یزد سرزمین درختان کهنسال و دیرزیست‌ترین موجودات زنده دنیاست اما تداوم حیات این درختان کهنسال به‌عنوان باشکوه‌ترین یادواره‌های هزاره‌های پیشین در این خطه کویری به توجه جدی مسئولان و مردم نیازمند است. یزد از قدیمی‌‌ترین استان‌های ایران به‌شمار می‌رود به طوری که به نقل از برخی منابع، تاریخ سکونت انسان در این سرزمین از هزاره سوم پیش از میلاد نیز فراتر رفته است. سرو پنج‌هزارساله ابرکوه، کشف آثار تمدن‌های ماقبل تاریخ در منطقه چشمه غربال‌بیز مهریز و کشف سکه‌‌هایی مربوط به زمان پوراندخت ساسانی که در میبد ضرب شده‌اند، از دیگر نشانه‌‌های گویا و مبین تاریخ کهن یزد به شمار می‌روند.
به گزارش مهر، وجود درختان کهنسال فراوان در یزد که عمر برخی از آنها به چندهزار سال می‌رسد خود گویای تمدن غنی این شهر است. در حالیکه اهمیت حفظ و نگهداری از درختان به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین منابع زیستی بر کسی پوشیده نیست، انسان امروزی چنان از طبیعت فاصله گرفته که نسبت به منابع گیاهی از جمله درختان بی‌توجه شده و غالباً از یاد برده که در روزگاری نه چندان دور، درختان نه فقط نقشی زیست‌محیطی بلکه اعتقادی در زندگی آدمی‌داشته‌اند. درختان علاوه بر اینکه از منابع زیستی به‌شمار می‌روند، برای بسیاری از مردم در مناطق مختلف نیز دارای تقدس هستند. درختان مقدس، که در ایران غالباً درختان چنار و سرو هستند، در اعتقادات مردمی قادرند باران بیاورند، خورشید را به درخشش وا دارند، گله‌‌ها را افزایش بخشند، زنان را در زمینه بارداری و زایش یاری دهند و نذر را برآورده سازند. نکته قابل تأمل این که بر اساس نتایج بررسی‌‌های صورت‌گرفته توسط مؤسسه تحقیقات جنگل و مرتع سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشورمان، همین اعتقادات و باورهای مردمی از دلایل عمده حفظ درختان دیرزیست عنوان شده است.
این اعتقادات در استان کویری یزد با شناسایی و ثبت بیش از ۵۰ اصله درخت کهنسال که عمدتاً از گونه‌‌هایی نظیر سرو، چنار، گردو و زبان‌گنجشک هستند، مورد توجه بیشتری واقع شده است. درختان دیرزیست یزد که غالباً بین ۸۰۰ تا ۱۵۰۰ سال عمر دارند، نمادی از مقاومت و پایداری مردم کویر‌نشین در برابر شرایط نامساعد آب و هوایی به‌شمار می‌روند و عموماً آنها را میراث جاودان پایداری در کویر می‌‌دانند. اما متأسفانه پژوهشگران کشورمان تأکید دارند که اجرای پروژه‌‌های عمرانی نظیر محوطه‌سازی، آسفالت و خانه‌سازی در مجاورت درختان بقای آنها را تهدید می‌کند.
درختان کهنسال یزد
سرو ۴۵۰۰ساله ابرکوه(ابرقو) پس از درخت مسوسلاه با عمر ۴۸۰۰ سال، نخستین درخت کهنسال و ارگانیسم زنده بر روی زمین شناخته شده است. عمر این درخت که در سال ۱۳۱۲ به‌عنوان میراث ملی و طبیعی کشور به ثبت رسیده، تا ۸۰۰۰ سال برآورد شده است. این درخت با ۲۸ متر ارتفاع و ۱۲ متر محیط دور تنه همچنان به زندگی ادامه می‌‌دهد.
ابرکوه دارای سرو کهنسال دیگری نیز هست که سن آن را بیش از هزار سال تخمین زده‌اند. این درخت در باغچه یکی از خانه‌های قدیمی این شهر قرار گرفته و دارای پلاک میراث فرهنگی است.
