بسم الله الرحمن الرحیم
یک ضرب المثلی که هم در عربی هست هم در فارسی که البته بیشتر این کلمات قصار از بزرگان هم نقل می شود ولی مطلبش خُب گیراست که مثنوی هم یک فصلی در شرح این دارد،می گوید « وما تثني الا فقد ثلث»، فارسی‌اش این است که هیچ دوتایی نیست که بی سه نشود. قاعدتاً یک عبارت خیلی ساده‌ای است زیاد هم پیچیده نیست که حاشیه بافی یا فلسفه راجع به آن بگوییم. حالا ما عملاً هم خیلی اوقات می بینیم، منتها حالا تصنعاتِ زندگی اجتماعی یک قدری این را کم کرده این نوع ضرب المثل ها روی اهمیتِ تکرار و عادت هست.خُب بارها راجع به عادت و به اصطلاح تکرار صحبت شده که تقریباً در آن دیگر شکّی نمانده و در همه جانداران همین روش دیده می شود.روی عادت و تکرار تربیت به وجود آمده و همین مسئله عادت و تکرار در رام کردن حیوانات هم مشاهده می شود. البته از لحاظ روان شناسی عده‌ای می گویند تکرار و عادت مفید است برای اینکه تکرار و عادت موجب می شود که یک بارِ سنگینی از فکر برداشته شود. یک امر یا کاری که ما از روی عادت انجام می دهیم در مورد آن نیروی فکری مصرف نمی کنیم و نیروی اصلی انسان هم همین نیروی فکری‌اش هست. ولی باز عده‌ای می گویند که هیچ عادتی را نباید تحمیل کرد یعنی یاد داد و به قول آن نویسنده (شکسپیر) که می گوید به فرزند خودتان، به آن کسی که تربیت می کنید هیچ عادتی یاد ندهید فقط یک عادت به او یاد دهید و آن اینکه به هیچ چیز عادت نکند همین، اما از نظر ما خودِ عادت به نفسه، نه خوب هست نه بد! نه خوب است نه بد ، تا به چه چیز عادت می کنیم. اگر به عبادت عادت کنیم تا یک حدی مفید است ولی زیادتر از آن حدش آن حکمتی را که در عبادات لازم دارد از بین می برد. به قول اون فیلسوف یا نویسنده مسلمان که می گوید در این صورت آن عبادت شما بدون “ب” می شود یعنی عبادت نیست، عادت می شود و خُب خیلی‌ها بر این عادت شدن عبادات انتقاد می کنند ، دلیلش هم این است که می گویند عادت، عمل بدنی و عمل تکراری است که انجام می دهیم، هیچ در موردش تفکر و اندیشه انجام نمی دهیم و حال آنکه عبادات باید با تفکر و اندیشه توأم باشد. اما یک جهتی که برای آن می گویند چون بشر به هر چیزی عادت می کند، البته بشر که می گوییم سایر حیوانات هم تا حدی به همین شکل هستند ولی ما فعلاً به بشر کار داریم، بشر به هر چیز که اطرافش وجود دارد اگر تکرار شود عادت می کند و چه بهتر که این عادت را برای اینکه وقتش پُر شود عادت های مختلف ایجاد نشود به عبادت عادت کند. منتها عبادت هم برای اینکه به نوع های مختلف باشد که تبدیل به عادت نشود هر کدام به یک شکلی انجام می شود و هر کدام با دعاها و مراسم متفاوتی انجام می شود که عادت نکنند. البته در نماز که ما یک عبارتی را به تدریج می خوانیم و تکرار می شود بعضی ها به همین جهت با آن مخالفت کردند، ولی نماز چون بعضی حالاتش از مواردی است که خداوند خودش آفریده است، سوره حمد و سوره بعدش را که می خوانیم. درست است ما از خودمان می گوییم « إِيَّاكَ نَعْبُدُ وإِيَّاكَ نَسْتَعِين» ولی این عبارت را چه کسی گفته است؟! که ما می گوییم خداوند گفته است، خداوند هم وعده کرده ، گفته است که آیات قرآن ،عبارتی را که خداوند نقل کرده در هر مرتبه که بخوانیم یک معنای جدید در آن کشف می کنیم. در واقع این موضوع آن مَضِرَت عادت را ندارد به دلیلی که مورد عادت و تکرارش یک مسئله ای است که به اعماق وجود بشر ارتباط دارد. فرض کنید که شما در خوردن غذا عادت می کنید،در مورد غذای ملی می گویند یک روزگاری که گوشت به این گرانی نبود گوشت بود به آبگوشت عادت کردیم و این آبگوشت موجب می شد که ضرب المثل ها و افکار ما را هدایت کند ما دیگر نگرانی اینکه ظهر،چه چیز تهیه