دكتر سید محمد رضا جلالی نائینی ، در سال ۱۲۹۳ ( ش ) در شهر نائین به دنیا آمد . خاندانش از علما و مولفین بنام و روحانیون بزرگ زمان خود بودند . تحصیلات مقدماتی را در منزل پدری و مكتبخانه آغاز كرد و عربی و ادبیات فارسی را آموخت . سپس به مدرسه حكیم نظامی اصفهان رفت و به ادامه تحصیل پرداخت . قسمتی از دوره متوسطه را در مدارس صارمیه و سعدی طی كرد و بقیه را پس
نویسنده : سید مهدی رفوگر
* دكتر محمد مصدق
دكتر محمد مصدق ، فرزند میرزا هدایت الله ( معروف به وزیر دفتر ) در سال ۱۲۶۱ شمسی در تهران به دنیا آمد . پس از درگذشت پدرش لقب مصدق السلطنه به دكتر محمد مصدق داده شد . مصدق دورههای مقدماتی و متوسطه را در شهرهای تبریز و تهران به پایان رساند . پس از بازگشت به تهران به عنوان مستوفی محاسب خراسان برگزیده شد و به این استان رفت . پس از مدتی به تهران برگشت و در دوره اول مجلس شورای ملی مشروطیت به نمایندگی انخاب شد ، اما به علت صغر سن ، اعتبارنامهاش پذیرفته نشد . در سال ۱۲۸۷ شمسی به فرانسه رفت و در مدرسه علوم سیاسی پاریس به تحصیل مشغول شد و دیپلم عالی دریافت كرد . سپس به سوئیس رفت و در دانشكده حقوق دانشگاه نوشاتل به فراگیری حقوق خصوصی پرداخت . سرانجام در سال ۱۲۹۰ شمسی با ارائه پایان نامه «وصیت در حقوق اسلام» موفق به دریافت دكترای حقوق خصوصی شد . پایان نامه او در سال ۱۹۱۱ میلادی در بلوار سن میش فرانسه چاپ و منتشر شد . گفته میشود كه وی نخستین فرد ایرانی است كه دكترای حقوق دریافت كرده است .
پس از مراجع به ایران ، در كابینه مشیر الدوله برای وزارت عدلیه انتخاب شد ، اما بنابر دلایلی به عنوان والی فارس منصوب شد . پس از تشكیل دادگستری نوین و به وجود آمدن كمیسیونهای تهیه و تدوین قوانین ، مصدق به عنوان عضو رسمی و غیر رسمی كمیسیونهای مختلف به انجام وظیفه پرداخت . دكتر مصدق چند بار به نایندگی مجلس ، وزیر مالیه و وزیر خارجه منصوب شد و آخرین سمت او نخست وزیری در اواخر دهه ۲۰ و اوائل دهه ۳۰ شمسی بود . نهضت ملی شدن صنعت نفت ، در زمان وی به سرانجام رسید .
برخی آثار حقوقی دكتر مصدق عبارت است از : دستور در محاكم ، حقوق پارلمانی در ایران و اروپا ، اصول و قوانین مالیه ، مدارك حقوق اسلامی و وصیت در مذهب شیعه به ضمیمه حقوق مدنیه ( ترجمه از فرانسه با همكاری دكتر احمد متین دفتری ، علی معتمدی و نصر الله انتظام ) ، وصیت در حقوق اسلام ( پایان نامه دكتری به زبان فرانسه )
دكتر محمد مصدق ، پس از ۸۵ سال عمر پرتلاش و با عزت و بعد از دوازده سال تبعید در روستای احمد آباد قزوین ، در سال ۱۲۴۵ چشم از جهان فروبست .
* سید هاشم وكیل
آقا سید هاشم وكیل ، فرزند سید علینقی ، در سال ۱۲۶۵ ( ش ) در شهر سامره به دنیا آمد . از كودكی به فراگیری علوم دینی ، قرآن ، فقه و اصول ، احكام و روایات ، منطق ، بیان ، ادبیات فارسی و عرب پرداخت و در این علوم به آگاهی كامل رسید . در سال ۱۲۸۹ ( ش ) مقررات اصول تشكیلات و محاكمات عدلیه به تصویب رسید و او در بیست و چهار سالگی شروع به وكالت در دعاوی كرد و این امر تا سال۱۲۹۴ ( ش ) ادامه داشت . در زمان وزارت نصرت الدوله فیروز در عدلیه ، یك سال و اندی به ریاست دادگاه بدایت و ریاست محاكم ابتدایی در شهرهای رشت و تهران مشغول بود . در سال۶ ـ ۱۲۹۵ ( ش ) مجدداً به وكالت روی آورد .
وی یكی از اعضای موسس كانون وكلای دادگستری ایران و از قدیمیترین وكلای عدلیه بود و تحولات چشمگیری در كار وكالت دادگستری و استقلال كانون وكلا به وجود آورد . كارت وكالت وی پس از دوازده سال وكالت ، به دستخط و امضای سید مصطفی عدل ( منصور السلطنه ) در سال ۱۳۰۰ ( ش ) به وی اعطا شد . او نخستین كسی است كه فروش پوشههای ۳۰ ریالی پرونده های دعاوی را پایه گذاری كرد و و از این راه كمك مالی قابل توجهی به كانون وكلا كرد . نام سید هاشم وكیل با نام دادگستری و مفهوم اجرای قانون آمیخته بود . وی سالها نیابت رئیس و از ۱۳۳۰ تا ۱۳۴۵ ( ش ) رئیس كانون وكلا بود . او همچنین عضو كمسیون مطالعه قوانین و رئیس مجله كانون وكلا بود . آقا سید هاشم وكیل ، به طور رسمی ( در دادگستری نوین ) از بیست و دوم مرداد ماه ۱۳۰۷ ( ش ) به عنوان وكیل پایه یك ، مشغول به وكالت بود و حدود ۶۰ سال سابقه وكالت در دادگستری داشت .
آقا سید هاشم وكیل ، پس از ۸۴ سال عمر پر تلاش ، در روز جمعه سی و یكم خردادماه ۱۲۴۸ ( ش ) به علت سكته قلبی در تهران بدرود حیات گفت .
