پدر نلسون ماندلا نام او را «رولیه‌لا‌هلا» گذاشته بود. نامی که در زبان محلی به معنای کسی است که خشم و ناآرامی برمی‌انگیزد. این نام بی‌مسما نبود زیرا مبارزات ماندلا، سال‌ها خشم رژیم آپارتاید در آفریقای جنوبی را برانگیخت.
نلسون ماندلا در ژوییه ۱۹۱۸ در روستای کوچک و دورافتاده‌ای در ناحیه متاتا از استان کیپ در اتحادیه آفریقای جنوبی به دنیا آمد. پدرش عضو شورای سلطنتی مردم تمبو بود. نام نلسون را نخستین آموزگارش بر او نهاد که معلمی متدیست بود و به تاسی از هوراشیو نلسون، دریادار انگلیسی، او را نلسون خطاب می‌کرد.
ماندلا پس از ورود به دانشگاه فورت هار، سرکرده دانشجویان معترض شد و در همان سال اول از دانشگاه اخراج شد و از ادامه تحصیل باز ماند. او در واکنش به حکم ازدواجی اجباری از سوی حاکم تمبو، به ژوهانسبورگ گریخت و به تدریج وارد مبارزات سیاسی شد. ماندلا در سال ۱۹۴۴ عضو «کنگره ملی آفریقا» شد. در سال ۱۹۴۸ بود که جریانی راستگرا به نام «حزب ملی» به قدرت رسید و تبعیض نژادی را در افریقای جنوبی نهادینه کرد.
ماندلا که مدتی به عنوان دستیار یک دفتر وکالت کار کرده بود، در سال ۱۹۵۲ نخستین دفتر حقوقی مخصوص رنگین‌پوستان را در ژوهانسبورگ دایر کرد. این شرکت که توسط ماندلا و دوست دیرینه‌اش، اولیور تامبو اداره می‌شد، خدمات حقوقی رایگان یا ارزان در اختیار سیاهپوستان قرار می‌داد. نخستین دستگیری ماندلا در ۵ دسامبر ۱۹۵۶ بود که همراه با ۱۵۰ نفر دیگر به اتهام «خیانت به کشور» بازداشت شد. محاکمه این عده تا سال ۱۹۶۱ ادامه یافت، اما همه مته‌مان در پایان تبرئه شدند. مبارزه مسلحانه علیه رژیم آپارتاید «کنگره ملی آفریقا» در این زمان بر اعتراضات عمومی و کارزارهای مدنی علیه سیستم نژادپرستی افزوده بود و ماندلا نقشی مرکزی در این مبارزات داشت. پس از ممنوعیت این حزب در سال ۱۹۶۱، ماندلا اقدام به تشکیل شاخه نظامی آن کرد. او بار‌ها گفته بود که با وجود اعتقاد به مبارزه مسالمت‌آمیز، زیر فشار رژیم آپارتاید به انتخاب مشی چریکی مجبور شده است.
ماندلا در این زمان برای جذب کمک‌های مالی و آموزش کادرهای این شبکه، از آفریقای جنوبی خارج شد اما در بازگشت و پس از هفده ماه تعقیب و گریز، بازداشت و محاکمه شد. ۱۷ سال از محکومیت ماندلا در زندان مخوفی در جزیره «روبن» در نزدیکی کیپ تاون سپری شد که به «آلکاتراز آفریقای جنوبی» شهرت داشت. محکومان سیاسی حاضر در این زندان مجبور به بیگاری شبانه‌روزی بودند. ماندلا را در سال ۱۹۶۴ به دادگاه برده و به اتهام ۱۵۰ مورد اقدامات خرابکارانه و توطئه علیه رژیم اپارتاید به حبس ابد محکوم کردند. دفاعیات ماندلا در این محکمه ۴ ساعته، شهرت جهانی دارد. او اتهام توطئه را نپذیرفت و از جمله گفت که در راه آرمان خود آماده مردن است.
