رویت و روایت

امسال میان دفتر رهبری و اکثریت مراجع عظام تقلید برسر تعیین یوم اول ماه شوال اختلاف نظر ظهور کرد، که خالی از ایجاد مشکلاتی نیز برای عموم مسلمانان نبود. یعنی اگر ماه رمضان سی روزه بود، خوردن در روز سی ام ماه رمضان ممنوع و مستوجب کفاره بشمار میرفت و اگر ماه رمضان بیست و نه روزه بود، فطرنکردن و نشکستن روزه حرام و معصیت بود

آقای علم الهدی در باره فتوای دفتر رهبری و علت اختلاف نظر این دفتر با نظر اکثریت علما و مراجع نوشته اند که سایر مراجع برای رویت قائل به  استفاده از چشم مسلح نیستند و میگویند که هلال ماه را باید با چشم بدون دوربین در افق مشاهده کرد. اما دفتر رهبری استفاده از دوربین نجومی و تلسکوب را هم بلامانع میدانند و هرگاه عده ای با تلسکوب هم ماه را مشاهده کنند و به دفتر رهبری گزارش دهند این امر مقبول بشمار میرود  

پاسخ دکتر آزمایش به انتقاد بیسابقه مرتضی علم الهدی از آقایان مراجع عظام

اینساید آف ایران – به گزارش «شیعه نیوز» به نقل از رجا نیوز ، آیت الله مرتضی علم الهدی امام جمعه مشهد عضو مجلس خبرگان رهبری اختلاف نظرها را مربوط به چگونگی رویت هلال ماه عنوان کرد و گفت وقتی بر اثر حکم حکومتی امر میشود که هلال ماه رویت شده و در نتیجه فلان روز عید فطر است،  همه مسلمانان از جمله آقایان مراجع دیگر هم باید تبعیت کنند. زیرا اگرچه عیدفطر در روز یکشنبه  برای آقایان مراجع ثابت نشده بود، اما برای مقام معظم رهبری ثابت شده بود، علت ثبوتش هم این بود که چون مراجع عظام دیدن ماه را تنها با چشم مسلح آن هم قبل از وقت شرعی و در روز را کافی نمی دانند، اما مقام معظم رهبری هم دیدن با تلسکوپ و چشم مسلح را کافی می دانند و هم اینکه اگر بعد از اذان ظهر کسی ماه را ببیند. ساعت 5:30 دقیقه بعد از ظهر شنبه ماه با تلسکوپ در چند نقطه مركزي کشور دیده شد، البته یک جا هم با دوربین ماه رویت شده بود.

رویت و روایت

پاسخ فنی – تکنیکی به جناب حجت الاسلام آقا مرتضی علم الهدی

بحث رویت هلال ماه و آثار مترتب برآن تابع حکم حکومتی نمیتوان باشد، بلکه تابع قوانین فیزیک و اخترفیزیک است

رویت یک شیء فرع بر وجود خارجی آن شیء است. یعنی تا شیئی شیئیت نداشته باشد، تحت قانون إبصار، قابل رویت نیست و با توجه به این نکته که پیش فرض قضیه رویت هلال ماه است یک نکته فنی و نجومی را به عرض میرسانم

امسال میان دفتر رهبری و اکثریت مراجع عظام تقلید برسر تعیین یوم اول ماه شوال اختلاف نظر ظهور کرد، که خالی از ایجاد مشکلاتی نیز برای عموم مسلمانان نبود. یعنی اگر ماه رمضان سی روزه بود، خوردن در روز سی ام ماه رمضان ممنوع و مستوجب کفاره بشمار میرفت و اگر ماه رمضان بیست و نه روزه بود، فطرنکردن و نشکستن روزه حرام و معصیت بود

آقای علم الهدی در باره فتوای دفتر رهبری و علت اختلاف نظر این دفتر با نظر اکثریت علما و مراجع نوشته اند که سایر مراجع برای رویت قائل به  استفاده از چشم مسلح نیستند و میگویند که هلال ماه را باید با چشم بدون دوربین در افق مشاهده کرد. اما دفتر رهبری استفاده از دوربین نجومی و تلسکوب را هم بلامانع میدانند و هرگاه عده ای با تلسکوب هم ماه را مشاهده کنند و به دفتر رهبری گزارش دهند این امر مقبول بشمار میرود