* شیخ رضا ملكی
آقا رضا ملكی ، در سال ۱۲۴۷ ( ش ) در خانوادهای روحانی به دنیا آمد . تحصیلات خود را با فراگیری قرآن كریم ، خط ادبیات فارسی و عربی ، نزد معلمان سرخانه شروع كرد . هوش و ذكاوت او به حدی بود كه معلمان وی میگفتند : از هوش و حافظهای بسیار بسیار بالا بر خوردار است و در حد نابغههاست . در ۱۴ – ۱۳ سالگی ، كل قرآن مجید را با تمام معانی فارسی آن از حفظ بود . پس از طی دوره مقدماتی ، به مدرسه خان مروی رفت و در محضر علمای بزرگ آن زمان همچون : آقا سید ابو الحسن اصفهانی ( یكی از مراجع تقلید در نجف اشرف ) ، مرحوم شیرازی و حاج سید حسن طباطبایی به فراگیری علوم تكمیلی دروس سطح و خارج فقه و فلسفه پرداخت و به درجه اجتهاد رسید . سپس به فراگیری علوم حقوقی پرداخت و پس از اشراف بر علوم حقوقی و قضایی ، به وكالت عدلیه روی آورد .
ملكی ، تسلط بسیاری بر قوانین و اصول محاكمات و فنون وكالت داشت و از نیروی بیان بسیار بالایی برخوردار بود . شیوایی و فصاحت بیان و كلام او باعث جلب توجه و اعجاب شنوندگان میشد . او هرگز پروندههای خود را نمیخواند و این كار را بر عهده دو منشی خود گذاشته بود . حافظهاش آنقدر نیرومند بود كه حتی می دانست كدام مورد یا كلمه خاص در چه صفحه و سطر كدام پرونده درج شده است . او در بسیاری از محاكمات جنجالی و تاریخی رجال و مشاهیر صده اخیر ایران شركت داشت . سابقه وكالت ملكی به بیش از نیم قرن میرسد . او یكی از وكلای پایبند شریعت و احكام اسلامی بود . بیشتر در آمدهای حاصل از حق الوكالت را صرف امور خیریه و عالم المنفعه میكرد و از محبوبیتی خاص برخوردار بود .
آقا شیخ رضا ملكی ، در بیست و دوم تیر ماه ۱۳۴۲ ( ش ) بدرود حیات گفت . پیكرش در قبرستان ابوحسین ، مجاور حرم حضرت معصومه ( س ) در قم به خاك سپرده شده است .
* سید احمد شریعت زاده ( مشاور )
سید احمدشریعت زاده ( مشاور ) ، فرزند حاج سید تقی شریعتمدار ، در سال۱۲۶۲ ( ش ) در محله سنگلج تهران به دنیا آمد . از كودكی تا پایان عمر به فراگیری فقه و علوم اسلامی ، دروس خارج فقه ، تمام رشتههای علم حقوق و معارف علوم طبیعی ( در مدرسه عالی صلاحیت دولتی ) مشغول بود . علاقهاش به مطالعه تا حدی بود كه اغلب در حال مطالعه در كتابخانه كانون وكلا دیده می شد و این اواخر به كمك ذرهبین مطالعه میكرد . او نه تنها در امور مدنی بلكه در امور كیفری نیز تبحر و استادی چشمگیری داشت و به حق یكی از استادان بی همتای وكالت بود . متن مدافعات وی از لحاظ شیوایی ، ایجاز و روانی جملات ، همواره مورد توجه و استفاده وكلای جوان بوده است .
شریعت زاده از سال ۱۲۹۱تا ۱۳۰۷ ( ش ) به امور قضایی در عدلیه مشغول بود و از سال ۱۳۰۷ به بعد ، كار وكالت در دادگستری را شروع كرد و آنقدر در این كار صادق و درستكار بود كه به نقل از یك نشریه حقوقی ” هرگز دیده نشد كه استمداد مظلومی را نادیده بگیرد و در احقاق حق ظعفا كوتاهی و دریغ كند . ” وصیتنامهای از وی حطاب به جامعه وكلا در سال ۱۳۴۷ ( ش ) در نشریهای حقوقی چاپ شده است كه برخی از مفاد آن خالی از لطف نیست .
۱ – هیچگاه مطالعه كتب علمی حقوقدانان نامی جهان را تا ممكن است ترك نكنید .
۲ – نشریهها ، بروشورها و كتابهای تازهای كه نشانه تكامل دائم شعب علم حقوق است ، به دقت مطالعه و خود را با تحولات و توسعه این علوم تطبیق پذیر نمایند .
۳ – به اصالت برتری حقوق و اصالت حقیقت در امور قضایی احترام كنید .
۴ – اختلاف در امور نظری بین و كلا ، نباید هیچ گونه اثر بدی در مناسبات و روابط برادرانه بین وكلای دادگستری داشته باشد و در پایان جلسات دادرسی ، همان رفتار محترمانه و صادقانه برادری شغلی بین آنها پابرجا و مستحكم بماند .
شریعت زاده ، در بسیاری از محاكمات جنجالی و تاریخی به وكالت پرداخت . یكی از این محاكمات ، دفاع او از علی اصغر بروجردی ( اصغر قاتل ) بود كه سروصدای فراوانی برپا كرد ( ۱۳۱۳ش ) . متن دفاعیات وی مورد تقدیر مقامات قضایی قرار گرفت و در نشریات حقوقی آن زمان به چاپ رسید و حتی به زبان فرانسه ترجمه شد . چیرهدستی او در دفاع از موكلین خود به حدی بود كه به نقل از یك قاضی بازنشسته : ” در آن سالها ، قضاوت و وكلای جوان ، همواره سعی میكردند در زمان جلسات رسیدگی به پرونده های موكلین مرحوم شریعت زاده ، حضور داشته باشند و از خطابه و شیوه وكالت او درس بگیرند . به بیانی دیگر ، برای آنها ، زمان رسیدگی همانند كلاسهای درسی حقوقی بود . ” سید احمد شریعت زاده ، پس از ۸۶ سال عمر با عزت و پر تلاش ، در سهشنبه بیست و ششم آذر ماه ۱۳۴۷ ( ش ) پس از یك بیماری كوتاه ، چشم از جهان فروبست .