منطقه دربید واقع در ۳۰ کیلومتری شمال‌شرقی یزد نیز میزبان چند درخت کهنسال سرو است؛ یکی سرو ۲۵۰۰ساله‌ای به ارتفاع ۲۱ متر که اهالی منطقه برای برآورده شدن حاجات خود پارچه‌‌های رنگی بدان می‌آویزند. دیگری سروی ۱۲متری که سن آن را نزدیک به هزار سال تخمین زده‌اند و به گفته اهالی به‌دلیل انشعابات بسیار زیاد درخت در گذشته مردم از ترس اشرار از آن به‌عنوان پناهگاه استفاده می‌کرده‌اند و نهایتاً دو سرو دیرزیست ۱۵۰ تا ۲۰۰ ساله‌ای که ارتفاع آنها ۱۹ و ۱۱ متر است.
سرو منگ آباد نیز از درختان کهنسال شهرستان مهریز است که سن آن را بیش از دو هزار سال تخمین زده‌اند.
چنار تنگ چنار نیز یکی دیگر از درختان کهنسال مهریز است که در ۴۲ کیلومتری جنوب این شهر واقع شده و سن آن را ۱۱۰۰ تا ۱۲۰۰ سال تخمین زده‌اند. اهالی منطقه تنگ چنار معتقدند که درخت چنار ۱۲۰۰ساله این منطقه هر هزار سال یک بار خودبه‌خود آتش گرفته و خاموش می‌شود و آخرین آتشسوزی آن نیز ۲۰ سال پیش رخ داده است.
چنار ۱۵۰۰ساله روستای نصرآباد نیز از دیگر درختان کهنسال استان یزد است که در ۳۷ کیلومتری شمال‌غرب تفت روییده است. تنه این درخت به‌دلیل آتشسوزی توخالی شده و هم‌اکنون شاخه‌‌های جوان آن با سیم مهار شده است.
چنار ۱۵۰۰ساله اسلامیه نیز در ۱۰ کیلومتری جنوب غرب تفت و در روستای اسلامیه قرار دارد. این درخت دارای پلاک میراث فرهنگی است. اهالی روستا می‌گویند که شاخه‌‌های این درخت یک بار توسط کدخدای محل برای ساخت در و پنجره مدرسه بریده شده است.
سرو ۱۱۰۰ساله روستای چم نیز در پنج کیلومتری شمال شرق شهر تفت و در نزدیکی زین‌آباد و مبارکه واقع شده است. این درخت با ارتفاع ۱۸ متر در حیاط آتشکده زرتشتیان قرار گرفته و در کنار تنه آن جایگاهی برای روشن کردن شمع ساخته شده است.
سرو ۹۰۰ساله زین‌آباد تفت نیز با ۹ متر ارتفاع از دیگر درختان کهنسال یزد است.
سروهای دوقلوی روستای مبارکه تفت نیز در حدود ۱۵۰۰ سال عمر دارند و هر دو درخت به ثبت میراث فرهنگی درآمده‌اند.
چنار ۹۰۰ساله طزرجان نیز از دیگر درختان کهنسالی است که در ۲۷ کیلومتری جنوب تفت قرار دارد.
چنار ۱۴۰۰ساله چکچک و سرو ۲۰۰ ساله این منطقه نیز با ارتفاع ۲۷ متر و در ۴۸ کیلومتری شمال شرق اردکان واقع شده‌اند.چنار چکچک از زیارتگاه‌های مهم زرتشتیان محسوب می‌شود.
درخت زبان‌گنجشک ۸۰۰ساله میبد نیز از دیگر درختان کهنسال یزد است. گفته می‌شود که این درخت سه مرتبه برای ساختن نخل قطع شده اما دوباره جوانه زده و روییده است. اهالی معتقدند که به‌دلیل قرابت احساسی نخل‌های ساخته‌شده از این درخت با خود درخت، هیچگاه نمی‌توان نخل را از زیر درخت عبور داد زیرا در زمان عبور، نخل به درخت می‌چسبد. از این رو این درخت را درخت مقدس نیز می‌نامند.
