. ایران یکی از ۴۸ عضو تأیید‌کننده اعلامیه‌ی جهانی حقوق بشر بود. از هنگام تصویب اعلامیه تاکنون بیش از ۱۴۰ کشور دیگر جهان به عضویت سازمان ملل درآمده‌اند که همگی این اعلامیه را امضا کرده‌اند.
اعلامیه جهانی حقوق بشر، یک پیمان‌نامه‌ی بین‌المللی است که دیدگاه سازمان ملل متحد، بالاترین و مهمترین نهاد بین‌المللی را در مورد حقوق مدنی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، و اجتماعی تمامی انسان‌های کره‌ی خاکی ما تشریح می‌کند. این سند می‌گوید: «هر کس می‌تواند بدون هیچ‌گونه تمایز، خصوصا از حیث نژاد، رنگ ، جنس، زبان، مذهب، عقیده سیاسی یا هر عقیده دیگر و همچنین ملیت، وضع اجتماعی، ثروت، ولادت یا هر موقعیت دیگر، از تمام حقوق و کلیه آزادی‌هایی که در اعلامیه حاضر ذکر شده است، بهره‌مند گردد.»
هر چند هنوز قواعد و قوانینی در خصوص ارزیابی کارنامه‌ی حقوق بشری کشورهای عضو سازمان ملل وجود ندارد، اما اعلامیه‌ی جهانی حقوق بشر از اعتبار حقوق بین‌الملل برخوردار است و سندی مهم و معتبر برای سنجش رفتار کشورها در زمینه‌ی رعایت حقوق بشر است.
در سا‌لهای بعد ۹ سند دیگر نیز در سازمان ملل متحد به تصویب رسیدند که در بسط و تعمیق مندرجات اعلامیه حقوق بشر نقش به‌سزایی داشته و دارند. «میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی»، «میثاق بین‌المللی حقوق اقتصادی-اجتماعی و فرهنگی»، «پروتکل اختیاری مربوط به میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی» از جمله‌ی این اسناد هستند.
هنوز راه درازی در پیش است
لوییز آربور، کمیسر پیشین حقوق بشر سازمان مللدر طول شست سال گذشته، ارزش‌های حقوق بشری گسترش چشم‌گیری در جهان داشته است. اکنون در بسیاری از کشورهای پیشرفته، مفاد اعلامیه‌ی جهانی حقوق بشر وارد قوانین اساسی آنها شده است، با این حال تا شمول حقوق پیش‌بینی شده در اعلامیه برای تمامی ساکنان زمین راه درازی در پیش است.
لوییز آربور، کمیسر پیشین حقوق بشر سازمان ملل، سال گذشته به هنگام آغاز فعالیت‌ها برای بزرگداشت شستمین سالگرد تصویب اعلامیه جهانی حقوق بشر گفت: بدون شک در مسیری که تهیه‌کنندگان اعلامیه ترسیم کرده‌اند، ما راه طولانی را طی کرده‌ایم. تمامی کشورها دست‌کم یکی از ۹ سند بین‌المللی حقوق بشر را و ۸۰ درصد از آن ها چهار یا بیشتر از چهار سند را تصویب کرده‌اند.
با این‌حال و علیرغم این به رسمیت‌شناختن‌ها، نقایص بسیار جدی در اجرای معیارهای حقوق بشر در تک تک کشورهای جهان وجود دارد. سرکوب و خشونت، سوءاستفاده، تبعیض و نابرابری هنوز به شدت شایع است. سیستم قضایی در بسیاری از کشورها، فاقد توانایی در رسیدگی قضایی هستند یا مرعوب و سرسپرده‌ی کانون‌های قدرت‌اند. این عوامل مانع از رسیدگی به جرائم، دفاع از قربانیان و مجازات مجرمین و متجاوزان به حقوق شهروندان می‌شوند.
یک مانع عمده در برابر گسترش موازین حقوق بشر در زندگی جوامع بشری، مقاومت در برابر "جهان‌شمولی" مفاد اعلامیه حقوق بشر است. برخی مدعی‌اند اصول جهانی اعلامیه مغایر با کثرت‌گرایی و تنوع فرهنگی است. پاره‌ای نیز مدعی‌اند حقوق مدنی و سیاسی مندرج در اعلامیه، صرفا متعلق به سنت‌ها، ارزش‌ها و راه‌کارهای غربی است و پیوند چندانی با دیگر سنت‌ها و فرهنگ‌های غیرغربی ندارد. این موارد از جمله بهانه‌های مخالفان حقوق بشر در کشورهای جهان سوم، به ویژه در کشورهای مسلمان‌نشین برای مقاومت در برابر گسترش موازین حقوق بشر‌اند.
