فروَهَر چيست؟

دکتر خسرو خزاعی – پرديس

نقش «فروهر» که چندی از اروپائيان در گذشته آن را با «اهورا مزدا» خدای زرتشت اشتباه گرفته بودند یکی از کهن‌ترين نمادهای فرهنگ ایرانیان است.

 اگرچه پيکره ظاهری آن تا اندازه‌ای از پيکره‌های مصری و آشوری الهام گرفته ولی درون‌مايه و تمام نمادهای نيرومند آن در فرهنگ و انديشه زرتشت نزديک به ۴۰۰۰ سال پيش ساخته و پرداخته شده است. هخامنشيان و ساسانيان از اين نقش بسيار استفاده کرده‌اند.

نمادهای اين نقش مقدس ايرانيان را می‌توان به صورت زير بيان نمود:

قرار دادن چهره یک پیرمرد روزگارديده در این نگاره اشاره به شخص خردمند و دوست و راهنمائی است که راه پی‌ريزی يک زندگی شاد و خوشبخت را نخست در اين جهان خاکی نشان می‌دهد و در اين راستا راه را برای پيوستن به «خانه سرود» يا بهشت اهورائی پس از مرگ فيزيکی باز می‌کند.
از همين واژه فروهر که در اوستا «فرورتی يا فروشی» ناميده شده واژه انگليسی friend يعنی دوست سرچشمه گرفته است.

دست راست نگاره جهت خورشيد را نشان می‌دهد که این اشاره به پيشرفت در روشنائی و پرواز بسوی نور است.
فروهر می‌تواند هم از طرف راست در حرکت باشد هم از طرف چپ و اين بستگی به جهت نور دارد.

حلقه‌ای در دست چپ نگاره وجود دارد که «حلقه پيمان» مي‌باشد که نشان از عهد و پیمانی است که ميان انسان و اهورامزدا از يک سو، و ميان انسان و انسان‌های ديگر از سوی ديگر بسته می‌شود. حلقه‌های ازدواج که امروز در انگشت چپ می‌کنند از همين نماد برگرفته شده.

بال‌های کشیده‌شده در دو طرف نگاره، نماد پرواز به سوی بالا و اشاره به پیشرفت وتازه کردن جهان در اين زندگی و سپس ادامه پيشرفت در فراسوی آن زندگی و حرکت بسوی اهورامزداست.

بال‌های فروهر از سه رده شاهپر درست شده که نماد سه فروزه جاودانه جهان‌بينی زرتشت يعنی «انديشه نیک، گفتار نیک و کردار نیک» است که انسان‌ها را به بالا می‌کشد.

در میان کمر مرد خردمند یک حلقه بزرگ قرار گرفته که اشاره به «دایره زمان» که هر دم در چرخش است می‌باشد. در هر لحظه زمان در گردش خود دو راه را پيش پای انسان‌ها می‌گذارد؛ يکی «خوب» يعنی پيشرونده و پيشبرنده بسوی يک زندگی شاد و خوشبخت و ديگری «بد» يعنی بازدارنده و پس‌برنده بسوی يک زندگی غم‌زده و نگون‌بخت. انسان‌ها آزادی گزينش ميان اين دو راه خوب و بد را دارند. «خوب» و «بد» معنی خود را در رابطه با هدف انسان‌ها در زندگی پيدا می‌کند.

در آئين زرتشت هدف از زندگی پی‌ريزی يک زندگی شاد و خوشبخت است. بنابراين مردمانی که می‌خواهند در اين آئين گام بگذراند بايد راهی را برای زندگی برگزینند که در اين جهان خوشبخت زندگی کرده و پس از مرگ با روانی شاد در «خانه سرود» اهورامزدا که در انديشه و وجدان هر انسانی در درازای زندگی او ساخته می‌شود جای بگیرند.

اين دو راه «خوب» و «بد» به‌وسيله دو رشته که يکی از طرف راست و ديگری از طرف چپ «دايره زمان» بيرون می‌آيند نمايان شده. اين دو رشته نماد دو فروزه نيکی و بدی هستند که «همزاد» می‌باشند و در انديشه به‌وجود می‌آيند . يکی «سپنتا مينو» نیروی‌های پيش‌برنده و شادی‌افزای اهورامزدا است و دیگری «انگره مینو» نشان نیروی‌های بازدارنده و غم‌آفرين اهریمنی می‌باشند  انسان در میان دو نیروی خوبی و بدی قرار گرفته است و آزاد است يکی از آنها را گزينش کند. پس اگر از انديشه نیک، گفتار نیک و کردار نیک پیروی کند همیشه نیروی سپنتا مینو در کنار وی خواهد بود و او را به جلو خواهد کشاند. او هم در این دنیا خوب زندگی خواهد کرد و هم در دنیای پسین با روانی شاد و خوشبخت زيست خواهد نمود.

دم پرنده‌مانند نگاره به صورت سه رده پر درست شده است که اشاره به انديشه بد، گفتار بد و کردار بد دارد. آنها انسان را به سوی پایين می‌کشند.

 می‌بينيم در يک نگاره گوچک، نياکانِ پر از دانش و دانائی ايرانيان چه اندازه خرد و بينش و انديشه نيروزا جای داده‌اند.