ماندلا در زندان جزیره روبن هم بیکار ننشست و به زندانیان خواندن و نوشتن آموخت. او نام زندان روبن را «دانشگاه جزیره روبن» گذاشت. هم‌اینک، بازدید از سلول شماره۵ این زندان، برنامه ثابت گردشگرانی است که به آفریقای جنوبی می‌روند. در سال ۱۹۸۵ به ماندلا پیشنهاد شد که در قبال فراخوان به کناره‌گیری «کنگره ملی آفریقا» از مبارزه مسلحانه، عفو شود. ماندلا این پیشنهاد را نپذیرفت اما زمزمه آزادی او در سال ۱۹۸۸اوج گرفت. در ۱۱ فوریه سال ۱۹۹۰ بود که ماندلا پس از ۲۷ سال حبس، آزاد شد. او در سخنرانی آزادی خود در برابر جمع کثیری از مردم کیپ تاون گفت: «من در کمال افتخار و شادی، در برابر شما ایستاده‌ام و به شما اعلام می‌کنم که ما سرانجام آزاد شدیم.» «مارتین لو‌تر آفریقا» ماندلا پس از آزادی تمام سعی خود را برای لغو آپارتاید به کار برد. او در سال ۱۹۹۳ و سه سال پس از آزادی، جایزه نوبل صلح را دریافت کرد و پس از آن در ۱۰ مه مه سال ۱۹۹۴ و طی انتخاباتی که از هر نژادی در آن حق شرکت داشتند، به عنوان نخستین رییس جمهور رنگین پوست آفریقای جنوبی برگزیده شد. ماندلا پس از پیروزی در این انتخابات قسم خورد که برای آشتی نژادی در آفریقای جنوبی بکوشد. وی در تلاش برای تحقق این وعده، ازهمیاری اسقف دزموند توتو و کمیسیون آشتی برخوردار بود. ماندلا در سال ۱۹۹۹ با صحنه سیاست وداع گفت و به فعالیت‌های اجتماعی روی آورد. کودکان و مبتلایان به ایدز، کانون فعالیت‌های نوین ماندلا شدند. از بازی‌های زمانه آنکه پسر دوم ماندلا در سال ۲۰۰۵ و در ۵۴ سالگی بر اثر ابتلا به ایدز درگذشت. ماندلا اذعان کرد که در زمان ریاست جمهوری‌اش، به اندازه کافی علیه این بیماری تلاش نشد و گفت: «ما مبارزه‌ای جانانه را علیه آپارتاید پشت سر گذاشتیم اما از تهدید ایدز غافل ماندیم.» حزب کنگره ملی ماندلا هم‌چنین در مبارزه با فقر در کشورش نیز چندان کامیاب نبود و شعارش مبنی بر «زندگی بهتر برای همه» تنها برای بخش کوچک و ممتازی از رنگین‌پوستان متحقق شد. جامعه آفریقای جنوبی از فقر، فساد، گسترش جرایم و بیکاری رنج می‌برد. ماندلا با وجود کناره‌گیری از عرصه سیاست، محبوبیت و نفوذ اخلاقی خود را در جامعه بین‌المللی حفظ کرده بود.
او از منتقدان جدی سیاست آمریکا و بریتانیا در عراق بود و برای خاتمه جنگ داخلی در بروندی نیز تلاش بسیار کرد. برگزاری نخستین جام جهانی فوتبال در آفریقای جنوبی نیز از جمله نتایج تلاش‌های ماندلاست. اما مرگ تراژیک نتیجهٔ ماندلا در شب پیش از آغاز رقابت‌های جام جهانی در سال ۲۰۱۰، ضربه سختی به جسم بیمار او وارد کرد. ماندلا پس از آن به دهکده زادگاه خود بازگشت و سلامتی‌اش بیش از پیش در معرض خطر قرار گرفت. جهان با مرگ نلسون ماندلا، یکی از بزرگ‌ترین دولتمردان و رزمندگان آزادی را از دست داد. آفریقای جنوبی نیز از یک قطب اخلاقی و پیری فرزانه در آموزش نسل جوان سیاستمداران محروم شد. بیم این نیز می‌رود که کنگره ملی آفریقا در غیاب ماندلا، راه دیگری را به خلاف مسیر سابق طی کند؛ راهی به سوی سوءاستفاده از قدرت یا قوم‌پرستی.
دویچه ولی فارسی