لوییز آربور در رد این ادعاها می‌گوید، اعلامیه جهانی حقوق بشر، محصول قضاوت سنجیده‌ی گروهی از تدوین‌گران خلاق بوده است که پیشینه متنوع داشته‌اند و اهل منطق گوناگونی بوده‌اند که طیف گسترده ارزش‌های حقوقی، مذهبی و سیاسی را شامل می‌شده است. آنان در پی دستیابی به معیار مشترک، برای سهیم شدن همه مردمان جهان بودند.
ایران، ۶۰ سال پس از تایید
: بان کی مون، دبیرکل سازمان ملل متحدایران جزو نخستین کشورهای امضاکننده‌ی اعلامیه‌ی جهانی حقوق بشر است. با این‌حال ۶۰ سال پس از این رویداد، به گفته‌ی نهادهای بین‌المللی حقوق بشر از جمله عفو بین‌المل، دیده‌بان حقوق بشر، گزارشگران بدون مرز، جامعه‌ی دفاع از حقوق بشر در ایران، کمپین بین‌المللی دفاع از حقوق بشر در ایران و خود کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل، این کشور دارای یکی از بدترین کارنامه‌های حقوق بشری است.
این نهادهای حقوق بشری می‌گویند، در ایران از آزادی‌های سیاسی و مدنی در مفهوم واقعی آن خبری نیست. بازداشت‌های خودسرانه افراد، توقیف نشریات، جلوگیری از اجتماعات مسالمت‌آمیز همچنان ادامه دارد و دانشجویان منتقد از ادامه‌ی تحصیل در دانشگاه محروم می‌شوند. اقلیت‌های دینی و قومی مورد تبعیض‌اند و به شدت سرکوب می‌شوند. دستگاه قضایی ایران تابع کانون قدرت و فاقد استقلال است. ایران از نظر شمار صدور و اجرای احکام اعدام در مرتبه دوم در سطح جهان قرار دارد و جزو معدود کشورهایی است که نوجوانان بزهکار را تحت عنوان قصاص اعدام می‌کند.
ایران از جمله کشورهایی است که در مجامع بین‌المللی با "جهان‌شمولی" اعلامیه‌ی حقوق بشر مخالفت می‌کند.
پیام بان کی مون
بان کی مون، دبیر کل سازمان ملل متحد در پیامی به مناسبت روز جهانی حقوق بشر و شستمین سالگرد تصویب اعلامیه‌ی حقوق بشر می‌گوید: «چالش‌هایی كه ما امروز با آنها مواجه هستیم به همان اندازه دلهره‌آور هستند كه نگارندگان پیش‌نویس اعلامیه در شست سال پیش با آنها مواجه بودند.»
دبیرکل سازمان ملل در ادامه‌ی بیانیه‌ی خود می‌گوید: «در این روز حقوق بشر، ما همچنین شصتمین سالگرد تصویب اعلامیه جهانی حقوق بشر را جشن می‌گیریم. اعلامیه‌ای كه پیش‌نویس آن در میان اوج تخریب و فقر حاصله از جنگ جهانی دوم تهیه شده بود، آمال بشریت برای آینده همراه با كامیابی، منزلت و همزیستی مسالمت‌آمیز را منعكس می‌كند.
تصویب آن اتفاقی برجسته بود. امروزه اعلامیه به عنوان بخشی از جوهر هویت صرف سازمان ملل باقی مانده است.
چالش‌هایی كه ما امروز با آنها مواجه هستیم به همان اندازه دلهره‌آور هستند كه نگارندگان پیش‌نویس اعلامیه مواجه بودند. ما با وضعیت اضطراری غذایی و بحران مالی جهانی رو به رو هستیم. تعرض بشریت به طبیعت و محیط زیست ادامه دارد. سركوب سیاسی در بسیاری از كشورها كماكان موجود است و مثل همیشه آسیب‌پذیرترین‌ها همواره در خط مقدم سختی و سوء رفتار هستند.
خوش‌شانس‌ترین افراد در میان ما كه از اثرات مخرب بلایا، فقر و بی‌ثباتی جان به در می‌برند، نمی‌توانند چشم بر واقعیت ببندند. اثرات جاری سوء رفتار و بی‌تفاوتی می‌تواند نهایتاً تمام سیاره زمین را در برگیرد. حقوق به ویژه نقض آن، باید موجب همبستگی جهان شود.
در این روز حقوق بشر، امیدوارم همگی ما بر اساس مسئولیت مشتركمان به منظور حفظ حقوق مندرج در اعلامیه جهانی حقوق بشر اقدام نماییم. ما تنها هنگامی می‌توانیم بر بلندای بصیرت آن سند الهام‌دهنده افتخار كنیم كه اصول آن به گونه‌ای كامل در هر جا و برای همه اجرا شود.»
مصطفی ملکان