ایرانیان بسیاری بودند که بامداد یکشنبه خواب را بر چشمان خود حرام کردند و به صفحه تلویزیون‌هایشان چشم دوختند تا دیپلمات‌ها از پشت درهای بسته بیرون بیایند و خبری از توافق بدهند. با این حال نتیجه‌ای که سرانجام به دست آمد برای ایرانیان بی‌خواب شده راضی کننده نبود. آن‌ها انتظار یک توافق قطعی و معین را داشتند اما حاصل سه روز مذاکرات کنونی تنها یک بیانیه بود که وعده ادامه یافتن گفتگو‌ها را برای ۱۰ روز بعد می‌داد.
خوشبینی به آینده
بیانیه مشترک ایران و طرفین مذاکره کننده‌اش توسط کا‌ترین اشتون مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا خوانده شد. او با چهره‌ای که خستگی در آن مشهود بود رو به خبرنگاران از حساس و امیدبخش بودن مذاکرات گفت و زمان مذاکرات بعدی را اعلام کرد. محمدجواد ظریف وزیر امورخارجه ایران که در این کنفرانس همراه کا‌ترین اشتون حضور داشت با صورتی بشاش‌تر و لبخندی بر لب از خوشبینی‌اش به مذاکرات گفت. او مذاکرات سه روز گذشته را خیلی خوب توصیف کرد هر چند که به اختلاف‌های موجود هم تاکید کرد. جان کری وزیر امورخارجه ایالات متحده نیز در گفتگو با خبرنگاران پس از پایان این دور از گفتگو‌ها از امید و خوشبینی به حل بحران هسته‌ای ایران گفت و مذاکرات اخیر را حاوی «پیشرفت‌های بسیار چشمگیر» دانست. او تاکید کرد که در مذاکرات با ایران نه تنها اختلاف نظر‌ها کاهش یافت بلکه دو طرف به نظر واحدی نزدیک شده‌اند.
غیرمنتظره‌های ژنو
مذاکرات اخیر ژنو از چند جهت در نوع خود بی‌سابقه بود و همین مساله به بالارفتن انتظار‌ها برای حصول نتیجه‌ای قطعی انجامیده بود. مهم‌ترین اتفاق سفر غیرمنتظره وزیران امورخارجه کشورهای طرف گفتگو با ایران بود. مذاکرات ابتدا قرار نبود در سطح وزیران امورخارجه انجام شود اما بعد از پیشرفت‌های روز اول بنابه تصمیم کا‌ترین اشتون از تمام وزیران امورخارجه کشورهای طرف مذاکره برای حضور در نشست دعوت شد. وزیر امورخارجه آمریکا، آلمان، فرانسه، روسیه و انگلیس خود را به ژنو رساندند و تنها چین بود که از مشارکت در سطح وزیر امورخارجه خودداری کرد. برگزاری نشست در این سطح طی ۱۰ سالی که از مذاکرات اتمی ایران می‌گذرد بی‌سابقه بوده است. اتفاق بی‌سابقه دیگر مربوط به مذاکرات رو در رو و طولانی مدت مقام‌های ایرانی و آمریکایی در سطح وزیران امور خارجه بود. جان کری و محمدجواد ظریف در ابتدای مهر ماه در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل دیداری دو جانبه به مدت نیم ساعت با یکدیگر داشتند اما در نشست اخیر ژنو، آن‌ها به مدت پنج ساعت با یکدیگر گفتگو کردند و کا‌ترین اشتون مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا هم در این دیدار حضور داشت. دیدار دیگری هم میان عباس عراقچی معاون جواد ظریف و وندی شرمن معاون کری در ژنو انجام شد. در این مذاکرات تصاویر زیادی از لبخندهای دیپلماتیک مقام‌های ایرانی و آمریکایی مخابره شد. تصاویری که به خودی خود گویای از بین رفتن تابوی مذاکره با آمریکاست و نشانه‌های روشنی از خوشبینی به آینده روابط را با خود دارد.
دست انداز فرانسوی
کمتر کسی انتظار داشت که لوران فابیوس وزیر امورخارجه فرانسه کسی باشد که ساز مخالف را برای رسیدن به توافق هسته‌ای با ایران کوک کند. او زمانی که به ژنو وارد شد از ضرورت توجه به نگرانی‌های اسراییل در این مذاکرات گفت و برخی تحلیلگران را بر این داشت که او را مانع به نتیجه رسیدن گفتگو‌ها معرفی کنند. درباره انگیزه‌های فرانسه از این موضع گیری تحلیلهای متفاوتی شده است. این کشور در حال حاضر قراردادهای تجاری و نظامی با ارزش مالی چشمگیر با کشورهای عرب منطقه دارد و به نظر می‌رسد که یکی از انگیزه‌هایش برای سخت گیری به ایران به واسطه جلب نظر کشورهای عربی باشد. نگرانی دیگر فرانسه این است که در سالهای اخیر به ناگزیر بسیاری از سرمایه گذاری‌های خود در بخش خودرو و پتروشیمی ایران را تعطیل کرده و بازاری بزرگ را از دست داده است. اکنون این کشور نگران است که چنانچه مذاکرات به نتیجه برسد دیگر امکان بهره برداری از آن بازار را نداشته باشد. رعایت ملاحظات اسراییل هم که به طور شفاف از سوی وزیر امورخارجه فرانسه مطرح شد بخشی دیگر از انگیزه این کشور را جهت سخت گیری برای ایران شامل می‌شود. در زمانی که رابطه واشنگتن- تل آویو شکرآب شده و دو کشور بر سر موضوع ایران اختلاف نظر جدی پیدا کرده‌اند، این فرانسه است که می‌خواهد با جانبداری از اسراییل از مزایای این حمایت بهره‌مند شود.