باید به عرض آقای علم الهدی برسانم که  استفاده یا عدم استفاده از تلسکوب در قضیه رویت هلال قمر یک بحث فرعی است. یعنی اگر شما، بجای دوربینهای نجومی آماتوری، حتی  از تلسکوبهای بسیار نیرومند نیز استفاده کنید زمانی که  نیمکره مرئی قمر به طور کامل تحت الظل الارض باشد، سطح قمر به هیچ وجه و به هیچ اندازه – حتی به قدر سرموئی یا هلال کوچکی – مطلقاً قابل رویت نیست، و استفاده از تلسکوب یا عدم استفاده از تلسکوب تفاوتی ندارد. به این ترتیب حصول اطمینان بر ظهور هلال پیش از آن که تابع مشاهده هلال باشد تابع محاسبات ریاضی و آستروفیزیکی و اختر شناسی است. بر اساس این محاسبات کیفیت استقرار کره ارض و کره قمر نسبت به کره شمس در مواقع فلکی مشخص هستند و معلوم است که درهر وهله، کره ارض برروی مدار خود از چه موقع زمانی تا چه موقع زمانی بر تمام سطح کره قمر ظل کامل می افکند، و در عبور برمدار خود در برابر خورشید، از چه لحظه ای از برابر  ماه آن قدر کنار میرود که سطح نیمکرهء مرئی قمر آن قدر از ظل الارض خارج شود که نور خورشید را به قدر هلالی دریافت و منعکس کند. به این ترتیب وقتی ارض و قمر در برابر چراغ خورشید به کیفیتی واقع شوند که مطلقا سطح نیمکره مرئی قمر هیچ شعاعی از شمس دریافت نکند، هیچ احدی حتی با قویترین تلسکوپهای جهان نیز نمیتواند هلالی را رویت نماید، زیرا هلال هنوز ظهور نکرده و حادث نشده و معدوم است

اما وقتی قمر از ظل الارض خارج شد، ضرورتاً به قدر هلال بسیار نازکی نور خورشید را منعکس میکند اعم از آن که توسط ناظر قابل رصد باشد یا نباشد.

خطای حسی و موانع رویت عینی

رویت تابع قانون إبصار است و ابصار نیز – به معنی درک حسی شیئ خارجی توسط شبکیه عیون نُظار و رُصّاد- تابع قوانین فیزیک اپتیک است، نه احکام حکومتی و غیر آن.موانع رویت بسیار است از جمله ابری بودن هوا؛  اختلاف منظر که به اختلاف افق باز میگردد؛ ضعیف بودن چشم ؛ معیوب بودن دوربین نجومی و غیره … اینها موانع رویت هستند. طبیعی است که ضریب دقت هر نوع رویتی امری کاملا نسبی است، و تابع خطای حسی و خطای بصری است، برای  کاهش ضریب خطا  و تقریب به یک رویت نسبتاً  صحیح، باید دقت رصد را تا حد ممکن بالا برد و افزایش داد. هرچه وسائل رصدکننده دقیقتر باشد احتمال بروز خطای حسی کمتر میشود. به همین دلیل نیز برای احتراز از هرگونه نارسایی های جوی و خطاهای بصری، دانشمندان یک رصدخانه بسیار دقیق را با بکار گرفتن بالاترین سطح تکنولوژی به نام "رصدخانه هابل" برپا  و آن را به فضا پرتاب کرده و در مداری در چهارصدوپنچاه کیلومتری سطح زمین قرار داده اند تا به طور دقیق حرکات اجرام گوناگون فلکی را زیر نظر بگیرد و برمبنای کارکرد زمان سنجهای اتمی و ساعتهای بسیار دقیق، مقارنه و مقابله و تشریح موقعیت آنان را نسبت به یکدیگر ضمن عبور بر مدارهای خود معین نماید و دقیقترین وسیله را برای محاسبات ریاضی از حرکت اجرام فلکی در فضا با احتساب ثالثه و رابعه زمانی در تقسیمات ساعت نجومی؛ در اختیار محاسبان قرار دهد و استخراج تقویم مواقع قمر  نسبت به ارض و شمس و سایر کواکب و نجوم وثوابت و سیارات را میسر سازد.

اعتماد به دقت علم در ایجاد ارتباط با پدیده های هستی ، نکته مهمی است. رویت و عدم رویت هلال، تابعی از متغیر عقاید مختلفه نیست، یک واقعیت فی نفسه است. هلال یا هست یا نیست. نمیتوان ادعا کرد که هلال نیست چون من آن را نمی بینم یا افراد مورد وثوق من از دیدن آن گزارشی به من نداده اند. نمیتوان ادعا کرد که هلال ظاهر شده  و همه باید آن را بپذیرند چون این دفتر یا آن منبع آن را گفته اند. ظهور هلال ماه تابع حکم حکومتی نیست و به امور حکومت کار ندارد. حرکات قمر تابع اراده ما مردم جهان خاکی نیست، تابع مکانیک کیهانی است. مکانیک کیهانی نیز  یک امر ذهنی و ساخته مغز قائل نیست، یک واقعیت عینی خارج از ذهن است. باید این واقعیت مستقل عینی را دریافت و به قواعد و قوانینش اشراف و آگاهی یافت و در عمل بکار برد.  ظهور هلال به علت خروج کره قمر از ظل الارض – یک واقعه نجومی است، در بُعد فضائی. تابع رویت راصد در این افق یا آن افق نیست. اختلاف افق، به اصل ظهور هلال که واقعیت فی نفسه است ارتباط ندارد. اگر این محاسبات و رصدهای نجومی مبنای صدور احکام تقویمی قرار گیرد بخش اعظمی از اختلافات ایام میان امت مسلمان در سراسر سطح الارض از میان میرود

