خراسان از صفحات مهم و کهن ایران است. این سرزمین پهناور در گذشته‌ها عرصه تاخت و تاز و ماجراجویی‌های فراوانی بوده است که از جمله به هجوم قوم مغول به فرماندهی چنگیزخان می‌توان اشاره کرد. در این حمله مردمان بسیاری مانند اهالی با فرهنگ و صبور نیشابور، صدمات بسیاری را متحمل شدند و قتل و غارت‌های فراوانی را به چشم دیدند.
خراسانی‌ها به طور کلی مردمانی سختکوش با بنیه بالا و توانمند هستند که روزگار خود را بیشتر از طریق کشاورزی سپری می‌کنند.
بعد از فاجعه حمله مغول و شهادت شیخ فرید‌الدین عطار نیشابوری عارف و شاعر نام‌آور در سال ۶۱۸ هجری قمری و همچنین شهادت شیخ اکبر نجم‌الدین کبری به دست سفاکان خون‌ریز مغول، متأسفانه تا حد زیادی به فرهنگ و تمدن این ناحیه از ایران عزیز ضربه‌های سنگینی وارد آمد که به سقوط سلطنت خوارزمشاهیان انجامید. خراسان آیینه تمام‌نمای زیبایی و مهد علم و عرفان و فرهنگ ایران است و اگر به دیده تحقیق بنگریم، در خواهیم یافت که از این خاک پهناور بزرگانی برخاسته‌اند که اسطوره‌های کم‌نظیری از فرهنگ و تمدن خراسان محسوب می‌شوند. نیشابور، یکی از مناطق زیبای استان خراسان رضوی است که بزرگان علم و ادب به آنجا رونق بخشیده‌اند.
قدمگاه نیشابور یکی از مکان‌هایی است که حضرت رضا(ع) با قدوم مبارک خود آنجا را متبرک کرده‌اند، و در آنجا چشمه زلالی وجود دارد که آب آن بسیار گوارا است. مزار عطار نیشابوری، آرامگاه خیام نیشابوری فیلسوف، شاعر، ریاضیدان و منجم و عارف بزرگوار و پیر سالکان سعید بن سلام مغربی که در سال‌های ۲۴۳ تا ۳۷۳ هجری قمری می‌زیسته و اکنون زیارتگاه اهل دل است، در نیشابور قرار دارد.
آرامگاه اسطوره شعر پارسی، حکیم ابوالقاسم فردوسی از دیگر جاذبه‌های فرهنگی و تاریخ تمدن ایرانیان است که اگر بخواهیم خراسان را بهتر دریابیم، باید به همه شهرهای این خطه پر رمز و راز سفر کنیم و به مزار شیخ ابوسعید ابوالخیر عارف و شاعر نامدار ایرانی قرن‌های چهارم و پنجم هجری در مهنه روستای کوچکی در ۷۰ کیلومتری گناباد سری بزنیم. به نظر می‌رسد بیش از پیش باید به فرهنگ شهرها و روستاهای خراسان اهمیت داد. چرا که هویت تاریخی ما را بهتر هویدا می‌سازد. شهرهای کوچک و بزرگ خطه خراسان از قبیل مشهد و نیشابور به راستی دیدنی است و «بیدخت»، از توابع گناباد شهر کوچکی همچون بهشت با درختان سر به فلک کشیده و چشمه‌های زلال آسمانی است و مهد عشق و عرفان محسوب می‌شود. خراسان بزرگ در گذشته از لحاظ وسعت تقریباً قسمت‌های زیادی از افغانستان و ترکمنستان امروزی بوده که حتی بخش‌هایی از ازبکستان، تاجیکستان، قرقیزستان و قزاقستان را هم شامل می‌شده است.
پیش از این در زمان هخامنشیان و اشکانیان این ایالت، «پارساوا» نام داشت و ساسانیان گستره خود را به ۴ بخش تقسیم کرده بودند که یکی از آن‌ها خراسان به معنای «سرزمین خورشید» بود. خراسان بزرگ از غرب از دامغان و سبزوار آغاز می‌شد و در شرق تا بلخ و رود جیحون امتداد می‌یافت و نیز از جنوب تا شمال سیستان و غزنی و از شمال به بخارا می‌رسید. در این خطه شخصیت‌هایی مانند مولانا جلال‌الدین محمد بلخی از بلخ سربرآورده‌اند و عالمان و فیلسوفانی نظیر حاج ملاهادی سبزواری به کمالات رسیده‌اند. خراسان، سرزمین عارفان و عالمان و شاعران بسیاری است که در این خاک آرمیده‌اند، سرزمینی که از خورشید است و هشتمین خورشید امامت و ولایت در آنجا می‌درخشد.
شهراد شاهرخی طهرانی – روزنامه اطلاعات