قربانیان جدید زلزله در ایران هموطنان آذری هستند. زلزله همچنان در ایران جان شهروندان بی‌گناه را می ستاند؛ آنان پیش از آن که قربانی خودنمایی طبیعت باشند، قربانیان ضعف تکنولوژی ، عدم مقاوم سازی ساختمان ها و توسعه نیافتگی و سوء مدیریت حاکمان اقتدارگرا محسوب می شوند. زلزله ی اخیر در آذربایجان شرقی نیز همچون موارد قبلی در ایران نه 7 و 8 ریشتر، که حدود 6 ریشتر اعلام شده است. زلزله ای که هفته ای نیست در این مقیاس، ژاپن را نلرزاند. با وجود این، زلزله ی 2/6 ریشتری روز گذشته تاکنون بیش از 220 هموطن را قربانی کرده و بیش از 1500 مصدوم داشته و هنوز شمار دقیق آسیب دیدگان مشخص نشده؛ بیم آن می رود که شهروندان مظلوم دیگری زیر آوار جان باخته باشند.
این درحالی است که آخرین ساعات شنبه شب، رئیس اورژانس کشور اعلام کرد که «تاریکی هوا نجات افرادی را که زیر آوار مانده اند مختل کرده و بالگردهای امدادی نیز در شب کار نمی کنند. متأسفانه هنوز تعدادی از زلزله زدگان زیر آوار هستند اما به علت تاریکی هوا پیدا کردن آنها بسیار مشکل است.»
زلزله در آذربایجان شرقی در حالی هزاران هموطن آذری را آسیب دیده ساخت که تا ساعت ها، برنامه های معمولی سیمای جمهوری اسلامی ادامه داشت و هیچ خبری از پیام تسلیت حاکمان اقتدارگرا و مدعیان دین و اخلاق نبود…
زلزله ی اهر و هریس و ورزقان یادآور حوادث بس تلخ پیشین در ایران است و تذکری دوباره برای لزوم توجه به مخاطرات زلزله؛ و این، مستقل از ضرورت و فوریت امدادرسانی مستقل و مردمی به آسیب دیدگان، بی توجه به اقدامات حاکمان مردم گریز و مدعی است.
یادی از بویین زهرا و طبس و رودبار و بم
اسم زلزله که به میان می آید، جوان ترها به یاد بم می افتند؛ میانسالان رودبار و منجیل را هم بازخوانی می کنند، و مسن ترها خاطرات تلخ زلزله طبس و بویین زهرا (و البته جوانمردی «آقاتختی») را مرور می نمایند.
زمین لرزه رودبار و منجیل و زمین لرزه بم از بزرگترین و آسیب رسانترین زلزله های چند دهه ی اخیر ایران بودند. به گزارش پایگاه ملی داده های علوم زمینی کشور، بزرگي زلزله گیلان (رودبار و منجیل) در 31 خرداد 1369 بين 7.3 تا 7.7 در مقياس ريشتر بود. زلزله ی مزبور متاسفانه موجب جان باختن نزديك به 35 هزار نفر، مجروح شدن 60 هزار نفر و بي خانماني بيش از500 هزار نفر شد. در اين واقعه حدود 200 هزار واحد مسکوني تخريب شد که تعداد 60هزار واحد از آن به کلي ويران شده بودند و خسارات اوليه ناشي از زلزله بيش از 800ميليارد ريال تخمين زده شد.
زلزله ی 5 دیماه 1382 بم (جنوب شرقی کرمان) در ساعات آغازین بامداد که اکثر ساکنان بم خواب بودند رخ داد. آمار تلفات رسمی بیش از 26 هزار نفر و مجروحان حدود 50 هزار نفر اعلام شد. بیش از 100 هزار نفر نیز بی خانمان شدند.
قبل از این دو زلزله ی بزرگ، و پر خسارت، در سال 1357 در طبس (جنوب خراسان) زلزله 7/7 ریشتری حدود 20 هزار کشته به جای نهاده بود.
در سال 1347 نیز زمین لرزه ای به بزرگی 4/7 ریشتر دشت بیاض را لرزاند که منجر به کشته شدن بیش از 10 هزار نفر شد. زمین لرزه بوئین زهرا نیز با شدت 2/7 ریشتر و حدود 10 هزار کشته در سال 1341 به‌وقوع پیوست.
زلزله بلا نیست
شمار صاحب نظران و کارشناسانی که همچون «رئيس پژوهشگاه بين‌المللي زلزله‌شناسي» تاکید می کنند: «زلزله بلا نيست بلكه ما آن را به بلا تبديل مي‌كنيم» زیاد است؛ اینان تاکید می کنند که «اگر ما بتوانيم براي ايمني در برابر زلزله برنامه‌ريزي و فعاليت كنيم، زلزله ديگر بلا نيست.»
دو سال پیش در زلزله شيلي با 8.8 ريشتر حدود 500 نفر جان باختند و در زلزله هائيتي با 7.6 ريشتر تنها 140 نفر جان خود را از دست دادند. و این آمار مستقل از کشور توسعه یافته ای چون ژاپن است که زلزله های پیوسته را تجربه می کند.
