این سومین کتاب است که نویسنده دربارهی عرفان و تصوف زیر عنوان جلوههای عرفان و چهرههای عرفان چاپمیکند. بعضی مطالب آن با مباحص دو کتاب سابق همسانی دارد ولیکن با اضافات و فرقهای بسیار، بعضی دیگر نیزیکسره تازه است و در آن کتابها از این مباحث سخنی به میان نیامده است همچون تاثر عرفان از مذهب اشعری،حلول، اتحا د و وحدت، و حکمت مسکوت عنها و حکمت مسوول عنها، و همین طور زندگانی و اندیشههای بعضیاز عارفان همچون مالک دینار، ابوسعید خراز و ابوالحسن نوری و دیگران.
از کارهایی که مسلمانان و به ویژه ایرانیان کردهاند، شاید تنها چیز تازه و در خور هدیه که ساختهاند، همین درون بینی وعرفان و تصوف است که در سطح جهانی قابل عرضه کردن است. اگر روزی هر یک از کشورهای دنیا بخواهد چیزتازهیی را که پدید آورده و به جهانیان هدیه کرده است نشان بدهد. مصر ریاضیات واهرام خود، فنیقیه و بابل قانونخود، یونان علم و حکمت خود، جزیرة العرب اسلام خود، فرانسه حقوق و ادبیات خود، آلمان موسیقی و فلسفه وصنعت خود، روسه رمان خود، انگلیس دانش و باریک بینی و سیایت خود، و ایتالیا نقاشی و اپرای خود را عرضهکنند، ما نیز تنها چیزی را که به عنوان امری بدیع میتوانیم عرضه کرد، همین جنبههای لطیف و انسانی عرفان وتصوف ایرانی – اسلامی است
نویسنده : على اصغر حلبى
ناشر : قطره – تهران
چاپ اول، ۱۳۸۳ شمسى
مقدمه
1. این سومین کتابی است که این ضعیف دربارهی عرفان و تصوف زیر عنوان جلوههای عرفان و چهرهها عارفان منتشرمیکند. چندین فصل آن قبلاً در کتاب شناخت عرفان و عارفان ایرانی، و نیز مبانی عرفان و احوال عارفان به چاپرسیده، ولیکن در ایضاح و روشن ساختن مطالب آنها بسیار کوشیدهام و گاهی به اندازهیی مطلب جدید بر آنهاافزودهام که میتوانم گفت آن فصول بحثهای تازهیی شده است، و نیز چندین فصل جدید و لازم در این کتاب آمدهکه اصلاً در دو کتاب اول نیست: از قبیل تأثر عرفان از مذهب اشعری، حلول، اتحاد، و وحدت، جبرگرایی در عرفان،شریعت و طریقت و حقیقت، حکمت مسؤول عنها و حکمت مسکوت عنها و جز اینها، در بخش اول. در بخش دومنیز چهره هایی از عارفان را آوردهام که بعضی از آنها مانند ابراهیم ادهم، جنید بغدادی نهاوندی، حسین منصور حلاج،
ابوسعید ابی الخیر، و… قبلاً چاپ شده ولیکن در آنها نیز مطالب خواندنی بسیاری افزودهام. اما عارفانی را نیز درکتاب یاد کردهام که با وجود کمال اهمیت معمولا به آنها و اندیشههای عارفانهی آنها کمتر پرداخته میشود:همچونم مالک دینار بصری، سفیان ثوری، ابوسعید خراز، ابوالحسین نوری و دیگران.
2. چه در مباحثی که قبلا چاپ شده و چه در مباحث جدید، هدف از نگارش این بوده است که اولا به ساده کردنمطالب بکوشم و از ابهامات موجود بکاهم تا هم دانشجویان عزیز بتوانند از آنها به راحتی استفاده کنند و هم خواص اواهل اصطلاح را تا آنجا که در توان این ضعیف است و بضاعت مزجاتم اجازه میدهد راضی سازد. ثانیاً کوشیدهاممطالب سودمند و عملی و معانی لطیف و انسان ساز تصوف و عرفان را هر چه بیشتر یاد کنم تا معلوم شود که بر خلافاعتقاد بعضی بی خبران و یا مغرضان، همهی عرفان و تصوف کهنه و تنبل ساز و دور انداختنی نیست، بلکه درآنلطایف و ظرایف و معانی کم نظیری وجود دارد که بسیاری از اقوام عالم فاقد آن هستند. و اگر ما روزی بخواهیم اینمیراث عظیم هزار ساله را به کناری بگذاریم آیا چیزی داریم یا میتوانیم دست و پا بکنیم و جایگزین این معانی بکنیمیا نه؟ چه به قول مولوی بلخی:
تا نبیند طفلکی که سیب هست او پیاز گنده را ندهد ز دست
3. بر آن سرم که اگر روزگار امان بدهد کتابی منتشر سازم به نام تایخ تصوف و عرفان، که شمال چهار بخش مبانی عرفانو اصطلاحات عرفانی، و احوال عارفان و مکاتب عرفانی است، که آن البته مبسوطتر از این سه کتاب خواهد بود، و درحد توان در آنجا از بیان همهی بایستههای این رشته تن نخوام زد، و اکنون مواد این کار را کم وبیش فراهم ساختهام وبه زودی اگر خدا عنایت کند آن را جامهی عمل خواهم پوشانید در این خیالم ار بدهد عمر مهلتم. و خلاصه به قولشیخ:
گر بماندیم زنده بر دوزیم جامهیی کز فراق چاک شده
ور نماندیم عذر ما بپذیر ای بسا آرزو که خاک شده
عجالةً از دوستان نشر قطره و به ویژه آقای مهندس بهرام فیاضی و عزیزان دیگر از جمله جناب آقای صادق نژادسپاسگزارم که به نشر این کتاب همت کردند.
على اصغر حلبى
قهرست کتاب :
• تصوف چیست؟
• صوفیان کیستند؟
• ریشهی صوفیگی
• جنبههای نظری و عملی عرفان و تصوف
• صوفیان همه صافی بودهاند؟
• آیا صوفیگری مخدر است یا مشوق؟
• آیا صوفیگری پندار است؟
• چرا صوفیان علم را حجاب میشمارند؟
• نفوذ صوفیان در فرمانروایان
• سماع
• مقامات و احوال
• محبت و عشق
• خانقاه و رباط
• تاثر عرفان از مذهب اشعری
• حلول، اتحاد، و وحدت
• جبرگرایی در عرفان
• شریعت، طریقت و حقیقت
• حکمت مسوول عنها (پرسیدنی)
• چهرههای عارفان
• ابراهیم ادهم بلخی
• مالک دینار بصری
• سفیان ثوری
• رابعهی عدویه
• ابویزیر بسطامی
• ابوسعید خراز
• ابوالحسین نوری
• جنید نهاوندی بغدادی
• حسین منصور حلاج
• ابوالحسن خرقانی
• ابوسعید ابی الخیر
• شیخ فریدالدین عطار نیشابوری
• محی الدین ابن عربی
• عزیز الدین نسفی
• شیخ صفی الدین اردبیلی
• عبدالرحمن جامی