کنیم و بخوریم نداشتیم. اما عادتی که از روی تکرار عبادات بدست می‌آید این طریق نیست، هر مرتبه به یک قسمتی به یک نکته‌اش عادت می کنیم و تکرار می کنیم بنابراین از این حیث هیچ انتقادی بر آن وارد نیست و عبادات را باید آنطوری انجام داد که انجام شدنش عادت شود نه اینکه فکرش عادت شود یعنی عادت کنیم که اذان صبح بلند شویم نماز بخوانیم ولی عبادتی که می کنیم نمازی که می خوانیم هر مرتبه یک سوره‌ای یک آیه‌ای باشد متفاوت باشد که در خودِ عبادت عادت نکنیم، در الزامِ خودمان عادت کنیم یعنی خودمان عادت کنیم و خودمان را ملزم کنیم که برای نماز بلند شویم. از این جهت بعضی که ایراد می گیرند که تکرار اینقدر عبادت چه فایده دارد بله! تکرار اگر زیاد باشد همین طور است ولی تکرار در این موارد اندازه‌ای مشخص است که به هیچ وجه تبدیل به عادت نمی شود. اندازه و تکرارش هم همیشه با تشخیص بزرگان است و آن کسی که این عبادت را برای ما گفته است. مثلاً گفته‌اند تسبیحات اربعه را سه بار بخوانید اگر چهار بار بخواهید بخوانید یا خوانده باشید می گویند نمازتان باطل هست. نماز کاملاً رعایت شده است برای اینکه هیچ گونه خدشه‌ای در آن وارد نشود. حتی بسیاری از احساسات و عواطفی که در بشر هم ایجاد می شود روی همین عادت است، مِن جمله دوست داشتن و علاقه مندی انسان به جایی که متولد و تربیت شده است و به جایی که بزرگ شده علاقه مند است نه تنها بشر عادی که خود پیغمبر (ص) به مکه خیلی علاقه مند بود و همه هم می دانستند، نه تنها همه می دانستند ، خداوند برای اینکه همه خبر بشوند و اعلام کند و برای اینکه توجه کامل خودش را به پیغبرش نشان بدهد فرمود «قَدْ نَرَى تَقَلُّبَ وَجْهِكَ فِي السَّمَاء فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا…»(سوره بقره-آیه ۱۴۴) قبله اول رو به بیت المقدس بود بعد وسط یک نماز به پیغمبر در همان حالت وحی شد، رو به مکه برگشت و ادامه نماز داد که آن مسجد الان در عربستان است که مسجد ذوقبلتین می گوییم یعنی مسجدی که دو قبله داشت، قبله ی اول، که به سمت بیت المقدس بود و بعد که به سمت کعبه شد، خداوند می فرماید ما دیدیم که تو هر مرتبه رویَت را به مکه بر می گردانی یعنی اعلام علاقه مندی می کنی ، حالا که اینجوری شد ما هم قبله‌ات را همان مکه قرار می دهیم قبله‌ای که دوست داشته باشی. خاک همه جا که یک شکل است منتها این خودش یک خصلت بشری است، این است که وطن دوستی هم در واقع یک نحوه عادت هست، وطن دوست داشتن و در راه وطنش و هم وطنش محبت و دوستی داشتن، با فطرت بشر موافق است. این است که به هیچ وجه نمی تواند این که فطری بشر است تبدیل به یک گناه شود، منتها هر امری را اگر از حدی که مجاز دانستند بگذرد تبدیل به یک ناشایستی و گناه می شود. روزه یعنی از صبح تا اول شب اِمساک کردن، روزه است و عبادت است ولی اگر وقت افطار، افطار نکردید و گرسنگی را ادامه دادید این گناه دارد. بنابراین ما دستوراتی که خداوند داده است تمام منطبق بر فطرت هست یعنی اگر مختصر علاقه مندی به دین و آیین داشته باشیم، دین و آیین را خودمان از خرافات و امثال اینها پاک می کنیم، چون منطبق با فطرت عبادات الهی است، منظور اینکه همین ضرب المثل ها هم خداوند بر زبان ها جاری کرده است اینها خودش ناشی از فطرت بشر است ، ما می گوییم که هیچ دوتایی نیست که سه نشود،یعنی بشر اگر اضافه بر یکبار ، چون یکبار قاعدتاً منظورش انجام شده است اگر ۲ بار شد معلوم می شود که اضافه بر آن منظور می خواهید و این به احتمال قوی به عادت تبدیل می شود. البته ما چه در عبادات فایده ببینیم یا نبینیم عبادت را باید انجام بدهیم و آن فایده ای که خدا در آن مقرر کرده به هر جهت به ما میرسد انشاالله.