بده بستان‌های احتمالی
محرمانه بودن مذاکرات اتمی باعث شده که خبر‌ها درباره جزییات گفتگو‌ها در حد گمانه زنی باشد. بر اساس این گمانه زنی‌ها طرف غربی در این مرحله از مذاکرات خواهان پذیرفتن چند تعهد توسط تهران است. توقف غنی سازی اورانیوم ۲۰ درصدی، بی‌اثر سازی اورانیوم غنی شده ۲۰ درصد، توقف فعالیت در راکتور آب سنگین اراک و توقف استفاده از سانتریفیوژهای پیشرفته‌تر IR-۲ که می‌توانند اورانیوم را سه تا پنج برابر سریع‌تر ازمدل‌های قبلی غنی‌سازی کنند، از جمله‌ها مسائلی است که در گمانه زنی‌های رسانه‌ای روی آن تاکید شده است. در عوض ایران مشوق‌هایی نظیر آزادشدن بخشی از دارایی‌های بلوکه شده‌اش که رقمی بالای ۲۰ میلیارد دلار است دست پیدا می‌کند، تحریم‌های مربوط به پتروشیمی برداشته می‌شود، تحریم‌های مربوط به معاملا طلا و فلزات گران بها رفع می‌شود و همچنین تحریم دیرپای منع فروش لوازم و قطعات یدکی هواپیما به ایران هم برداشته خواهد شد. دو طرف درباره این جزییات هیچ موضع گیری صریح رسانه‌ای نکرده‌اند. موضع اعلامی ایران این است که از حق خود برای برخوردای از چرخه سوخت هسته‌ای دست برنخواهد داشت و غنی سازی اورانیوم را نیز بر اساس قوانین بین المللی ادامه می‌دهد. حسن روحانی رییس جمهوری ایران امروز (یکشنبه) نیز همین موضوع را در حاشیه جلسه رای اعتماد به گزینه پیشنهادی‌اش برای وزارت ورزش و جوانان در صحن مجلس شورای اسلامی بیان کرد. او گفت که غنی سازی اورانیوم حق قرمز ایران است. موضعی که ظاهرا قدرت‌های جهانی طرف گفتگو با ایران هم با آن کنار آمده‌اند و شرطشان این است که غنی سازی در خاک ایران به صورت محدود و کاملا تحت نظارت بازرسان آژانس باشد. جزییاتی که از توافق نهایی در مذاکرات کنونی جلوگیری کرد هنوز مشخص نیست اما برخی گمانه‌ها حاکی است که دو طرف بر سر موضوع ادامه فعالیت راکتور آب سنگین اراک اختلاف داشته‌اند. ایران خواهان ادامه فعالیت این راکتور بوده و غرب خواهان تعطیلی و توقف فعالیت‌های آن.
نفس آسوده تندروها
نرسیدن به توافق نهایی در مذاکرات ژتو برای تندروها در تهران، تل آویو و واشنگتن خوشحال کننده بود. روزنامه کیهان که نماد تندروهای حامی حکومت در جمهوری اسلامی به شمار می‌رود در روزهای گذشته بار‌ها نسبت به باج خواهی قدرت‌های غربی از ایران هشدار داده بود و دیپلمات‌ها را از توافق با غرب برحذر داشته بود. در تل اویو بنیامین نتانیاهو اتفاقا به طرفین مذاکره با ایران هشدار داده بود و از آن‌ها خواسته بود که از توافق بد با ایران پرهیز کنند. نخست وزیر اسراییل در صفحه تویی‌تر خود نوشته بود که اگر در ژنو توافقی حاصل شود این بزرگ‌ترین معامله قرن برای ایران خواهد بود. تندروهای طرفدار تحریم‌های ایران در کنگره ایالات متحده هم مبتنی بر همین تحلیل‌ها نسبت به کوتاه آمدن غرب در قبال ایران نگران بودند. حالا تندروها در هر سه قطب کمی آسوده خاطر شده‌اند. این مذاکرات نتیجه‌ای مشخص نذاشت و فقط راه را برای مذاکرات آینده هموار کرد. در این مدت احتمالا لابی‌های اسراییل در آمریکا فعال‌تر خواهد شد و تندروهای تهران هم فشار بیشتری را بر دولت روحانی بار خواهند کرد. با وجود قدرت تنرو‌ها این بار شانس به نتیجه رسیدن گفتگو‌ها بیش از همیشه است و شاید مذاکرات آینده با توافقی مشخص و زمانبندی شده همراه باشد. اتفاقی که در صورت وقوع یک چرخش معنادار در سیاست خارجی جمهوری اسلامی خواهد بود و البته تندروها بازنده اصلی آن هستند.
– جرس / مهدی تاجیک