برای توضیح بیشتر فنی در باره این مقوله مثالی به عرض میرسانم

تصور بفرمائید که در نقطه ای از کویر لوت ، برقی در آسمان جستن کند و دستگاه های رصدکننده، لحظه دقیق جستن این برق را رصد کنند . فرض کنید که سر ساعت دوازده شب این برق در آسمان جستن کرده و دستگاه دقیق سنجش برق سر ساعت دوازده این امر را ضبط کرده اند. مسلماً ساعت یک ربع به دوازده شب یا حتی چند ثانیه مانده به دوازده شب،  این پدیده قابل رصد و مشاهده با هیچگونه دستگاه فوق پیشرفته ای نمیتوانسته باشد، چون هنوز حادث و واقع نشده بوده است!! جستن برق یک فنومن فی نفسه و مستقل است. از جانب دیگر جستن برق – که عبارت از تخلیه یک بار الکتریکی ولتاژ بالا از خانواده انرژی الکترواستاتیک با قدرتی  حدود بیست هزار ولت است – ، ایجاد یک موج بسیار نیرومند صوتی در آتمسفر زمین نیز میکند که باسرعتی فراصوت – سوپرسونیک- انتشار می یابد و در همان لحظهء نخست وقوع ، دیوار صوتی را میشکند و انفجار صوتی عظیمی بوجود می آورد که رعد نام دارد. حصول رعد با ظهور برق همزمان است، و هردو، دو جزء یک فنومن  واحد را تشکیل میدهند.

حال فرض بفرمائید که شخصی در نزدیکی محل وقوع این فنومن قرار دارد، و شخص دیگری در بیست کیلومتری آن محل واقع شده است. طبیعتا هر دو ظهور برق را همزمان می بینند چون شعاع درخشش با سرعت نور انتشار می یابد یعنی با سرعت سیصدهزارکلیومتر در ثانیه! اما صدای انفجار آن تخلیهء الکتریکی یعنی رعد، با سرعت صوت انتشار می یابد- در حدود هزارودویست و پنجاه کیلومتر در ساعت  در فشار آتمسفری معادل سطح دریا- ! در نتیجه کسی که در کنار محل جستن برق است تقریبا همزمان با جستن برق صدای رعد را میشنود، اما کسی که بیست کیلومتر با آن محل فاصله دارد این واقعه را به صورت دو فنومن جدا از هم رصد میکند اول برقی را میبیند که در گوشه ای از افق جستن میکند و محو میشود و لحظاتی بعد، صدای غرش رعد را میشنود. در اینجا رعد و برق بطور فی نفسه بیش از یک پدیده دو جنبه ای نیست که اعم از ان که ناظر و راصدی باشد یا نباشد همزمان دست میدهد، و رصد دو راصد مختلف در دو فاصله مختلف در واقعیت فی و لنفسه این پدیده نقشی ندارد و اختلاف مکانی دو راصد ، اصل وقوع پدیده ها را جلو و عقب نمیبرد. رصد خود آنان است که دستخوش عدم صحت و تابع "اصل عدم قطعیت" میشود که یکی از اصول مورد بحث در "فیزیک کوانتیک" مدرن است

مسلم آن است که کسی  نمیتواند بگوید که چون من با شخص اول اختلاف افق داشتم و در نتیجه وقوع آن پدیده را دیرتر رصد کردم پس آن پدیده ، نه در سر ساعت دوازده بلکه چند لحظه دیرتر از ساعت دوازده اتفاق افتاد!!  اما وخیمتر آن است که  در جائی که همه رصدکنندگان اتفاق نظر کرده اند که جستن برق – و در نتیجه کل پدیده برق و رعد ناشی از آن- در ساعت دوازده اتفاق افتاده، شخصی بگوید که آن رعد و برق در ساعت یک ربع به دوازده اتفاق افتاده و دلیلش هم صدور حکم حکومتی توسط حاکم شرع در این باره است و همه باید آن را پذیرا باشند

کسانی که قائل به اختلاف رصد ماه به دلیل اختلاف زاویه افق رویت هستند توجه ندارند که ظهور هلال ماه، قائم به خود است و امری لنفسه است نه لغیره. ماه یک روز دیرتر یا یک روز زودتر برای اشخاصی که در افقهای مختلف قرار دارند از ظل الارض خارج نمیشود. وقوع سطح مرئی قمر در ظل الارض و خروج آن از ظل الارض یک فنومن نجومی است که تابع قوانین اخترفیزیکی است. اگر این قوانین مبنای صدور فتوا قرار گیرد رصد علمی، جای رویت عینی را گرفته و اختلاف میان مسلمانان به علت اختلاف افق رصد آنان هم از بین میرود. اما اگر دامنه احکام حکومتی را تا فضا و عمق کیهان  هم بخواهیم تسرّی بدهیم ، نتیجه ای جز دامن زدن به اختلافات و تردیدها و مخالفت با واقعیتهای عینی و در برابر چشم جهانیان به دست نمی آوریم

لاالشمس ینبغی لها ان تدرک القمر و لااللیل سابق النهار و کل فی فلک یسبحون

با تقدیم احترام

سیدمصطفی آزمایش