* محمود سرشار
محمود سرشار ، در سال ۱۲۸۰ ( ش ) در تهران به دنیا آمد . در كودكی پدرش را از دست داد و در دامان مادر دانشمند و با تقوای خود پرورش یافت . دوره ابتدایی را در دبستان فرهنگ و دوره متوسطه را در دبیرستان اتحاد به پایان رساند . سپس برای فراگیری زبان فرانسه به مدرسه آلیانس رفت و به طور همزمان به تحصیل در مدرسه عالی حقوق تهران مشغول شد و لیسانس قضایی گرفت . سپس به استخدام اداره پست و تلگراف درآمد و در كنار آن به تدریس در دوره شبانه یكی از مدارس پرداخت . پس از مدتی به دادستانی بوشهر منتقل شد ، اما به دلیل بیماری به تهران بازگشت و منتظر خدمت شد . در سال ۱۳۱۱ ( ش ) از كانون وكلا پروانه وكالت گرفت و تا آخر عمر به این شغل ادامه داد .
سرشار در كنار وكالت ، به امور فرهنگی و علمی علاقه بسیار داشت و كانون هدایت افكار را تاسیس كرد و عدهای از وكلای معروف آن زمان به عضویت این كانون در آمدند . او از سال ۱۳۲۰ تا ۱۳۳۴ ( ش ) در زمینههای حقوقی و علمی برای مردم سخنرانی كرد و در واقع این كانون در آن زمان فرهنگستانی جامع به شمار میآمد . خدمت او در یاری رسانی به بینوایان و دفاع از حق آنان زبانزد خاص و عام بود . تلاشهای وی در راه استقلال كانون وكلا باعث شد كه به اتفاق آرا به عضویت در هیئت مدیره و سپس نیابت رئیس كانون وكلا انتخاب شود . او به زبانهای انگلیسی ، آلمانی ، فرانسه ، ایتالیایی و عربی ، تسلط كامل داشت و بارها به هزینه شخصی ، به نمایندگی از كانون وكلا در كمسیونها و كنفرانسها بین المللی وكلای جهان شركت كرد و حتی به ریاست سازمان جهانی وكلا منصوب شد . او به دلیل احاطه بر مسائل حقوقی و زبانهای مختلف ، مورد تحسین و احترام نمایندگان خارجی وكلا بود و از نظرات و افكار وی استفادههای فراوانی می شد .
از دیگر خدمات وی ، تاسیس و راهاندازی كتابخانه كانون وكلا ، راهاندازی مجله علمی – حقوقی این كانون و خرید و اهدای كتاب پس از هر مسافرت به خارج از كتاب پس از هر مسافرت به خارج از كشور بود . یكی از سلسله مقالات مشهور سرشار در زمینه ” طریقه كشف جعل ” به عنوان شاهكاری در زمینه حقوق شناخته شدهاست .
محمود سرشار ، در فروردین ماه ۱۳۴۳ ( ش ) دیده از جهان فرو بست .
* علی اكبرطه
علی اكبرطه ، درعیدقربان سال ۱۲۷۸ ( ش ) در تهران به دنیا آمد . تحصیلات خود را در علوم قدیمه ، فقه و اصول ، ادبیات فارسی و عرب ، حقوق اسلامی در مدارس و حوزههای علمیه تهران به پایان رساند . سپس زیر نظر دایی خود معین السادات طه كه از پیشكسوتان وكالت در عدلیه بود ، به كار آموزی پرداخت . پس از مدتی به وكالت عدلیه مشغول شد و در كنار آن به فرا گیری زبان فرانسه همت گماشت . پس از انحلال عدلیه قدیم توسط داور ، درباره استقلال و تشكیل كانون وكلا طرف مشورت قرار گرفت . بعدها به اتفاق آرای وكلای وقت ، به دادستانی انتظامی وكلا منصوب شد و تا پایان عمر ( نزدیك سی سال ) در این مقام به نظارت بر اجرای صحیح وظایف وكالت توسط آنها ، مشغول بود .
صدور جواز وكالت وكلا و گزینش كارآموزی توسط وی صورت میگرفت . او به انضباط و اخلاق وكلا توجه دقیقی داشت و معتقد بود : ” وكالت ، وجدان ، رافت ، صداقت و حق و نا حق نكردن میخواهد . ” گفتنی است كه بسیاری از وكلای مشهور ، از شاگردان و كارآموزان طه بودند . تسلط وی بر فن وكالت زبانزد خاص و عام بود ، وبه درستی و پاكدلی در امر وكالت شهرت داشت .
اهم محاكماتی كه طه در آنها شركت داشت عبارتند از : وكیل تسخیری در محاكمه سرپاس مختاری ( عامل قتل شهید مدرس ) ، وكیل انتخابی در دو محاكمه مختلف طیب و بسیاری از محاكمات تاریخی دهه ۱۰و۲۰ شمسی . از جمله آثار تالیفی و تحقیقی ایشان می توان به كتاب حق و نا حق اشاره كرد .
علی اكبر طه ، در عید قربان چهاردهم ۱۳۴۵ ( ش ) به دلیل حمله قلبی ، در تهران بدرود حیات گفت .
* حسین شهیدی
حسین شهیدی ، در سال ۱۲۸۲ ( ش ) در قزوین به دنیا آمد . دوره مقدماتی تحصیل در علوم اسلامی ، فقه و اصول ، منطق و فلسفه ، صرف و نحو ، ادبیات فارسی و عربی و دوره اولیه طلبگی را در حوزه علمیه قم آغاز كرد . سپس به حوزه علمیه و مدرسه عالی سپهسالار تهران آمد و به تكمیل دروس قبلی پرداخت . آنگاه به نجف اشرف رفت و سرانجام به درجه اجتهاد رسید .
پس از بازگشت به ایران ، به تحصیل در دارالفنون مشغول شد . سپس به مدرسه عالی حقوق تهران رفت و در كنار تحصیلات عالی ، به مرحوم علی اكبر دهخدا در تنظیم بخشی از لغتننامه وی كمك موثری كرد .
