اعتدال یک اصل بنیادی ارسطویی در تفسیر پیدایش و تحول و نابودی پدیده هاست. ارسطو به عنوان یک متفکر واقعیت گرا، در جست‌و‌جوی مبانی عینی بود تا بتواند جهان و حوادث آن را تفسیر کند. ارسطو روش انتزاعی افلاطون را که تفسیر جهان براساس مفاهیم انتزاعی و فرضیات ذهنی بود، نمی‌پذیرفت. بلکه از روشی پیروی می‌کرد که آن را فوسیکوس می‌نامید؛ یعنی روشی مبنی بر واقعیت‌های جهان. او پیدایش پدیده‌ها را از عناصر چهارگانه براساس اعتدال، تفسیر می‌کرد به این معنا که اگر اجتماع عناصر و ترکیب و امتزاج آن‌ها متعادل و متناسب باشد، به نسبت میزان این اعتدال و تناسب، موجوداتی پدید می‌آیند؛ از مرکبات جمادی گرفته تا نبات و حیوان.
و اگر این اعتدال آسیب ببیند، این پدیده‌ها دچار انحلال و نابودی می‌شوند. ارسطو طبیعت را دارای قوانینی می‌دانست که ثابت و استوارند. او می‌گفت: هرگز کار طبیعت، گزاف و بیهوده نیست. بلکه حساب وکتاب روشن و ثابتی دارد. چنان که علوم تجربی جدید هم بر این قوانین استوارند!
اعتدال در طب قدیم هم یک اصل اساسی بود که سلامت و بیماری‌ها براساس اعتدال و عدم اعتدال عناصر و اخلاط و طبایع، تفسیر می‌شدند.
ارسطو اعتدال را در اخلاق هم، اساس قرار داد. از نظر وی اخلاق بر اعتدال استوار بود. شجاعت اعتدالی بود در میانه ترسویی و بی‌باکی و همین طور سخاوت، عفت و حکمت همه براساس اعتدال تفسیر می‌شدند. حکمای اسلام نیز اخلاق را براساس اعتدال تفسیر می‌کردند.
اگرچه در جهان امروز این واژه را در قلمرو علوم تجربی و طب و… چندان جدی نمی‌گیرند، اما در عرف مردم، هنوز هم آن را به کار می‌برند. اعتدال امروزه در زمینه سیاست به معنای دقیق ارسطویی نیست. بلکه منظور از آن، تدبیر مبنی بر خرد و دانش و تجارب عینی از روابط و ضوابط حاکم بر حوادث داخلی و بین المللی است. بنابراین اعتدال در سیاست عبارت است از رفتار براساس عقل و منطق و ملاحظات شرایط عینی کشور و جهان و پرهیز از تعصب و احساسات تند و رفتار برخاسته از جهل و جمود.
اعتدال در شعار رییس جمهور منتخب مردم، یعنی همین که کار براساس عقل و دانش خواهد بود. یعنی تدبیر کشور را بر کار‌شناسی علمی و تخصص، استوار خواهم ساخت و از جانبداری‌های غیرمنطقی و رفتارهای برخاسته از احساسات و تعصب و جهل و جمود پرهیز خواهم کرد. روش تدبیری براساس علم و تخصص، در برابر روش تسخیری و خودخواهانه قرار دارد که اساس آن، خودمحوری و غرور و جهل است.
در پایان نکته‌ای را یادآور می‌شوم و آن اینکه اعتدال در حوزه سیاست، با یک نفر، تحقق نمی‌یابد زیرا سیاست از اشخاص و عوامل مختلف اثر می‌پذیرد. بنابراین رییس جمهور محترم وقتی در تحقق اعتدال موفق خواهد بود که تمامی عوامل اثرگذار در این راستا هماهنگ شوند. یعنی همه عوامل اثرگذار در تدبیر امور داخلی و خارجی از عقل و منطق و دانش و تدبیر پیروی کرده از خودخواهی و اغراض شخصی و جناحی و… چشم بپوشند و این را بدانند که همه ما وقتی سربلند و آسوده خواهیم بود که کشورمان درست اداره شود و اگر کشورمان درست اداره نشود، همه ما آسیب خواهیم دید.
– نویسنده: سیدیحیی یثربی / روزنامه شرق، شماره ۱۷۸۷ به تاریخ ۳۰/۴/۹۲، صفحه ۸ (اندیشه)