چنار ۷۰۰ساله باجگان بافق نیز با سه شاخه قطور که هر کدام محیطی بالغ بر ۲ متر دارند، از دیگر درختان کهنسال یزد است و ۳۴ متر ارتفاع دارد.
سرو شادکام بافق با ۳۵ متر ارتفاع نیز در زمره همین درختان کهنسال و مورد احترام است.
چنار تلکین‌آباد نیز از دیگر درختان کهنسال یزد است که به گفته اهالی حدود ۹۵۰ سال پیش آتش گرفته و اما دوباره رشد کرده است. نزدیک به پنج سال پیش نیز یکی از شاخه‌‌های قطور درخت برای ساخت نخل بریده شد.
درخت توت ۴۰۰ساله نیر نیز از دیگر درختان دیرزیست منطقه نیر واقع در ۶۰ کیلومتری جنوب تفت است.همچنین سن درخت گردوی نیر را نیز که اخیراً دچار آتشسوزی شد ۸۰۰ تا ۱۲۰۰ سال تخمین زده‌اند.
سرو فیروزآباد اشکذر دیگر درخت کهنسال یزد بود. این درخت ۱۷۰۰ساله در تاریخ هشتم خردادماه سال ۱۳۸۲ بر اثر طوفان شدیدی که در استان یزد رخ داد از تنه دچار شکستگی شد.
سرو باغ خواجه تفت، سرو قندی اشکذر، سروهای مقدس روستای خرو طبس، سرو نصرت‌آباد شاهدیه، پده‌هارونی ابرکوه، بنه بداف بخش بهمن ابرکوه، بنه‌دشت شیطور بافق، چنار و بنه آسویج و درخت بنه کمکوئیه بهاباد، درختان چنار کرخنگان خاتم، چنار جرمق علیای کرخنگان با قطر تنه بیش از شش متر و درخت گردوی کرخنگان که به گفته صاحب آن سالانه به طور متوسط حدود ۳۰ هزار گردو می‌‌دهد، از دیگر درختان کهنسال استان یزد هستند که به نوعی گنج سربسته مطالعات مدل‌گیری اهل فن در امر مدیریت احیای منابع طبیعی تجدیدشونده نیز به‌شمار می‌روند.
در حال حاضر عواملی همچون پایین رفتن سطح آب سفره‌های زیرزمینی و افزایش EC (درجه شوری) آب، فقدان نگرش و دستورالعمل علمی نسبت به حفاظت از این درختان، استفاده تفرجگاهی و استراحتگاهی از درختان، پارکسازی و محوطه‌سازی در اطراف درختان، از بین رفتن باغات اطراف، قطع شاخه‌ها، آبیاری نادرست، وجود آفات و امراض احتمالی، آتشسوزی، وقوع طوفان‌‌های سهمگین، آلودگی هوا و… از مهم‌ترین آسیب‌هایی است که درختان کهنسال استان یزد را در معرض تهدید جدی قرار داده اند.
در همین راستا علاوه بر تلاش‌های مختلفی که تاکنون برای شناسایی و محافظت از این درختان به‌عمل آمده، راهکارهای اجرایی همچون ایجاد مدیریت یکپارچه و وجود هماهنگی لازم میان دستگاه‌‌ها و ارگان‌های ذیربط، مستندسازی، شناسایی و ثبت ملی و جهانی درختان کهنسال استان، بهره‌‌مندی از دستورالعمل‌های علمی و کارشناسی، تشکیل شورای حفاظت از درختان کهنسال استان، اختصاص اعتبارات لازم، اطلاع‌رسانی، آگاهی‌بخشی و معرفی این آثار طبیعی از طریق تولید فیلم، پوستر، برگزاری جشنواره و همایش‌ها در سطح استانی، ملی و جهانی و… نیز پیشنهاد می‌شود.
امید است که استانداری، سازمان‌ها و ادارات جنگلها، مراتع و آبخیزداری، حفاظت محیط زیست و میراث فرهنگی و گردشگری که از متولیان اصلی حفظ و حراست از این درختان محسوب می‌شوند، برای صیانت از این گنجینه‌های تاریخی با جدیت بیشتری گام بردارند.
منبع: روزنامه اطلاعات