احمد شاکری، عضو هیئت تازه تاسیس نظارت بر کتاب، این هیئت را فرصتی برای حل “برخی مشکلات و نواقص حوزه کتاب” و “برخی فرجام‌خواهی‌های اهالی کتاب” دانسته و در عین حال گفته: “ممیزی یعنی عصاره آن چیزی که انقلاب در آرمانهای خودش دنبال می‌کند.”
احمد شاکری برای اصلاح وضع ممیزی، راهکارهایی اجرایی دارد و می گوید: “معتقدم که بعد از ۳۰ سال، زمان آن رسیده است که به جای سمینارهای کم‌ارزشی که برپا می‌شود، نظرات فقها و علمای حوزه علمیه، حقوق‌دان‌ها، منتقدان و کارشناسان ادبیات راجع به ممیزی پرسیده و تجمیع شود.”
آقای شاکری در گفت و گو با خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) با ابراز نگرانی از تاخیر بیش از حد در آغاز به کار این شورا گفت: “به رغم آن‌که چند هفته‌ای است اعضای این شورا توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی انتخاب و اعلام رسمی شده‌اند، اما همچنان زمان مشخصی برای آغاز به کار این شورا به اعضا اعلام نشده است.”
در جلسه شورای عالی انقلاب فرهنگی که سه شنبه ۲۰ اردیبهشت ماه در غیاب محمود احمدی نژاد، به ریاست علی لاریجانی برگزار شد، اعضای هیئت نظارت بر کتاب بزرگسالان و کودکان انتخاب و معرفی شدند.
احمد شاکری یکی از وظایف شورای نظارت را “مراقبت بر صحت اعمال قانون در ممیزی کتاب” دانست و گفت: “طولانی بودن زمان صدور مجوز، سختگیری در دادن مجوزها و بعضا برخوردهای سلیقه‌ای” را نواقصی دانست که شورای کتاب درصدد حل آنهاست.
به گفته او “در قانون جدید، اداره کتاب ملزم است ظرف یک ماه به ناشر پاسخ دهد. اگر مدت طولانی‌تر شود، این نقص است و از مواردی است که شورای نظارت باید به وظایفش عمل کند.”
‘ممیزی مساله ادبی نیست’
افزایش سختگیری و تاخیر در صدور مجوز، لغو مجوز کتاب های مجوزدار، فقدان پاسخگو به ناشران، مترجمان و نویسندگان معترض به شیوه ممیزی از جمله انتقادهای روزافزون اهالی کتاب در سال های اخیر بوده است.
احمد شاکری در گفت و گو با ایسنا، حساس‌ترین بخش در حوزه ممیزی را “به لحاظ مضمون و محتوا” بخش‌های ادبیات و تاریخ دانست و گفت: “به گمانم، ممیزی در این دو بخش است که دچار طول مدت بررسی می‌شود و ضرورت دارد به این مسأله توجه جدی‌تری شود.”
او با طرح این سوال که آیا “مسأله ممیزی یک مسأله ادبی، اعتقادی یا سیاسی است؟” گفت “به نظرم، ممیزی در کشور ما مسأله ادبی نیست.”
احمد شاکری که متولد ۱۳۵۳ و عضو هیئت مدیره انجمن قلم و عضو شورای عالی ادبیات داستان بسیج است، گفت: “قبل از انقلاب، بدنه ادبیات را افرادی پیش می‌بردند که نسبت به دین و ارزش‌های دینی بدگمان بودند، با آموزه‌های دینی معارض بودند و ادبیات سکولار را پیش می‌بردند. این دست افراد آموزش داستان، نقد داستان و تئوری‌پردازی داستان را با بن‌مایه‌های سکولاریسم از غرب وارد فضای ادبی ایران کردند. نتیجه این شد که بخش عمده ادبیات معاصر ما به نسبت‌های مختلف پا در جای پای ادبیات غرب گذاشته است. داستانی که بر پایه اومانیسم غربی شکل گرفته باشد، از نظر خاستگاه، روش‌ها، اهداف و مضامین، با دین و حکومت دینی هم‌سو و هم‌جهت نیست. بخش عمده‌ای از مطالبات که در قالب اعتراض جریان روشنفکری به ممیزی نمود پیدا می‌کند، نمودهای تقابل دو فکر و جهان‌بینی است.”
در عین حال، او در پاسخ به این سوال که “بسیاری از نویسندگان موسوم به متعهد هم در سال های اخیر از ممیزی انتقاد کرده اند”، انتقادهای این گروه را “عموما از سر دلسوزی و نیت خیر” دانست و گفت که این انتقادها “برای بهتر شدن فعالیت ممیزی است.”
شکست ادبیات فرمالیستی و ‘تهی مغزی’
بسیاری از نویسندگان، معطل ماندن آثارشان در اداره ارشاد، برخوردهای سلیقه ای در ممیزی، مشروط کردن یا ممنوع الچاپ اعلام کردن آثارشان را از عوامل رکود کتاب و بخصوص ادبیات داستانی در سال های اخیر در ایران می دانند.