پس از فارغ التحصیلی ، به استخدام اداره اوقاف درآمد و در سال ۱۳۱۹ ( ش ) پروانه وكالت عدلیه را به دست آورد و تا آخد عمر به این كار مشغول بود . او سال ها نیز مشاور حقوقی دانشگاه تهران ، بانك ملی ایران و وزارت فرهنگ بود . همچنین عضو هیئت مدیره كانون وكلا ، عضو ثابت كنفرانس های علمی این كانون بود و شهرت ویژه ای در میان عام و خاص داشت . شهیدی بخش قابل توجهی از درآمدهای خود را صرف امور خیریه وساختن مدارس ابتدایی و دبیرستان در قزوین كرد . احاطه وی بر علوم فقهی ، فن وكالت و حقوق جدید ، شهرت خاصی به او بخشیده بود .
حسین شهیدی پس از ۶۰ سال عمر پر تلاش ، در سال ۱۳۴۲ ( ش ) به علت بیماری كلیوی ، در تهران دار فانی را وداع گفت .
* احمد جدلی ( عراقی )
احمد جدلی عراقی ، در سال ۱۲۷۰ ( ش ) در تهران درتهران به دنیا آمد . دوره مقدماتی را در مدرسه عبدالله خان بازار تهران گذراند و به علوم حوزه ای ، فقه و اصول ، علوم سیاسی ، فلسفه و بیان احاطه كامل یافت . سپس به مدرسه عالی حقوق تهران رفت و در سال ۱۳۰۳ ( ش ) لیسانس قضایی گرفت . مدتی در مشاغل قضایی ، محاكم و دادسراها ، به ویژه دادستانی كرمانشاه و تهران مشغول به كار بود . سرانجام در سال ۱۳۱۴ ( ش ) از كار قضایی كناره گیری كرد و به وكالت پرداخت . وی در بسیاری از محاكمات جنجالی مثل محاكمه سرپاس مختاری و محاكمات مشهور دهههای ۱۰و ۲۰ ( ش ) شركت داشت . آقای جدلی ، تبحر بسیاری در اصول محاكمات و فنون وكالت داشت و یكی از وكلای سر سخت و قاطع و از اعضای هیئت ثابت ممتحنه امتحانات گزینش كار آموزان وكالت به شمار میآمد . وی به ورزش علاقه بسیاری داشت و پیش از شروع كار ( در دادگستری ) هر صبح به فوتبال میپرداخت .
احمد جدلی ، پس از ۸۰ سال عمر پر تلاش ، در بیستم دی ماه ۱۳۶۵ ( ش ) در تهران بدرود حیات گفت .
* ابولفضل لسانی
ابوالفضل لسانی ، فرزند حاج میرزا نصرالل ه ( لسان المحدثین ) ، در سال ۱۲۷۶ ( ش ) در شهر نور مازندران به دنیا آمد . پدرش از او وعاظ و علمای معروف مازندران بود و نیاكانش اهل دین و از روحانیون مشهور بودند و كتابخانه مهمی داشتند كه بعدها آن را به آستانه قم اهدا كردند . ابوالفضل لسانی دوره مقدماتی صرف و نحو عربی و معانی و بیان را نزد مل امرتضی نوری آغاز كرد . سپس در حوزههای علمیه تهران به فراگیری دوره كامل رشته معقول ومنقول پرداخت . پس از پایان این دورهها ، به منظور خدمت آموزشی در وزارت فرهنگ ، یك دوره حساب و جغرافیا و دیگر دروس سیكل اول متوسطه را فراگرفت و در امتحانات انتخاب معلم وزارت فرهنگ ( ۱۲۹۸ش ) شركت كرد . سپس به مطالعه عمیق در رشتههای مختلف سیاسی و اجتماعی ، تاریخ تفصیلی ایران و قارههای مختلف پرداخت . مدتی به روزنامهنویسی و سردبیری روزنامههای اواخر دهه۱۲۹۰ و اوائل دهه ۱۳۰۰ ( ش ) مشغول بود ( روزنانه وطن ، روزنامه اقتصاد ایران و روزنامه كار ) . پس از روی كار آمدن حكومت رضاخان ، روزنامهنگاری را رها كرد و به كارهای فرهنگی و معلمی پرداخت .
پس از تشكیل دادگستری نوین ، به دعوت علیاكبرخان داور ، با سمت مستنطقی ( بازپرسی ) به شهر اصفهان رفت . یك سال و نیم بعد ، دادستان اصفهان شد و مدتی بعد به مستشاری دادگاه استان اصفهان رسید . دیگر عناوین قضایی وی عبارتند از : رئیس دادگستری یزد ( ۱۳۱۰ش ) ، رئیس دادگاههای شهرستان شیراز ( ۱۳۱۲ش ) ، مستشار دادگاه اصفهان ( ۱۳۱۶ش ) ، رئیس دادگسترس كرمان ( ۱۳۱۸ش ) ، دادستان خراسان ( ۱۳۱۹ش ) . در سال ۱۳۲۰ ( ش ) حكم دادستانی استان ۳ و ۴ برای او صادر شد ، اما به دلایلی نپذیرفت و از كار قضایی كناره گیری كرد . از همین تاریخ ، جواز وكالت خود را دریافت كرد و تا آخر عمر به وكالت دادگستری مشغول بود . البته چند سالی نیز در كسوت نماینده مجلس شورای ملی و سناتور مجلس سنا انجام وظیفه كرد .
اهم آثار تالیفی و تحقیقی آقای لسانی عبارتند از : ۱ – سلسله مقالات تاریخی ، علوم اجتماعی ، سیاسی و اقتصادی كه از سال ۱۳۲۶ تا ۱۳۲۹ ( ش ) در روزنامه داد منتشر شده است ۲ – نفت ، طلای سیاه یا بلای ایران ( ۶۰۰ صفحه ، بخشی از مقالات منتشرشده در زمینه مسائل سیاسی ، اقتصادی و اجتماعی نفت ایران ) سلسله مقالات مادر گنهكار یا صحنه زندگی كه در روزنامه ” داد ” منتشر شده است۴ – مادر گنهكار ( بر اساس همان مقالات قبلی ) . ابوالفضل لسانی ، بر اثر یك مزاحمت تلفنی دچار حمله و سكته قلبی شدید شد و سرانجام در روز جمعه نوزدهم دی ماه ۱۳۳۷ ( ش ) در تهران درگذشت . پیكرش در امامزاده عبدالله ( س ) شهر ری تهران به خاك سپرده شده است .
