خانم هیکس!آیا به نظر شما واکنش نهادهای جهانی متناسب با میزان نقض حقوق بشر در ایران بوده است؟
اگر واکنش های جهانی به نقض حقوق بشر در ایران را با واکنش ها به کشورهای همجوار ایران مانند عربستان سعودی یا بحرین مقایسه کنید، می بینید که اقدام های جهانی در قبال ایران قابل قبول بوده است. عملکرد شورای حقوق بشر سازمان ملل هم ملاک مهمی است از این که موضوع نقض حقوق بشر در ایران مورد توجه نهادهای بین المللی است. این شورا در دوره سه ساله ای که از تاسیس اش می گذرد ایران را به عنوان اولین کشوری انتخاب کرده که قرار است گزارشگر ویژه حقوق بشر پرونده آن را مورد رسیدگی قرار دهد. همین امر بیانگر آن است که جامعه جهانی می خواهد مساله ایران به طور سیستماتیک و روزمره مورد بررسی قرار گیرد. آنها می خواهند درها را باز بگذارد تا قربانیان حقوق بشر به طور مستقیم با شورای حقوق بشر در تماس باشند و مشکلات و فجایعی که بر خود یا خانواده هایشان رفته است را در اختیار گزارشگر ویژه قرار بدهند. گزارشگر ویژه این اختیار را دارد که موضوع های طرح شده توسط قربانیان نقض حقوق بشر را به صورت سوال با مقام های جمهوری اسلامی در میان بگذارد .
ولی می دانید که مقام های جمهوری اسلامی با سفر آقای احمد شهید به ایران مخالفت کرده اند؟
اگر مقام های جمهوری اسلامی دلسوز همین سیستم سیاسی هم بودند باید به آقای احمد شهید اجازه سفر به ایران را می دادند. بهرحال گزارشگر ویژه بدون سفر به ایران هم گزارش خود را تهیه خواهد کرد. کسب اطلاعات هم در دنیای امروز به لطف ابزارهای ارتباطی قدرتمند کار چندان دشواری نیست. مضاف بر این که طی دو سال گذشته افراد بسیاز زیادی از قربانیان نقض حقوق بشر مجبور به ترک ایران شده اند و بنابراین آنها می توانند اطلاعات را در اختیار گزارشگر قرار دهد. از نظر من این در جهت منافع جمهوری اسلامی است که گزارشگر حقوق بشر را بپذیرد. چون در خوشبینانه ترین حالت گزاشگر ویژه حقوق بشر بین 10 تا 15 روز در ایران خواهد ماند. او در این مدت کوتاه نه می تواند از همه زندانها بازدید کند. نه می تواند با همه خانواده ها دیدار کند و نه می تواند به زندانیان در زندانهای گمنام خوزستان و کردستان و بلوچستان سر بزند. نیمی از وقت گزارشگر اساسا در دیدار با مقام های حکومتی می گذرد و اگر یک دید دلسوزانه نسبت به منافع حکومت هم وجود داشته باشد باید به اقای احمد شهید اجازه سفر به ایران را بدهند. از نظر دیپلماتیک یک امتیاز برای مقام های جمهوری اسلامی است که اجازه حضور به گزارشگر ویژه حقوق بشر بدهند. متاسفانه مقام های ایران حتی این را هم نمی توانند درک کنند که دعوت از گزارشگر ویژه به عنوان یک اقدام مثبت از سوی شورای حقوق بشر سازمان ملل تلقی خواهد شد و در ارزیابی پرونده رقت بار حقوق بشر ایران تاثیر مثبت دارد. شما می بینید که اکنون در روزنامه های رسمی ایران و تریبون هایی که وابسته به رهبری هستند از آقای احمد شهید به عنوان جاسوس آمریکا نام برده می شود. این یعنی که آقایان مصالح خودشان را هم تشخیص نمی دهند.
به نظر شما کنشگران حقوق بشر در ایران از چه شیوه هایی می توانند به آقای شهید برای تهیه گزارشی جامع از وضعیت ایران یاری کنند؟
فعالان زنان، کارگران،دانشجویان، روزنامه نگاران و سایر تشکل های مدنی و صنفی باید اطلاعات مربوط به نقض حقوق بشر را در اختیار گزارشگر ویژه حقوق بشر قرار دهند. درهای دفتر گزارشگر ویژه در ژنو به روی تمام کسانی که روایتگر نقض حقوق بشر هستند باز است.فراموش نکنیم که اگر جمهوری اسلامی به رفتار خود در قبال شهروندان ایرانی ادامه دهد برخوردهای سخت تری از سوی جامعه جهانی علیه حکومت اعمال خواهد شد. مکانیسم شورای امنیت یک امکان پیش رو در این زمینه است.قدم اول با انتخاب گزارشگر ویژه گذاشته شده است. قدم بعدی بررسی میان دوره ای وضعیت ایران در سه سال آینده خواهد بود.
