اشاره: ابلاغ در لغت به معنای رساندن نامه یا پیام است و در اصطلاح حقوقی نیز می‌توان آن را به معنای مطلع ساختن مخاطب از مفاد ورقه قضایی طبق تشریفات قانونی تعریف کرد. از طرفی دیگر، براساس قانون هیچ حکم یا قراری را نمی‌توان اجرا کرد؛ مگر اینکه به صورت حضوری یا به صورت رأی یا رونوشت گواهی‌شده آن به طرفین یا وکیل آنان ابلاغ شده باشد. نحوه ابلاغ اوراق قضایی برابر مقررات مربوط به ابلاغ خواهد بود، که اینک موضوع این بررسی است.
اهمیت آشنایی با نحوه ابلاغ اوراق قضایی
از آنجا که بیشتر تصمیمات و اقدامات هر مرجع قضایی یا شبه‌قضایی، باید مسبوق به ابلاغ به طرفین دعوی باشد، اهمیت ابلاغ اوراق قضایی مشخص می‌گردد. زیرا تمامی مهلت‌ها و زمان‌هایی که در مقررات برای انجام امر یا اعمال حقی پیش‌بینی گردیده، از تاریخ ابلاغ برگی آغاز می‌شود که توسط مأمور ابلاغ به مخاطب تحویل داده می‌شود. برای مثال مهلت بیست‌روزه تجدیدنظرخواهی از آرای قابل تجدیدنظر و مهلت ده‌روزه اخطار رفع نقص، که توسط مدیر دفتر برای تکمیل دادخواست صادر می‌گردد، که همگی باید مسبوق به ابلاغ اوراق قضایی به اشخاص مذکور باشد تا مواعد دادرسی آغاز گردد.
از طرفی برای اجرای عدالت و احقاق حق مراجعان به مراجع فوق که همگی مؤکول به ابلاغ دادخواست و ضمایم به مخاطب دعوی است تا خود را برای دفاع از دعوی مطرح شده آماده نماید و رسیدگی نیز منوط به اطمینان از ابلاغ آنهاست.
مفهوم ابلاغ واقعی
در صورتی که ابلاغ اوراق، مستقیماً به شخص مخاطب (شخصی که نامش در برگ ذکر شده است) ابلاغ شود ابلاغ واقعی تلقی می‌گردد. اگر ابلاغ به صورت واقعی انجام گیرد، اعتبار مطلق دارد و نمی‌توان آن را بی‌اعتبار تلقی کرد؛ مگر اینکه جعلی بودن آن ثابت شود. بدیهی است در صورت محرز نبودن صحت ابلاغ توسط مقام رسیدگی کننده، از قبیل ابلاغ به همسایه مخاطب یا ابلاغ به اعضای شورای اسلامی و مانند آن جلسه رسیدگی باید تجدید و با تعیین وقت جلسه‌ای دیگر، مجدداً اوراق قضایی برای اطلاع مخاطب ارسال می‌گردد. بنابراین مأموران ابلاغ باید با آگاهی کامل از قوانین ابلاغ در امر دادرسی و آثار و تبعات هر یک از انواع ابلاغ اوراق قضایی آشنا باشند تا بتوانند وظیفه حساسی را که برعهده دارند به‌طور صحیح و کامل انجام دهند.
مفهوم ابلاغ قانونی
هرگاه مأمور ابلاغ نتواند اوراق را به شخص خوانده برساند، باید در نشانی تعیین‌شده به یکی از بستگان یا خادمان او که سن و وضعیت ظاهری او برای فهم اهمیت آن کافی است، ابلاغ کند. این ابلاغ حتماً باید در محل اقامت مخاطب باشد. البته ملاک، آخرین آدرسی است که مخاطب اعلام کرده است، و باید در ذیل برگ مربوط قید شود که در محل سکونت نامبرده ابلاغ شد.
تکلیف قانونی در صورت امتناع از گرفتن ابلاغ یا عدم حضور مخاطب
در فرض استنکاف مخاطب از گرفتن هرگونه اوراق قضایی، مأمور ابلاغ مراتب امتناع وی را در ابلاغ‌نامه قید و امضاء می‌کند و به هیأت ارسال می‌دارد.