* دكتر سید محمدرضا جلالی نائینی
دكتر سید محمد رضا جلالی نائینی ، در سال ۱۲۹۳ ( ش ) در شهر نائین به دنیا آمد . خاندانش از علما و مولفین بنام و روحانیون بزرگ زمان خود بودند . تحصیلات مقدماتی را در منزل پدری و مكتبخانه آغاز كرد و عربی و ادبیات فارسی را آموخت . سپس به مدرسه حكیم نظامی اصفهان رفت و به ادامه تحصیل پرداخت . قسمتی از دوره متوسطه را در مدارس صارمیه و سعدی طی كرد و بقیه را پس از عزیمت به تهران ، در مدرسه ثروت تهران ( ایرانشهر ) و دار الفنون به پایان رساند . در سال ۱۳۱۶ شمسی وارد مدرسه عالی حقوق و علوم سیاسی شد و در سال ۱۳۱۹ ش . لیسانس قضائی گرفت . سپس به دادگستری پیوست و تا سال ۱۳۲۵ ش . در مشاغل قضائی انجام وظیفه كرد . در این سال از مشاغل قضائی كناره گیری كرد و به وكالت روی آورد .
در كناركار وكالت ، مشغول تحصیل در دوره دكترای حقوق دانشگاه تهران شد و حتی پایان نامه تحت عنوان «كلیات قانون جزا در ایران» تهیه كرد اما به دلیل انحلال دوره دكتری موفق به دریافت دانشنامه نشد . نائینی مطالعات بسیار عمیق و گستردهای در زمینه هند شناسی انجام داد و مقالات و كتب زیادی در این زمینه تالیف نمود . به نحوی كه دكتر تاراچند سفیر سابق هند در ایران ، وی را بعد از محمد بیرونی ، دومین هند شناس بزرگ نامیده است .
دكتر جلالی یكی از اعضای كانون وكلا بود و در سال ۱۳۴۹ به ریاست كانون وكلا انتخاب شد و چند سالی در این مقام بود .
* ارسلان خلعتبری
امیر ارسلان خلعتبری تنكابنی ، فرزند علی قلی خان ، در سال ۱۲۸۳ ( ش ) در تنكابن به دنیا آمد . دورههای ابتدایی و متوسطه را در تنكابن و تهران به پایان رساند و در سال ۱۳۱۰ ( ش ) لیسانس قضایی خود را از مدرسه عالی حقوق تهران دریافت كرد و از همین سال به وكالت مشغول شد . وی از بنیانگذاران كانون وكلای دادگستری و یكی از تلاشگران استقلال این كانون بود . در سال ۱۳۲۶ ( ش ) طرحی به منظور اصلاح قانون وكالت تهیه كرد و برای تمام وكلای آن زمان فرستاد . هدف از این طرح ، استقلال وكلای دادگستری و مصونیت آنها از تعلیق به وسیله دستگاه مجریه بود . همین طرح مبنای تصویب لایحه قانونی استقلال كانون وكلا شد .
او سالها عضو هیئت مدیره و نایب رئیس كانون وكلا بود و از نظرات و طرحهای ابتكاری وی ، در مجامع حقوقدانان كشورهای دیگر استفادههای شایانی می شد .
اهم آثار تالیفی و تحقیقی ایشان عبارتند از : ۱ – حقوق بین الملل خصوصی ( در تعارض قوانین )
۲ – حقوق تجارت .
امیر ارسلان خلعتبری تنكابنی ، در مهر ماه ۱۳۵۵ ( ش ) در حالی كه برای دفاع از پروندهای عازم اصفهان شدهبود ، دچار حمله و سكته قلبی شد و در همان شهر چشم از جهان فروبست . پیكرش در هجدهم مهر ماه ۱۳۵۵ ( ش ) از مقابل پزشكی قانونی تهران تشییع شد .
* دكتر محمد شاهكار ( آل آقا )
دكتر محمد شاهكار ( آل آقا ) ، در سال ۱۲۸۷ ( ش ) در تهران به دنیا آمد . پس از طی دورههای ابتدایی و متوسطه ( دارالفنون ) ، لیسانس حقوق خود را از مدرسه عالی حقوقی و علوم سیاسی تهران دریافت كرد . سپس به اروپا رفت و از دانشگاه پاریس ، دكترای حقوق دریافت داشت . در سال ۱۳۱۵ ( ش ) به كادر قضایی دادگستری پیوست و عناوین شغلی مختلفی را بر عهده گرفت كه عبارتند از : كفیل عضو شعبه اول دیوان كیفر ، رئیس شعبه۶ دادگاه شهرستان تهران و دادگاه جنحه ، عضو علیالبدل استینات مركز و رئیس شعبه دادگاه استان . وی در سال ۱۳۲۲ ( ش ) از كار قضایی كنارهگیری كرد و به جامعه وكلای دادگستری پیوست و تا پایان عمر به وكالت پرداخت .
دكتر شاهكار ، یكی از وكلای خوشنام و از اعضای هیئت تحریر مجله علمی كانون وكلا بود .
اهم آثار تالیفی دكتر شاهكار عبارتند از : ۱ – ایران جامعه ملل ( چاپ ۱۹۶۳ م ) ۲ – سلسله مقالات متعدد حقوقی كه در نشریهكانون وكلا به چاپ رسیده است .
دكتر محمد شاهكار ( آل آقا ) در سال ۱۳۵۲ ( ش ) در شهر نیس فرانسه ، چشم از جهان فروبست .
