به طور کلی تغییر واحدهای پول آثار اقتصادی ندارند بلکه آثار حسابداری و نگهداری اطلاعات و اسناد دارند و در ماهیت عملیات اقتصادی خنثی هستند. حتی اگر تعداد صفرهای بیشتری هم برداشته می‌شد، آثار اقتصادی بر جامعه مترتب نمی‌شد، فقط آثار ثبت و نگهداری اطلاعات اقتصادی یا حسابداری تغییر می‌کرد…
هیأت دولت ایران تغییر واحد پول از ریال به تومان را تصویب کرد. این به معنای کاهش یک صفر از پول ایران است. آیا این اقدام تأثیری بر معادلات اقتصادی خواهد گذاشت؟ دو اقتصاددان در این مورد نظر داده‌اند. پس از حداقل یک سال کار مداوم و بحث و استدلال، سرانجام هیأت دولت ایران تصویب کرد که واحد پول از ریال به تومان تغییر کند. در استدلال‌هایی که این مدت برای این موضوع مطرح می‌شد، بیش از همه این استدلال به چشم می‌خورد که ریال عملاً از جریان اقتصادی روزمره حذف شده و تومان جایگزین آن شده است بنابراین دلیلی برای نگه داشتن ریال وجود ندارد.
کار‌شناسان طرفدار این تغییر معتقدند که صفرهای زائد، مبادلات پولی را بسیار دشوار کرده و در نتیجه حذف این صفر‌ها ضروری است. گذشته از این برخی نیز معتقدند که این اقدام باعث افزایش «ارزش اسمی» پول ملی در برابر پول خارجی می‌شود. مجموعه این نظرات سرانجام توانست بر مخالفان این تغییر غلبه کرده و این لایحه را تصویب کند. برای قانونی شدن این لایحه مجلس باید آن را تصویب کرده و شورای نگهبان هم تأییدش کند.
اما تصویب نهایی این لایحه و حذف ریال از سیستم بانکی و پولی ایران چه تأثیری بر مبادلات اقتصادی و جریان پول در گردش خواهد گذاشت؟
برخی از اقتصاددانان بر این نظرند که این تغییر هیچ تأثیر ملموسی بر مبادلات پولی و اقتصادی ندارد و تنها حسابداری را راحت‌تر می‌کند. بیژن بیدآباد اقتصاددان مقیم تهران یکی از این افراد است. او در گفت‌وگو با دویچه‌وله می‌گوید: «به طور کلی تغییر واحدهای پول آثار اقتصادی ندارند بلکه آثار حسابداری و نگهداری اطلاعات و اسناد دارند و در ماهیت عملیات اقتصادی خنثی هستند. حتی اگر تعداد صفرهای بیشتری هم برداشته می‌شد، آثار اقتصادی بر جامعه مترتب نمی‌شد، فقط آثار ثبت و نگهداری اطلاعات اقتصادی یا حسابداری تغییر می‌کرد.»
به گفته او تغییر ریال به تومان عملاً در جامعه اتفاق افتاده و سالیان بسیاری است که مردم دیگر در مبادلات روزمره اقتصادی از ریال استفاده نمی‌کنند. احمد علوی اقتصاددان مقیم استکهلم سوئد حتی معتقد است که مردم از این هم جلو‌تر رفته‌اند و مدت‌هاست که دیگر تومان را هم استفاده نمی‌کنند. او به دویچه‌وله می‌گوید: «دولت در این مسئله از جامعه عقب‌تر است و جامعه جلو‌تر رفته و مثلاً مردم به یک میلیون تومان می‌گویند یک تومان یعنی عملاً صفرهای بیشتری را در مبادلات روزمره‌شان حذف کرده‌اند. این یعنی ساده کردن روابط اقتصادی.»
علوی نیز معتقد است که تنها تأثیر حذف ریال تسهیل ارتباط میان بازیگران اقتصادی در امر معامله و مبادله است و این حذف هیچ تأثیری روی متغیرهای بنیادین اقتصادی نمی‌گذارد.
حذف صفر تأثیری روی تورم ندارد
یکی از این متغیرهای بنیادین اقتصادی، تورم است. آیا حذف یک صفر از واحد پول و تبدیل ریال به تومان تأثیری بر تورم می‌گذارد و می‌تواند آن را تا حدی کنترل کند؟
پاسخ احمد علوی منفی است: «تورم معلول عوامل گوناگون و بنیادی مثل نرخ رشد اقتصادی، میزان گردش پول، میزان تزریق پول، استقراض دولت از بانک مرکزی و… است. جابجایی ریال با تومان از آن جهت که صوری است تأثیر چندانی بر تورم نخواهد داشت چون عواملی که برشمردم با این جابجایی تغییری نمی‌کنند.» این اقتصاددان، کشور ترکیه را مثال می‌زند که اول «تورم دو رقمی (۷۰ درصدی) را مهار کردند، هزینه‌های دولت و حجم دولت را کاهش دادند، جلوی سونامی نقدینگی را گرفتند، رشد اقتصادی را بالا بردند» و در چنین حالتی حذف صفر تنها به سهولت مبادلات کمک کرد و نه مهار تورم.
برخی نیز معتقدند با توجه به گرد شدن اعداد کوچک قیمتی، حذف صفر ممکن است باعث افزایش اندک تورم شود. بیژن بیدآباد این تحلیل را کاملاً غلط دانسته و می‌گوید: «تغییر واحد پول ملی همانطور که در کشورهای اروپایی مثل آلمان و فرانسه مشاهده کردیم، به هیچ وجه منجر به تورم نشده و فقط آثار ثبت حسابداری را تغییر می‌دهد و هیچگونه ماهیت عملکردی بر اقتصاد و معاملات افراد ندارد.»
آلمان پس از جنگ جهانی اول ۱۲ صفر از واحد پل خود حذف کرد.
انگیزهٔ اصلی دولت از حذف ریال
اگر واقعاً حذف یک صفر و تبدیل ریال به تومان هیچ تأثیر کارکردی بر اقتصاد ندارد، چرا سال‌هاست که بر سر آن بحث است و دولت انرژی و زمان درازی را برای آن صرف کرده است؟
احمد علوی می‌گوید انگیزه دولت در حقیقت امتحان کردن این موضوع است که با حذف یک صفر نبض اقتصادی جامعه را بسنجد و در صورت آمادگی، صفرهای بیشتری را از پول ملی حذف کند. لایحه حذف ریال و تبدیل آن به تومان باید به مجلس برود و پس از بررسی در کمیسیون‌های اقتصادی در صحن علنی تصویب شود. پس از آن نیز باید به تأیید شورای نگهبان برسد.
بعد از تمامی این مراحل و قانونی شدن این لایحه، اسکناس‌های جدید چاپ خواهد شد که بر روی آن‌ها اثری از ریال نخواهد بود، راهکاری که به نظر نمی‌آید اقتصاد ایران را از رنج رکود، فقدان سرمایه‌گذاری، سطح نازل رشد، فساد و حضور سنگین دولت و نهادهای شبه‌دولتی نجات دهد.