زين سبب پيغمبر با اجتهاد
نام خود و ان علي مولي نهاد
گفت هر كاو را منم مولا و دوست
ابن عم من علي مولاي اوست
(مولوي، مثنوي، دفتر6، ب 4538-4539)
جبرئيـــل فرشـــته وحــــــي بر حضرت محمد امين (ص) نازل شد و با صدايي از جنس نور و صاعقه گفت: «يا ايها الرسول بلغ ما انزل اليك من ربك، و ان لم تفعل فما بلغت رسالته، والله يعصمك من الناس، ان‌الله لا يهدي القوم الكافرين ». (آيه 67 سوره مائده) و رسول خـدا با فرمان منصوص الهي، در غدير خم در حضور يك صدهزار زاير حج علي (ع) را به جانشيني معنوي، علمي و سياسي خويش منصوب كرد. به نقل از كتاب فريقين؛ پيامبر خدا فرمود: «هركه را من مولاي او هستم، علي هم مولاي اوست، بار خدايا دوستدار او را دوست بدار و بدخواه او را دشمن. ياور او را ياري نما و آنكه او را تنها مي‌گذارد را تنها گذار. » پس از آن فرشته وحي مجددا نازل شده گفت: «اليوم يئس الذين كفروا من دينكم فلا تخشوهم و اخشون، اليوم اكملت لكم دينكم و اتممت عليكم نعمتي و رضيت الاسلام دينا ». (آيه ?، سوره مائده) «پروفسور هانري كربن » اسلام‌شناس و فيلسوف برجسته فرانسوي مي‌گويد: «اسلام بر پايه دو اصل اعتقادي استوار است: يكي نبوت كه همانا رسالت پيامبر است و ديگري ولايت كه تجلي آن در امامان است. اولياءالله كه مظهر عصمت و انوار الهي‌اند، نمونه كامل رهبران روحاني و معنوي، يعني ادامه‌دهندگان راه پيامبرانند. پس به هر دوري ولي‌اي قائم است / تا قيامت اين ولايت دايم است. پس از دور نبوت، دور امامت آغاز مي‌شود و فتوت كه جامع هر دوي اينهاست پايه گذارش حضرت ابراهيم و قطب آن حضرت علي و خاتم آن حضرت حجت (عج) است ». (مجموعه مقالات هانري كربن، ص 335، تهران، 1384)
فتوت ركن اصلي ولايت است.
رسول خدا (ص) فرمود: «لا فتي الا علي لا سيف الا ذوالفقار ».
نشانه‌هاي فتوت چيست؟
آنكه در ركوع، انگشتري به سائل دهد. «انما وليكم‌الله و رسوله والذين امنوا الذين يقيمون الصلوه.. و يوتون الزكوه.. و هم راكعون ». (آيه ??، سوره مائده)
نشانه ديگرفتوت آنكه اموال خود را روز و شب، آشكار و نهان به درويشان دهد. «الذين ينفقون اموالهم بالليل و النهار، سرا و علانيه، فلهم اجرهم عند ربهم و لا خوف عليهم و لا هم يحزنون ». (آيه ???، سوره بقره)
ميبدي گويد: اين آيه در شأن علي (ع) آمد. چهار درهم داشت و در همه خاندان او جز آن نبود. هر چهاردرهم به درويشان داد. يك درهم به شب، يكي به روز، يكي به نهان و يكي به آشكار. نشانه ديگر آنكه گاه افطار، تنها قوت خود به فقير تقديم كرد. برخي گويند اينها منش قبل از قدرت، رياست و حكومت است؛ آدمي پس از قدرت عوض مي‌شود. امام علي(ع) در دوران رياست نـه تنها روزها، كه شب‌ها نيز شخصا به فقرا رسيدگي مي‌كرد؛ در حالي كه برخي كه او را نمي‌شناختند؛ به خليفه به خاطر كوتاهي در خدمت به فقيران ناسزا مي‌گفتند. نشانه ديگر فتوت آنكه هيچ‌گاه حقوق منتقدين قدر خويش را قطع نكرد و وقتي مخبران از توطئه‌براندازي آنها خبر دادند؛ در اصلاحشان كوشيد و آن‌گاه كه در مجلس سخنراني‌اش در مسجد آشوب كردند؛ آنها را زنداني نكرد. نشانه فتوت شمشير علي (ع) آن است كه وقتي عمرِبن عبدُود (پهلوان كفــر) در نبرد تن به تن به او توهين كرد، لحظه‌يي در كشتنش درنگ كرد تا شمشير خود را به خاطر اميال شخصي به خون كسي نيالايد.
مولانا در اين باب مي‌سرايد:
در غزا بر پهلواني دست يافت / زود شمشيري برآورد و شتافت
او خدو انداخت در روي علي / افتخار هر نبي و هر ولي
آن خدو زد بر رُخي كه روي ماه / سجده آرد پيش او در سجده گاه
در زمان انداخت شمشير آن علي / كرد او اندر غزايش كاهلي
گشت حيران آن مبارز زين عمل / وز نمودن عفو و رحمت بي‌محل
گفت بر من تيغ تيز افراشتي / از چه افكندي مرا بگذاشتي؟
گفت اميرالمومنين با آن جوان / كه به هنگام نبرد‌اي پهلوان
چون خدو انداختي در روي من / نفس جنبيد و تبه شد خوي من
نيم بهر حق شد و نيمي هوا / شركت اندر كار حق نبود روا
(مولوي، مثنوي، دفتر اول، ب3727-3722 و 3977-3975)
برخي گويند اما اين ماجرا قبل از رياست اوست؛ آدمي پس از رياست تغيير مي‌كند. اما ماه من با علم به اينكه قاتلش ابن ملجم است، حتي با اعتراف او به قصدش از سوءقصد، اقدام به قصاص قبل از جنايت نكرد. نشانه ديگر فتوت شمشير او آنكه پس از غصب رهبري‌اش و بيعت بخشي از نخبگان و مردم با غاصبان منصبش، شمشير در غلاف كرد و براي مصلحت بزرگ‌تري سكوت كرد؛ در خانه نشست و صبر پيشه كرد. آنچه گفتم خيال نيست واقعيت عيني تاريخي است. به قول شهيد دكترعلي شريعتي «علي حقيقتي بر گونه اساطير » را توصيف كردم و چه نيكوست كه حاكمان در هر زمان در منش و عمل، فتوت علي (ع) را در پيش گيرند و بر قلوب ملت‌ها حكومت كنند.
آكادمي مطالعات ايراني لندن