* توجه و تذكر :
مطالب حاضر گوشهای از هزاران سرگذشت مختصر وكلای عدلیه میباشد . بدیهی است در صورت استقبال همكاران و علاقه مندان از این بخش و ارسال نكات خواندنی و جالب ، میتوان محتویات این بخش را بسیار متنوع قرار داد . علی هذا چنانچه همكاران و سایر حقوق دانان محترم ، هر گونه مطلبی برای این بخش دارید میتوانید با تماس با كانون وكلای دادگستری مركز ، مراتب را برای اقدام ارسال نمائید .
منبع و ماخذ :
چهره ها در تاریخچه نظام آ , وزش عالی حقوق و عدلیه نوین ، پژوهش و گردآوری : عباس مباركیان
ناشر : پیدایش چاپ اول تابستان ۱۳۷۷
* سید هاشم وكیل كه بود ؟
مرتضی شیخ الاسلامی
در محل ورودی ساختمان كانون وكلای دادگستری مركز ، مجسمه مردی نصب گردیده است كه در جامعه وكالت همواره از جایگاه و منزلت بالایی برخوردار بوده است ، اما كمتر شرح حال او در دسترس می باشد ، نوشتار ذیل ادای دینی است نسبت به آن مرد بزرگ .
آقای سید هاشم وكیل ، فرزند سید علینقی ، در سال ۱۲۶۵ ( ش) در خانواده ای فاضل و متقی در شهر سامره به دنیا آمد . از كودكی به فراگیری علوم دینی ، قرآن ، فقه و اصول ، احكام وروایات ، منطق، بیان ، ادبیات فارسی و عرب پرداخت و دراین علوم به آگاهی كامل رسید .
در سال ۱۲۸۹ ( ش) مقررات اصول تشكیلات و محاكمات عدلیه به تصویب رسید و او در بیست و چهار سالگی شروع به وكالت در دعاوی كرد و این امر تا سال ۱۲۹۴ ( ش) ادامه داشت . در زمان وزارت نصرت الدوله فیروز در عدلیه ، یك سال و اندی به ریاست دادگاه بدایت و ریاست محاكم ابتدایی در شهرهای رشت و تهران مشغول بود . در سال ۶-۱۲۹۵ ( ش) مجدداً به وكالت روی آورد .
شصت سال در شغل قضاوت و وكالت دادگستری در احقاق حق مردم جد و جهد كرد. تحولات وكالت دادگستری در ایران و مرحله استقلال كانون وكلا پس از آن ، همه جا با نام سید هاشم وكیل همراه بوده است و می توان گفت وكالت عدلیه بصورت فعلی را در ایران سید هاشم وكیل پایه گذاری كرد .
وی یكی از اعضای موسس كانون وكلای دادگستری ایران و از قدیمیترین وكلای عدلیه بود و تحولات چشمگیری در كار وكالت دادگستری و استقلال كانون وكلا به وجود آورد . كارت وكالت وی پس از دوازده سال وكالت ، به دستخط و امضای سید مصطفی عدل ( منصورالسلطنه ) در سال ۱۳۰۰ ( ش) به وی اعطا شد . او نخستین كسی است كه فروش پوشه های ۳۰ ریالی پرونده های دعاوی را پایه گذاری كرد و از این راه كمك مالی قابل توجهی به كانون وكلا كرد . به نقل از روزنامه خاك و خون شماره ۵۱۲ مورخه ۱/۴/۱۳۴۸( ش) نام سید هاشم وكیل با نام دادگستری و مفهوم اجرای قانون آمیخته بود . وی سالها نیابت كانون وكلا را بر عهده داشت . از سال ۱۳۲۲ تا ۱۳۳۰ ( ش) نایب رئیس و از ۱۳۳۰ تا ۱۳۴۵ ( ش ) رئیس كانون وكلا بود .
او همچنین عضو كمیسیون مطالعه قوانین و ریاست مجله كانون وكلا را به عهده داشت. آقا سید هاشم وكیل ،كار وكالت را از سال ۱۲۹۸ آغاز كرده بود ، اما بطور رسمی ( در دادگستری نوین ) از بیست و دوم مردادماه ۱۳۰۷ ( ش) به عنوان وكیل پایه یك ، مشغول به وكالت شد .وی مدتی نیز وكیل مجلس شورای ملی بود .
آقای سید هاشم وكیل ، پس از ۸۴ سال عمر پرتلاش ، در روز جمعه سی و یكم خردادماه ۱۳۴۸ ( ش) به علت سكته قلبی در تهران بدورود حیات گفت .
چون دستیابی به نوشته ای كه به قلم آقای سید هاشم وكیل باشد ممكن نگردید با تحقیق دراولین شماره های مجله كانون خصوصا شماره ۳۷ سخنرانی آقای سید هاشم وكیل را كه دارای نكات جالبیست و در اولین جشن استقلال كانون بیان فرموده اند به نقل از آن مجله ذیلا اعلام می گردد :
آقای سید هاشم وكیل بعد از آقای اخوی وزیر محترم دادگستری و دكتر عمید رئیس محترم دانشكده حقوق و استاد دانشگاه ، سومین سخنران اولین جشن استقلال كانون بود كه ایشان به عنوان تاریخچه كانون و كارهای گذشته بیانات ذیل را نمودند :
از آقایان محترم كه دعوت كانون را قبول و ما را سرافراز فرموده اند تشكر می كنم. بطوریكه در دعوتنامه به عرض آقایان رسیده است این جشن به مناسبت پایان اولین سال استقلال كانون برپا شده و لزوماً گزارش مختصری از دخالت وكلا در امور دادگستری و تشكیلاتشان تا تاریخ انتخاب هیات مدیره جدید كه مستقلاً از طرف آقایان وكلا انتخاب شده اند و عللی كه موجب استقلال كانون شد به عرض آقایان محترم می رسد:
وكلا علاوه بر اشتغال به شغل وكالت بدواً به شورائی كه در وزارت دادگستری برای بحث در مسائل قانونی تشكیل می شد دعوت می شدند . در سال ۱۳۰۰ شمسی مجمع وكلا تشكیل و هیات مدیره آن از طرف وكلا تعیین و مرحوم داور از جمله اعضاء آن مجمع بود .