مطلع هستید که آقای شهید چه زمانی باید گزارش خود را ارائه کند؟
در ماه نوامبر یعنی سه ماه بعد، گزاشگران حقوق بشر باید گزارش خود را به کمیته سوم ارایه بدهند.آقای احمد شهید هم باید گزارش خودش را از وضعیت ایران را تحویل دهد. کمیته سوم گزارش آقای احمد شهید را می شنود و متعاقب آن قطعنامه ای در محکومیت ایران اماده خواهد شد و پیش بینی صدور چنین قطعنامه ای با لحاظ کردن رفتار ایران کار دشواری نیست.
آیا آقای شهید در گزارش خود باید به آمارهایی که از سوی مقام های حکومتی ایران ارائه می شود هم استناد کند و به مقایسه آن با اطلاعات ارائه شده درباره اتهام های حقوق بشری بپردازد؟
اقای احمد شهید یک فرد بی طرف است و برای گزارشی که درباره ایران ارائه می کند از هیچ جا حقوقی دریافت نخواهد کرد.او باید آنچه را که مقام های جمهوری اسلامی در اختیارش قرار می دهند را بررسی کند.انتظار بجا و صحیح گزارشگر ویژه در چنین شرایطی این است که از مقام ها بخواهد برای سنجیدن صحت ادعاهایشان به ایران سفر کند. وقتی آنها اجازه چنین سفری را نمی دهند طبیعی است که گزارشگر هم به اطلاعات آنها اعتماد نخواهد کرد.آقای شهید در گزارش خود اشاره خواهد کرد که من از ایران تقاضای ویزا کردم تا اتهام های نقض حقوق بشر را از نزدیک مورد بررسی قرار دهم اما این اجازه به من داده نشد. فراموش نکنید این همان شورای حقوق بشری است که ایران تاکنون دوبار برای آن درخواست عضویت داده است. اگر شما به سایت شورا مراجعه کنید، می توانید ببینید که ایران تعهد داده به تمام موازین حقوق بشر پایبند باشد.بنابراین عدم پذیرش آقای شهید هیچ توجیهی ندارد.
سرفصل های مورد بررسی آقای شهید در پرونده ایران شامل چه مواردی خواهد بود؟
می دانید که مکانیسم های متفاوت برای بررسی پرونده های حقوق بشری کشورها وجود دارد. مثلا انتخاب گزارشگران ویژه در زمینه شکنجه،اعدام های فراقانونی،دستگیریهای خودسرانه،امور زنان،امور کودکان،آزادی بیان و عقیده داریم که گزارشگران آنها مجبورند فقط در همان زمینه خاص به بررسی بپردازند. اما خوشبختانه درباره ایران آقای شهید موظف شد که درباره تمام موضوعات مربوط به نقض حقوق بشر بپردازد و یک گزارش جامع تهیه کند.
در هفته های اخیر شاهد اظهار نظری از سوی آقای شهید درباره روند بررسی پرونده ایران نبوده ایم و او تقریبا با رسانه ها صحبتی راجع به این پرونده نکرده است. دلیل این امر چیست؟
آقای شهید از زمانی که ماموریت خود درباره ایران را شروع کرده است تمام سازمان های معتبر بین المللی حقوق بشر را پذیرفته است. یک هفته پیش خانم عبادی با ایشان ملاقات کردند. افراد دیگر خیلی راحت می توانند با او ملاقات کنند. باید استقبال کرد از این که آقای شهید به رسانه های بین المللی یا رسانه های ایرانی رجوع نکرده است. او باید کار خود را در یک فضای دور از هیاهو و جنجال و خبر به پیش ببرد.
به نظر شما گزارش آقای احمد شهید تا چه حد انتظارات قربانیان حقوق بشر و خانواده های آنان را برآورده خواهد کرد؟
با توجه به شرایط کنونی حاکم بر ایران نباید انتظاراتمان را از گزارشگر ویژه حقوق بشر بیش از اندازه بالا ببریم.قربانیان نقض حقوق بشر و خانواده های آنان باید پرونده ها و اسناد و مدارک لازم را به شورای حقوق بشر سازمان ملل ارائه بدهند. ما شاید یک روز شاهد دادگاه کسانی باشیم که فجایع حقوق بشری نظیر ماجرای کهریزک را در ایران افریدند. برای آن روز باید اسناد و مدارک به اندازه کافی فراهم شود.ولی در رابطه با این که فعالیت گزاشگر ویژه در کوتاه مدت می تواند به تحول مثبت منجر شود متاسفانه جواب من منفی است.
