من خصائص حِکَم العباد فی نعت المرید و المراد
از تألیفات الشیخ الامام الربانی السالک الصمدانی ابی الحسن الخواجه علی بن الحسن السیرجانی رحمته الله علیه
البیاض و السواد تألیف خواجه ابوالحسن علی بن حسن سیرجانی مشهور به خواجه علی حسن کتابی ست از نوع «اللمع فی التصوّف» و «الرساله القشیریه» که پس از حدود ۱۰۰۰ سال ناشناختگی نسبی، اینک وارد مجموعه منابع دست اوّل تصوّف اسلامی-ایرانی می شود. این کتاب که مؤلف آن یکی از مشایخ برجسته نیمه اوّل قرن پنجم هجری است، در حقیقت طبقه بندی موضوعی اقوال، اشعار و حکایات صوفیان تا اواخر قرن چهارم است. حدود ۳۱۰۰ فقره قول و حکایت و ۵/۴۵۳ بیت شعر و نام قریب ۵۴۰ شخص در این کتاب آمده است. علاوه بر آیات متعدّدی از قرآن کریم و تفسیر صوفیانه آنها و احادیث نبوی که معمولاً در آغاز هر باب آمده است.
در مقدمه این کتاب ابتدا ذکری مختصر از وضعیت سیرجان در روزگار خواجه شده و بعد منابع اطلاعات درباره احوال او آمده است. بحثی درباره تاریخ وفات و آرامگاه او که هنوز در سیرجان زیارتگاه است و مختصری در باب البیاض و السواد و منابع و مآخذ آن و آثاری که از آن اقتباس کرده اند و معرفی نسخه های کتاب و نهایتاً روش تصحیح آن مطالب بعدی هستند. پس از مقدمه کتاب،متن کتاب(متن کتاب به زبان عربی است) و در آخر فهرست های مختلف آن آمده است.
به نظر مصحح خطبه کتاب البیاض و السواد به تنهائی کافیست تا نگاه ژرف او به عرفان را نشان دهد و وصیت کوتاه او در پایان کتاب بس تا نوع سلوک انسانی مورد پسند او را بنمایاند، وصیتی که امروزه پس از گذشت هزار سال از بیان آن هنوز می تواند در هر جا و هر زمان به عنوان دستور العمل یک زندگی سالم خدامدار و انسانگرا مورد استفاده قرار گیرد. از جزئیات زندگی و تاریخ ولادت و تحصیلات و استادان خواجه چیزی در دست نیست. با این حال البیاض و السواد به ما می گوید که این سخن ابوبکر کلاباذی درباره مشایخ بزرگ، در باب خواجه ما نیز صادق است:
«سمعوا الحدیث و جمعوا الفقه و الکلام و اللغه و علم القرآن، تشهد بذلک کتبهم و مصنّفاتهم»(التعرّف،ص ۳۳)
بنا بر منابع احوال خواجه و مخصوصاً روایت هجویری که او را سیّاح وقت و دارای اسفار نیکو معرفی کرده است، خواجه طبعاً باید بسیاری از مشایخ و معاریف عصر خود را ملاقات کرده باشد، بزرگانی چون: شیخ عمو،ابوسعید ابوالخیر،هجویری،خواجه عبدالله انصاری،ابو علی دقاق،ابوالعباس قصاب،ابوالحسن خرقانی،امام قشیری و اقران این بزرگان.
قاعدتاً او باید پس از مسافرتهای بسیار و دیدار مشایخ روزگار نهایتاً در سیرجان و در رباط(خانقاه) خود که احتمالاً در جوار تربت شاه کرمانی قرار داشته است رحل اقامت افکنده و به عنوان آخرین شیخ بزرگ منطقه وسیع کرمان به پرورش مریدان و شاگردان و اطعام فقیران و تألیف کتابهای خود پرداخته باشد.
_______
سلسله متون و مطالعات فلسفی و کلامی و عرفانی / ۱۵
با همکاری دوجانبه «مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران» و «واحد تحقیقاتی تاریخ فرهنگ عقلی جهان اسلام دانشگاه آزاد برلین – آلمان»
تصحیح و تحقیق : محسن پورمختار مقدمه انگلیسی: نصرالله پور جوادی
مطالب مرتبط :
جامع ِ علم و عمل ، جانِ جهان ، شاه شجاع