بعد از چندی مجمع مزبور تعطیل و در زمان وزارت مرحوم داور عده ای از وكلاء در وضع و اصلاح قوانین و بعضی مسائل دیگر طرف شور بودند و تشكیلاتی هم پیدا كردند كه بدواً به عنوان كمیسیون معاضدت قضائی عده ای برای این كار دعوت شدند كه به تقاضای مستمندان رسیدگی كرده و برای آنان در امور مدنی وكیل مجانی تعیین می كردند كه هم اكنون نیز كانون وكلا به این مهم می پردازد .
بعدا كانون وكلاء بموجب آئین نامه وزارتی تشكیل و بخواهش وكلا ریاست آنرا خود مرحوم داور تقبل كرد . پس از مرحوم داور مجموعه ای از قوانین و مقررات راجع به وكالت تدوین و به وزارت دادگستری پیشنهاد شد كه آنرا به عنوان لایحه قانون وكالت به مجلس بدهند و از جمله مقررات آن تشكیل كانون وكلاء به انتخاب وكلاء بود . قانون مزبور به تصویب رسید ولی مقرر شده بود عده ای را وكلا انتخاب نمایند و وزیر دادگستری از بین منتخبین هیات مدیره را انتخاب نمود . این قانون پس از دو نوبت اجرای آزمایشی متوقف و سپس تغییر نمود و انتخاب هیات مدیره بقرعه تعیین گردید . لیكن بعد به موجب آئین نامه مستقیماً از طرف وزیر تعیین می گردید و به تقاضای هیات مدیره مدت انتخاب هیات مدیره دو سال تعیین و راس دو سال تجدید میشد .
بعدهاوزیر دادگستری موافقت كرد كه دو برابر عده لازمه از طرف وكلاء انتخاب و ایشان از بین منتخبین هیات مدیره را تعیین نمایند و در تمام مدت جز در مجمع اول ریاست كانون با وزیر دادگستری بود و هیات رئیسه و روسا و اعضای شعب را هم وزیر تعیین می نمود.
پس از جنگ بین المللی اخیر مجامعی در امور مختلفه از ملل تشكیل شد از جمله كانون بین المللی وكلا بود كه از وكلا و قضات ممالك مختلفه تشكیل و كانون وكلا عضویت كانون مزبور را قبول و نمایندگانی در چند نوبت به مجمع مزبور كه در نیویورك ، لاهه، لندن و مادرید منعقد شده بود فرستاد،
نمایندگان مزبور آقایان سرشار و شهید زاده و دكتر پرویز كاظمی و مهدی ملكی بودند كه به هزینه خود بدون اینكه دیناری كانون بابت مخارج پرداخته شود در مجامع خارج شركت كردند و نائب رئیس كانون تهران نیزبه نیابت ریاست كانون بین المللی انتخاب و آقای ژرژ موریس از وكلا واشنگتن كه سمت ریاست كانون بین المللی را داشت برای آشنایی با وكلا به تهران آمد .
در این ملاقاتها از وضع وكلا واداره امور ایشان در ایران تحقیق می شد و پاسخ صریحی داده نمی شد اما با كنجكاوی از وضعیت وكلا مطلع شدند و اظهار داشتند معلوم می شود شما رشید نیستید و عدم رشد وكلا را دلیل عدم رشد موكلین هم می دانستند .
اساساً استقلال قوه قضاییه را بدون آزادی و استقلال وكلا و اداره امور ایشان بی حاصل می دانستند چنانچه در اصل ۱۰ و ۱۱ اعلامیه جهانی حقوق بشر كه در مقدمه منشور ملل متفق مورد تایید واقع و به تصویب مجلس شورای ملی رسیده به لزوم استقلال و بیطرفی دادگاه و تضمینات لازمه برای دفاع تعرض شده قضاوت عادلانه را مستلزم دفاع از طرف وكیل آزاد و مستقل دانسته است .
آخرین جلسه كانون بین المللی كه نمایندگان ما شركت كردند در مادرید بود و معلوم شد در آنجا هم با شایعاتی كه نسبت به آن هست وكلا آزاد و مستقلند . این جریان حس ملیت اعضای كانون را تحریك كرده و بدون سرو صدا مشغول اقدام شدند رسیدگی به كمیسیونی از آقایان قضات عالی مقام ارجاع شد كه بدواً جناب آقای وزیر محترم فعلی هم دخالت داشتند و پس از رسیدگی لزوم استقلال كانون
را تایید و مدت هیات مدیره برای اجراء مقررات یكسال تمدید و بر طبق آئین نامه انتخاب جدید به عمل آمد و قریب صدی هشتاد از آقایان وكلا كه حق رای دادن داشتند در انتخاب شركت كردند و كسانیكه شركت نكردند بعضی بطور قطع و بعضی دیگر بظن قوی در مسافرت بوده یا گرفتاری مهمی داشته اند كه مانع حضور برای دادن رای شده است .
اینكه عرض شد وكلائیكه حق رای دادن داشتند مقصود این است كه در لایحه استقلال صرف اشتغال بوكالت را كافی برای حق رای دادن ندانسته بلكه شرایط دیگری هم مقرر شده كه از جمله مدت اشتغال بوكالت و در بین رای دهندگان بعضی مریض بودند كه با حال كسالت از قریب چند پله بالا آمده رای دادند و بطوری دقت و تامل در نوشتن رای می كردند كه شاید در امور شخصی آن قدر دقت نكنند و از شركت این عده در انتخاب و دقت در آن معلوم است كه اهمیت این امر را از لحاظ مملكت درك كرده اند .
این ابراز علاقه بهترین مشوق و پاداش برای هیات مدیره است و آقایان رای دهندگان با رای خود عمل هیات مدیره را تایید كرده زیرا اكثر اعضای هیات مدیره مجدداً با آراء زیاد انتخاب شدند كه منتخب اول دارای متجاوزاز سه ربع مجموع آراء رای دهندگان و منتخب دوازدهم قریب به نصف مجموع آراء مزبور بود .
