نسخه‌ای از «جامع‌التواریخ» یا تاریخ رشیدی که نوشته رشیدالدین فضل‌الله همدانی است و در کاخ موزه گلستان نگهداری می‌شود، در حافظه جهانی یونسکو به ثبت رسید. کتابی که دهمین اثر ثبت‌شده ایران در یونسکو است و ایران را به یکی از کشورهای پیشرو در ثبت میراث تاریخی و فکری تبدیل می‌کند.
فرهاد نظری، مدیر کل دفتر ثبت آثار تاریخی درباره روند ثبت این اثر به «ایران» توضیح داد: «نسخه‌ای از این اثر ارزشمند در کاخ گلستان نگهداری می‌شود که دارای اهمیت تاریخی-فرهنگی بسیار است که تصاویر خوبی هم در آن درج شده است. حدود دو سال قبل درخواست ثبت این اثر را ارسال کردیم که به محض انجام بررسی‌های لازم، سازمان جهانی یونسکو با ثبت آن موافقت کرد.»
هرچند دبیرخانه حافظه جهانی یونسکو موافقت خود را با ثبت جامع‌التواریخ اعلام کرده اما گواهی ثبت آن تا چندی دیگر به ایران ارسال می‌شود. دبیر کمیته ملی حافظه جهانی یونسکو در ایران درباره اهمیت ثبت این اثر تاریخی در حافظه جهانی یونسکو گفت: «کتاب جامع‌التواریخ از مهم‌ترین آثار تاریخی زبان فارسی درباره تاریخ کشورمان است. جالب است که بدانید این کتاب یکی از نخستین کتاب‌های تاریخی به زبان فارسی‌است که در آن به تاریخ فرهنگ مغولستان، هند و چین پرداخته شده، آنچنان که می‌توان این کتاب را در نوع خود دایرةالمعارفی جامع دانست.»
نظری، درباره این کتاب که نوشته رشیدالدین فضل‌الله همدانی است، افزود: «اهمیت این کتاب تاریخی در نوع خود آنقدر زیاد است که حتی می‌توان گفت ثبت تاریخ کشور مغولستان با این اثر آغاز شد. نویسنده این کتاب، وزیر دانشمند اواخر دوره ایلخانی است که وزارت «غازان خان» و«سلطان محمد خدابنده» را بر عهده داشته است.»
البته اهمیت این کتاب و ثبت آن صرفاً به دلیل محتوای اثر نیست و بخشی از تاریخ‌نگاری موجود در آن را هم می‌توان مدنظر قرار داد. آنچنان که پژوهشگران «جامع‌التواریخ» را نخستین دوره کامل تاریخ و جغرافیای آسیا می‌دانند. جالب است که بدانید مؤلف این اثر برای تألیف آن به واسطه جایگاه سیاسی‌اش به منابعی دسترسی داشته که تا آن زمان در اختیار هیچ مورخ و مؤلف دیگری قرار نگرفته بود.
از سوی دیگر، بخش مهمی از اهمیت ثبت این اثر، در نگاه هنرمندانه و خطاطی ویژه آن است و آن‌گونه که نظری گفت: «زمانی که یونسکو اثری را به‌عنوان میراث فکری ثبت می‌کند اثر مذکور تنها به کشور مبدأ آن تعلق ندارد و همه جهان می‌توانند از آن بهره ببرند. تمام آثار تاریخی فراتر از مرزهای جغرافیایی به تاریخ بشریت تعلق دارند. از همین رو به انجام مطالعات مشترک، تبادل تجارب علمی و حتی تعاملات بیشتر می‌انجامد.»
در میان آثار مکتوبی که درخواست ثبت آنها از ایران به دبیرخانه یونسکو ارسال شده این کتاب دهمین اثر به شمار می‌آید.
دبیر کمیته ملی حافظه جهانی یونسکو ایران با اشاره به کتاب‌هایی که پیش از این در حافظه جهانی یونسکو ثبت شده‌اند، ادامه داد: «شاهنامه بایسنقری، کتاب التفهیم ابوریحان، کلیات سعدی، ذخیره خوارزمشاهی، خمسه نظامی و وقف‌نامه ربع رشیدی از جمله آثاری هستند که پیش از این در حافظه جهانی یونسکو ثبت جهانی شده‌اند.»
کتاب جامع‌التواریخ در حالی به‌عنوان دهمین کتاب ایرانی در این فهرست ثبت شده که نخستین اثر ثبت‌شده ایران در حافظه جهانی یونسکو هم اثری از نویسنده همین کتاب بوده است. «وقف‌نامه رَبعِ رشیدی» کتابی به خط رشیدالدین فضل‌الله همدانی نخستین اثری است که درخواست ثبت آن به حافظه جهانی یونسکو داده می‌شود و تقریباً می‌توان گفت که این از نوادر است که از یک نویسنده در جهان دو اثر در یونسکو ثبت شده باشد. به گفته نظری اهمیت ثبت آثار متعدد از سوی کشورمان در حافظه جهانی یونسکو از این نظر است که نشان می‌دهد سهم ایران در تاریخ و تمدن جهانی تا چه اندازه است. وقتی سهم ایران در حافظه جهانی بیشتر شود جهانیان متوجه جایگاه هنر ایران در تاریخ تمدن جهانی می‌شوند.
مریم شهبازی – روزنامه ایران