با این حال، احمد شاکری در گفت و گو با ایسنا “طرح مسأله ممیزی و گره زدن آن به توفیق ادبی” را “میان‌بری برای فراموشی شکست ادبیات فرمالیستی” دانست و گفت: “ادبیاتی بدون مضمون وقتی به این سمت می‌رود که مناسبتی با فرهنگ ایرانی – اسلامی ندارد، روشن است که شکست می‌خورد.”
آقای شاکری که سردبیر فصلنامه “اصحاب قلم” است، با بیان اینکه چون “داور جوایز متعددی بوده”، طی این سال‌ها “اکثر آثار” را خوانده است، گفت: “جریان روشنفکری، عموما از چند طریق تلاش می‌کنند که مخاطب را جذب کنند. این آثار که عموما مبتذل و کم‌ارزش هستند، با حذف و اصلاح بخش‌هایی مجوز می‌گیرند. این دست نویسندگان سعی می‌کنند با شکستن هنجارهای اخلاقی – اعتقادی، طرح مسائل غیراخلاقی مانند روایت داستان زنی شوهردار که با مردی دیگر هم رابطه عاشقانه دارد، و دامن زدن به مسائل مربوط به عرفان‌های نوظهور و پوچ‌گرایی، به واسطه‌این عوامل تلاش می‌کنند مخاطب را جذب کنند.”
به نظر احمد شاکری، این نویسندگان با اعتراض به ممیزی، “واقعیت ماهوی خودش را که نتوانسته در کشور ایران مخاطب داشته باشد، پنهان می‌کند. از سویی، تهی‌مغزی این رویکرد را نشان می‌دهد؛ تهی‌مغزی یعنی اینکه نه مبتنی بر تجارب ناب بشری و نه مبتنی بر معارف وحیانی است. از سویی، نفع دیگرش این است که همیشه به عنوان یک اپوزیسیون بتواند حکومت اسلامی را مورد اعتراض قرار داده، حکومت را از این جهت تحت فشار قرار دهد. این سه دلیل مهم‌ترین دلایلی است که آنها بر مسأله ممیزی دامن می‌زنند.”
‘دستمزد ممیزها کم بوده’
پیش از این، محمد حسینی، وزیر ارشاد ایران از ضرورت تشکیل هیئتی برای نظارت بر کتاب خبر داده و گفته بود: ” یک هیئت ۵ نفره تعیین شده و قرار است این ۵ نفربرای صدور مجوز کتاب ها تصمیم گیری کنند. در واقع، یک چیزی مثل هیئت نظارت بر مطبوعات. در حال حاضر ما تصمیم گیرنده هستیم اما در صورت راه افتادن این هیئت، خود به خود آنها عهده دار کار می شوند و ما کنار می رویم.”
احمد شاکری با اشاره به “ضرورت آشنایی ممیزان با مفاد قانونی و دریافتن روح کلی قانون” گفت: “کارشناس باید آن‌قدر در کتاب‌خوانی ورزیده باشد که بتواند مضمون را به نحو کامل کشف کند. اگر ما به این سمت برویم، برخی از کتاب‌هایی که مضمون‌شان با قواعد منافات دارد، روشن‌تر و مستند‌تر بررسی می‌شود و به این صورت مجوز چاپ نمی‌گیرند یا به صورت مشروط تایید می‌شوند. می‌دانیم که بهترین نویسندگان، افرادی هستند که پیام و مضمون‌شان را به صورت غیرمستقیم در داستان می‌پردازند؛ بنابراین با توجه به مضمون کلی اثر، ممیزی عمیق‌تر و دقیق‌تر می‌شود و در کنار توجه به ظاهر، توجه‌ها به باطن کار جلب می‌شود.”
به گفته او “ممیزان نقش بسیار مهمی در اداره کتاب دارند و ممیز باید تحت آموزش ویژه‌ای قرار گیرد. اداره کتاب با تجمیع تجربه‌ها، دوره‌هایی را برای ممیزان در نظر بگیرد که در این دوره‌ها به یک اتحاد رویه برسند و هم کار به نحوی قطعی‌تر و غیرسلیقه‌ای‌تر انجام شود.”
احمد شاکری معتقد است که اداره کتاب در برخی از دوره‌ها به دلیل ناچیز بودن دستمزد به ممیزها نتوانست از “کارشناسان خبره این فن” بهره ببرد. او گفت: “رقمی که به ممیزان پرداخت می‌کردند، قابل بیان نیست و خیلی ناچیز است؛ از ویرایش کتاب هم کم‌تر است.”
بر اساس مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی، اعضای هیئت نظارت بر کتاب بزرگسالان مهدی خاموشی، هادی صادقی، بهمن دری، حسین کچوئیان، محسن مومنی، احمد شاکری و سوسن کشاورز هستند و محسن چینی فروشان، بهمن دری، محمد میرکیانی، امیرحسین فردی و جواد محقق به عنوان اعضای هیئت نظارت بر کتاب در حوزه کودکان تعیین شده اند.