در جریان انتخاب بعضی از همكاران از حیث محرومیت از حق رای اعتراض كردند و همین قدر كه متذكر شدند اعتراض خلاف مصلحت است متقاعد شدند وبا اینكه شرط مدت اشتغال بوكالت از طرف اشخاص دخیل در این امر از روی حسن نیت بوده معذلك امید است در آتیه توفیق رفع این محرومیت حاصل شود .
بنا به مراتب تصدیق می فرمایید كه استقلال كانون امر صنفی نیست بلكه ملی است و برای وكلاء هم نه فقط نفع مادی ندارد بلكه ضرر هم دارد زیرا عده ای كه در اداره كانون دخالت دارند مانند مامورین موظف با كمال علاقه مندی بدون دریافت حقوق و پاداش انجام وظیفه می نمایند و به واسطه صرف وقت در اینكار از تحصیل عایدی شخصی باز می مانند فایده آن برای دولت این است هزینه دفتر بازرسی و سازمان وكلاء و دادگاه انتظامی وكلاء صرفه جوئی شده و قسمتی از وقت وزیر و روسای وزارتخانه كه صرف اداره امور وكلاء می شد آزاد شده و صرف امور دیگر وزارتخانه خواهد شد .
آقایانی هم كه در اداره امور وكلاء دخالت دارند از ضرر این كار بی نصیب نیستند زیرا در سال جاری بعللی كه محتاج بذكر نیست چند برابر سالهای قبل پروانه داده شده كه موجب تقلیل عایدی ایشان شده است و تحمیلات دیگری هم به ایشان شده كه بواسطه استقلال كانون تحمل كرده اند از جمله آنكه تمبر پروانه وكالت تا چهار برابر ترقی كرده و هزینه دادرسی دو برابر شده كه موجب تقلیل كاراست و كارهای جنائی گیلان ومازندران به تهران رجوع شده كه دفاع مجانی از متهمین آن بعهده وكلای تهران است.
اداره مجله كانون هم كه كار مهم و مفید و پرزحمتی است به عهده آقای قوام الدین مجیدی است كه غالباً وقت ایشان مصروف اینكار است سایر اعضای هیات مدیره و عده ای از آقایان خارج از هیات مدیره هم در امور راجعه به آن و نوشتن مقالات كمك می كنند . و مجله مزبور در داخل و خارج مورد توجه شده و از خارجهم تقاضای اشتراك آنرا می نمایند .
وكلاء علاوه بر دفاع از اتهامات جزائی كه اغلب تعیین آنها از طرف دادگاه و مجانی است كارهای حقوقی اشخاص بی بضاعت را هم كه از طرف كانون رجوع می شود انجام می دهند و اگر عرض كنم هیچكس بقدر وكیل ساعی در معاضدت با مردم نسبت به امور مربوطه به شغل خود نیست اغراق عرض نشده در صورتیكه در سایر امورخیریه اغلب متصدیان امور حقوق دریافت می كنند ولی وكلاء وكالت اشخاص بی بضاعت را مجاناً انجام می دهند .
در خاتمه از توجه آقایان محترم كه در رسیدگی بدلایل استقلال كانون و تنظیم لایحه آن دخالت و همچنین از آقایان محترمیكه آنرا تایید فرموده اند سپاسگزاری می كنم.
خالی از لطف نمی باشد قصیده ای كه آقای صادق سرمد بعد از سخنرانی آقای سید هاشم وكیل سرودند ذیلاً نقل شود :
شغل قضا كه ضامن اصل عدالت است
تضمین آن بشغل اصیل وكالت است
شغل قضاء و شغل وكالت دو شغل نیست
كاین هر دو یك وظیفه ولی در دو حالت است
میزان عدل را بمثل قاضی و وكیل
بهر تراز حق دو برازنده آلت است
شاهین بدست قاضی و از هر دو سو وكیل
دو كفه اند و در كف میزان عدالت است
قاضی میان ظالم و مظلوم جاهلی است
كش علم در اصول قضا بیدخالت است
آنجا دلیل باید و گویائی دلیل آنجا
وكیل چشم و زبان عدالت است
دیدم به ( لوور ) پرده ای از صورت قضا
كان نقش صورت از پی معنی وسیلت است
نقشی به خون طپیده بد هلیز مظلمی وآنجا
دوتن نظاره كه این خود چه حیلت است
یكتن چراغ در كف و یكتن بجستجوی
وآن هر دو را نظر پی تحقق علت است
یعنی برهنمائی قاضی وكیل خوب
شمع هدایت است و چراغ دلالت است
نعم الوكیل گفت خداوند حق گذار
یعنی قضا و حق بوكالت حوالت است
یعنی وكیل ضامن حق است و شغل او
در پیشگاه حق بحقیقت رسالت است
ای آنكه در لباس وكالت شدی بدان
این شغل پاسداری حق و فضیلت است
سربازی عدالت وحریت ست و نیست
این شغل شغل آنكه پی كسب دولت است
بر تر كدام دولت از دولت وكیل
كاو حافظ و امین حق و عرض ملت است
فخر است اگر وظیفه سربازی وطن
این فخر نه بكشتن قوم و قبیلت است
این فخر در اشاعه حق ست و بسط عدل
این فخر در ازاله ظلم است و ذلت است
سرباز معدلت كه وكیل است نام او
فتحش نه در غنیمت حق جعالت است
مزد وكیل مبلغ حق الوكاله نیست
كاین خود نه مزد اینهمه رنج و ملالت است
مزد وكیل دفع ستم از ستم كش است
ور زحمتش بكثرت و مزدش بقلت است
هر كس عمل بشغل وكالت جز این كند
در شاهراه علم هدی در ضلالت است
پروانه وكالت اگر خوانده ای درست
فرمان حمله بر سر ظلم و مذلت است
سربازی وكیل و سرافرازی وكیل
در پیشرفت فضل و شكست رذیلت است
امروز مستقل شد سرباز معدلت وین جشن
از ان سبب بشكوه و جلالت است
امروز را بجمع وكیلان درود باد
كامروز را بشغل وكالت اصالت است
سید مهدی رفوگر ( کارشناس ارشد حقوق خصوصی و عضو رسمی کانون وکلای دادگستری)