در سال 2009 دو زمین لرزه به بزرگی 7.1 و 6.1 ریشتر در جزیره هونشو ژاپن رخ داد؛ زلزله دوم یک کشته برجای گذاشت. در سال 2008 زلزله ای به بزرگی 6.8 ریشتر در این کشور رخ داد که در آن یک نفر جان باخت. در سال 2007 میلادی نیز زمین لرزه ی 6.9 ریشتری سبب مرگ یک نفر شد. در سال 2007 زلزله ای به بزرگی 6.8 ریشتر، موجب مرگ 11 نفر شد. در سال 2005 زمین لرزه شدیدی به بزرگی 7.2 ریشتر تنها 30 مجروح در پی داشت. در سال 2000 نیز زلزله ی 7.3 ریشتری تنها 120 مجروح برجای گذاشت. در سال 2003 و در زلزله ای به بزرگی 8.3 ریشتر تنها یک نفر کشته شد.
این آمار و گزارش ها، تامل جدی در مفهوم زلزله، و اهمیت عنصر انسانی را ضروری می کند. اگر توسعه یافتگی و پیش بینی های علمی در کار باشد، شمار قربانیان و آسیب دیدگان به شکل فاحشی کاهش می یابد. چیزی که به دلایل مختلف (ازجمله بی کفایتی و ناکارآمدی و سوء استفاده های مالی حاکمان) در ایران محقق نشده است.
ایران چشم انتظار زلزله 7 ریشتری
کارشناسان معتقدند که تمام نقاط كشور لرزه‌خيز است؛ گسل البرز از شرق گرگان تا لاهيجان، رشت كشيده شده، گسل فيروزكوه از فيروزكوه تا آبيك قزوين، گسل سمنان از شرق سمنان تا نزديك گرمسار و اطراف تهران، گسل البرز غربي از شمال ايران تا شيراز و بندرعباس مي‌گذرد و در شرق هم تعداد زيادي گسل وجود دارد.
این گونه وقوع زلزله در ایران، امری دور از انتظار و غیرمترقبه نیست و نباید باشد. و پیش بینی این رویداد، لزوم توجه به مقدمات و رعایت های لازم در امر مقابله و ساخت و ساز و مواجهه با آثار سوء احتمالی را دوچندان می کند.
«رئيس پژوهشگاه بين‌المللي زلزله‌شناسي» به فارس می گوید: «تا پيش از اين پيش‌بيني شده بود كه هر 10 سال يك‌بار يك زلزله بالاي 7 ريشتر در كشور رخ مي‌دهد، اما با توجه به افزايش زمين‌لرزه‌ها و شواهد موجود احتمال مي‌دهيم كه هر 10 سال 2 زلزله بالاي 7 ريشتر در ايران اتفاق بيفتد.»
آیا کشور برای مقابله با چنین وضعی آماده است؟
تفاهم با حوزه برای کاهش بلایا
دو سال پیش بود که معاون وزیر کشور و رئیس سازمان مدیریت بحران کشور از امضای تفاهمنامه با حوزه علمیه برای کاهش بلایای طبیعی خبر داد. وی اعلام کرد که «با حوزه‌های علمیه قم، مشهد، اصفهان و شیراز تفاهمنامه همکاری امضا کردیم تا از حوزه‌های علمیه برای به کارگیری نقش معنویت در کاهش بلایای طبیعی استفاده شود.»
به گزارش فرهیختگان، حسین باقری، در حاشیه نشست شورای هماهنگی مدیریت بحران کشور که در وزارت کشور برگزار شد در جمع خبرنگاران گفت: بلایای طبیعی سالانه ٣ تا ۵ هزار میلیارد تومان خسارت مالی و یک‌هزار نفر تلفات جانی برجای می گذارد که این آمار به غیر از زلزله‌ها و خشکسالی‌های رخ داده است. این مقام حکومتی امیدوار است که با واسطه گری حوزه ها، بتوان از آسیب ها و پیامدهای سوء حوادث طبیعی کاست.
مقاوم سازی به جای واسطه تراشی
هرچند برخی مسئولان دست به دامان «روحانیان» و «واسطه ها» شده اند که آسیب ها و عوارض زلزله را کم کنند اما مقاوم‌سازی و تخریب بافت‌های فرسوده شهری و احداث ساختمان‌هایی که از نظر استاندارد در برابر زلزله مقاوم باشند از جمله اصلی‌ترین و ضروری‌ترین راهکارهای کارشناسان برای کاهش تلفات انسانی و خسارات زلزله است.
مقاوم‌سازی در مهندسی عمران به مفهوم بالابردن مقاومت یک سازه در برابر نیروهای وارده است. از این اصطلاح بیشتر در زلزله استفاده می‌شود.یکی از موضوعات مهم و اساسی در راهبرد کاهش خطرپذیری در برابر زلزله، مقاوم‌سازی ساختمان‌های موجود با کمترین هزینه با سرعت بالا و به‌صورت ساده است تا دست‌کم جان شهروندان در زلزله‌ای با قدرت متوسط به بالا حفظ شود.
گریزی از توسل به علم روز و دانش بشری برای مقابله با حوادث طبیعی نیست؛ اگر عقلانیت و تدبیری باشد و دغدغه ی ایران و ایرانی.