همچنین در صورتی که در محل سکونت مخاطب، نه خودش و نه بستگان و خادمش حضور نداشته باشند، اعلامیه‌ای در دو نسخه خطاب به مخاطب تنظیم و یک نسخه را در محل سکونت وی چسبانده و نسخه دیگر همراه برگ ابلاغ به هیأت ارسال می‌گردد. در اعلامیه مذکور به جای جمله «و ساکنین از گرفتن برگ فوق‌الذکر امتناع نمودند»، جمله «هیچکس در محل نبود» نوشته می‌شود و نیز مطابق ماده ۹۴ قانون آئین دادرسی مدنی، یک نوبت هم به مدت یک ماه در روزنامه کثیرالانتشار منتشر می‌گردد. بدیهی است در صورت مجهو‌ل‌المکان بودن، طبق ماده ۷۳ آئین دادرسی مدنی، یک بار از طریق نشر آگهی اقدام، که پس از یک ماه قابل رسیدگی است. چنانچه پس از تاریخ یک ماه از درج آگهی در روزنامه مخاطب مراجعه نکرد، ابلاغ قانونی انجام شده است.
همچنین به استناد ماده ۹۶ قانون آئین دادرسی مدنی تاریخ چسباندن یا تحویل به بستگان، تاریخ ابلاغ محسوب می‌شود.
موارد مذکور در ذیل برگ ابلاغ اوراق قضایی
تاریخ ابلاغ (به حروف باید نوشته شود)، نام گیرنده ابلاغ (چنانچه به بستگان ابلاغ شود باید نسبت به شخص تحویل‌گیرنده با مخاطب و همچنین اینکه در محل سکونت ابلاغ شده است، قید گردد)، امضای گیرنده، نام مأمور ابلاغ، امضای مأمور ابلاغ.
البته به استناد ماده ۱۰۶ قانون آئین دادرسی مدنی وقتی که مخاطب با مأمور ابلاغ قرابت سببی یا نسبی تا درجه سوم از طبقه دوم داشته باشد و یا دعوای مدنی یا جزائی داشته باشند، نمی‌تواند امر ابلاغ را عهده‌دار شود.
نحوه ابلاغ در خارج از حوزه دادگاه
اگر خوانده در حوزه دادگاه دیگری باشد، ابلاغ توسط دفتر دادگاه به هر وسیله ممکن صورت می‌گیرد و اگر در محل اقامت خوانده، دادگاهی نباشد، ابلاغ توسط مأموران انتظامی یا بخشداری یا شورای اسلامی محل یا پست انجام می‌شود.
مسئولیت ابلاغ اوراق هیأت در نهادهای دولتی و عمومی
مسئولیت ابلاغ تمامی مکاتبات برعهده مسئول کارگزینی یا امور اداری هر اداره می‌باشد و طبق ماده ۲۳ آئین‌نامه اجرائی قانون رسیدگی به تخلفات اداری (مصوب ۱۳۸۵/۵/۲۹ هیئت وزیران)، مسئولیت هرگونه تأخیر در ابلاغ آراء و صدور احکام اجرائی مربوط، برعهده مسئولین کارگزینی یا امور اداری می‌باشد.
تاریخ صدور حکم اجرائی آرای قطعی
حکم اجرائی آرای قطعی، بایستی همزمان با ابلاغ به مخاطب صادر و اجرا گردد. همچنین در صورتی که مخاطب در حالت آماده بخدمت باشد، با ابلاغ رأی قطعی، بنا به تبصره ۳ ماده ۱۳ قانون رسیدگی به تخلفات اداری (مصوب ۱۳۷۲)، حکم آماده بخدمت وی لغو می‌شود.
زمان حکم اجرائی آرای قابل پژوهش
در صورتی که مخاطب در مهلت مقرر قانونی یک‌ماهه به آرای خود اعتراض نکرده باشد، پس از ۳۰ روز از تاریخ ابلاغ حکم اجرائی صادر و اجرا می‌گردد. بدیهی است چنانچه در مهلت مقرر قانونی به رأی اعتراض کرده باشد، پس از صدور رأی هیأت تجدیدنظر و ابلاغ آن به مخاطب، حکم اجرائی صادر و اجرا می‌گردد. آرای هیأت تجدیدنظر از نوع آرای قطعی هستند که می‌بایستی همانند آرای قطعی، همزمان با ابلاغ رأی و امضا توسط مخاطب، حکم اجرائی صادر و اجرا شود.
معاونت فرهنگی قوه قضائیه
منبع: روزنامه اطلاعات