آیا ماموریت آقای شهید پس از ارائه گزارش از وضعیت حقوق بشر ایران پایان می یابد؟
درباره تمدید یا توقف ماموریت آقای شهید سال آینده در ژنو تصمیم گیری خواهد شد. ولی همان طور که گفتم آقای شهید گزارش خود را به کمیته سوم حقوق بشر ارایه خواهد کرد. بر اساس آن قطعنامه ای تهیه می شود که پیشاپیش می توان حدس زد این قطعنامه در محکومیت اقدام های جمهوری اسلامی برای نقض حقوق بشر است.این قطعنامه زمینه ای است تا جامعه بین الملل نسبت به اقدام های شدیدتر در آینده علیه جمهوری اسلامی ترغیب شود. هم زمان آقای بان کی مون دبیر کل سازمان ملل را از یاد نبریم که طبق درخواست سال گذشته 192 کشور باید دوباره گزارشی را از وضعیت نقض حقوق بشر در ایران بدهد. ما تنها چند کشور معدود مانند ایران،کره شمالی و برمه را داریم که وضعیت نقض حقوق بشر در آنها به این شکل مورد بررسی قرار می گیرد. بنابراین در صورت استمرار حساسیت ها نسبت به ایران امکان باز شدن پای شورای امنیت به این پرونده وجود دارد. می دانید که قطعنامه های شورای امنیت ضمانت اجرا دارد و می تواند فشارهای عملی به جمهوری اسلامی وارد کند.
تا چه حد امکان ارسال پرونده ایران به شورای امنیت سازمان ملل وجود دارد؟
البته بنده امیدم این است دولتی در ایران سرکار بیاید که خواسته های شهروندان پاسخ بدهد تا نیازی به مداخله شورای امنیت نباشد. خواسته اصلی مردم چنان که طی دو سال گذشته بر آن تاکید کرده اند برگزاری انتخابات آزاد و سالم است.جوابی که آنها از حکومت شنیده اند مبتنی بز زندان،سرکوب،خفقان و اعدام بوده است.آنها اجازه نمی دهند که روزنامه های مستقل و نهادهای مدنی مصادیق نقض حقوق بشر را به صورت ازادنه منعکس کنند تا به دولت برای حل مشکلات در این زمینه کمک شود. در نتیجه اگر این رفتارها ادامه پیدا کند شورای امنیت می تواند پرونده ایران را در دستور کار قرار دهد. در ماجرای لیبی دیدیم که پس از ارجاع پرونده به این شورا، قطعنامه ای تصویب شد و عکس العمل شدیدی علیه حکومت قذافی صورت گرفت. در مورد سوریه هم شاهد قطعنامه ای هستیم که دولت اسد را برای سرکوب دچار محدودیت می کند. بنابراین این شورا می تواند مکانیسمی برای ایران هم طراحی کند.
خانم هیکس! طی دو سال اخیر تحریم هایی از سوی ایالات متحده، اتحادیه اروپا و برخی کشورهای دیگر علیه ناقضان حقوق بشر در ایران وضع شده است. ارزیابی شما از این تحریم ها چیست؟
تحریم هایی که منع سفر ناقضان حقوق بشر در آن قید شده است کاملا مورد استقبال فعالان حقوق بشر قرار دارد.باز هم اشاره می کنم که وظیفه و مسوولیت فعالان جامعه مدنی است که این ناقضان را شناسایی کرده و اطلاعات آنها را در اختیار نهادهای بین المللی قرار دهند. از طرفی من به کنوانیسون منع شکنجه اشاره می کنم که بر اساس آن دادگاه های محلی در کشورهای عضو این کنوانسیون می توانند ناقضان حقوق بشر را حتی اگر مصونیت دیپلماتیک داشته باشند،بازداشت و محاکمه کنند.هر چند باید توجه داشت که برخورد با ناقضان حقوق بشر فرآیند ساده ای ندارد. همان طور که می دانید سالهاست حکم بازداشت برخی مقام های ایران به اتهام دست داشتن در انفجار مرکز یهودیان آرژانتین صادر شده است ولی هنوز این افراد بازداشت نشده اند.