مقدمه رساله سه اصل ملا صدرا- اختصاصی مجذوبان نور

بسم الله الرحمن الرحيم

مقدمه‏

ستايش بى انتها و ثناى بيرون از حد عد و احصا پروردگارى را سزاست كه سينه بى كينه پاكان صافى نهاد را مصحف آيات بينات خويش گردانيد كه بَلْ هُوَ آياتٌ بَيِّناتٌ فِي… وَ ما يَجْحَدُ بِآياتِنا إِلَّا الْكافِرُونَ و بر لوح محفوظ قلب حقيقى و نور نطقى نزديكان كه كتاب مسطور و رق منشور عبارتيست از آن بقلم تقديس و تمجيد اسرار يقين و توحيد نويسانيد كه أُولئِكَ كَتَبَ فِي قُلُوبِهِمُ الْإِيمانَ.

و همچنانكه آوازه علوشان و سمو رتبت و مكان كتاب مسجل بحروف اكرام اخيار و نامه مسجل بصنوف انعام ابرار را بمسامع صوامع ملكوت و مجامع جوامع جبروت رسانيد و اعلام قدر و منزلت و رأيات جاه و عزت ايشان را تا بسر حد مقعد صدق مقربان ملا اعلى سر بلندى كرامت فرمود كه إِنَّ كِتابَ الْأَبْرارِ لَفِي عِلِّيِّينَ وَ ما أَدْراكَ ما عِلِّيُّونَ كِتابٌ مَرْقُومٌ يَشْهَدُهُ الْمُقَرَّبُونَ.

همچنين بمثابه آسمان آن كتاب كريم مكنون و سر مكتوم مكمون را از مس ايدى شياطين صفتان اشرار و لمس حراس ارجاس ابليس نهادان فجار مصون و مخزون داشت كه إِنَّهُ لَقُرْآنٌ كَرِيمٌ فِي كِتابٍ مَكْنُونٍ لا يَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ.

و نامه سنگين دلان فجار بد كار و كتاب سيه‏كاران اشرار تبه‏كردار را على الجمله محتوى بر فنون كذب و بهتان و مشتمل بر صنوف مغلطه و كذب و هذيانست مستوجب افروختن و شايسته سوختن دانسته باتش جحيم انداخت و هاويه حاميه جهنم را بدان معمور و افروخته ساخت كه إِنَّ كِتابَ الفُجَّارِ لَفِي سِجِّينٍ وَ ما أَدْراكَ ما سِجِّينٌ… وَيْلٌ يَوْمَئِذٍ لِلْمُكَذِّبِينَ.

و درود نامعدود مر خواجه كاينات و صفوه ممكنات را كه بامداد لوامع اشراقات صبحى آفتاب نبوتش و بسطوع تباشير طلوع نور تعليم و هدايتش جانهاى مردگان قبرستان طبيعت و روانهاى خفتگان خوابگاه قوالب بشريت زنده گشته از جاى جنبيدند و به تنبيه و ارشاد كتاب رسالتش نفوس گم گشتگان چراگاه معصيت و باديه ظلمت از ورطات ظلمات ثلث قوتهاى بهيمى و سبعى و شيطانى خلاصى يافته و از موت جمادى و نوم نباتى و سنه حيوانى و خواب پريشان شيطانى برخاسته بمقام بيدارى بشرى رسيدند. و گوش هوش بنداى يا ايها الناس در داده بصداى صدق انتماى يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذا نُودِيَ لِلصَّلاةِ مِنْ يَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلى‏  ذِكْرِ اللَّهِ راه حق پيش گرفتند و بپاى علم و عمل طى راه خدا نموده مستعد قيام ساعت و ظهور نشاه قيامت و روز جمعه آخرت گشتند و هر كس از خواص امت عالى منقبتش بقدر روشنى نور علم و عرفان و قوت تقوى و ايمان طيران بعالم قدس نموده از عيش آخرت و نعيم مقيم بهره‏ور گرديدند و از پرتو اشعه جمال احديت و جلال صمديت جام توحيد نوشيدند.

و بر آل پاكش كه پيشوايان راه يقين و عرفان و ستارگان آسمان توحيد و ايمان و مشاغل منازل جنان و رضوانند سلام و صلوات بى‏پايان و ثنا و تحيات فراوان برساد از آنكه نفوس و ارواح پاكيزه ايشان بتطهير و تنوير پروردگار جهان از رجس جهالت معصوم و مطهر است و آئينه طينتشان بصيقل تذهيب و تقديس إِنَّما يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً از آلودگى معصيت پاك و منور.

و بعد چنين گويد خادم فقرا و معتكف باب خمول و انزوا محمد ابن ابراهيم بن يحيى مشهور بصدر شيرازى هداه الله طريق التوفيق و سقاه رحيق التحقيق كه.

قُلْ هذِهِ سَبِيلِي أَدْعُوا إِلَى اللَّهِ عَلى‏ بَصِيرَةٍ أَنَا وَ مَنِ اتَّبَعَنِي.

بعضى از دانشمندنمايان پر شر و فساد و ستكلمان خارج از منطق صواب و حساب و بيرون از دائره سداد و رشاد و متشرعان برى از شرع بندگى و انقياد منحرف از مسلك اعتقاد بمبدأ و معاد افسار تقليد در سر افكنده نفى درويشان شعار خود كرده‏اند و دايما در مذهب حكمت و توحيد و علم راه خدا و تجريد كه مسلك انبياء و اولياست مى‏كوشند و حال در چندين موضع از كتاب و حديث بخوبى مذكور و بخير و فضيلت ممدوح و مشكورست مثل وَ مَنْ يُؤْتَ الْحِكْمَةَ فَقَدْ أُوتِيَ خَيْراً كَثِيراً و مثل ذلِكَ فَضْلُ اللَّهِ يُؤْتِيهِ مَنْ يَشاءُ وَ اللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ.

و حق جل و علا اين علم را در كتاب كريم خود نور خوانده چنانكه گويد قَدْ جاءَكُمْ مِنَ اللَّهِ نُورٌ وَ كِتابٌ مُبِينٌ و گويد نُورُهُمْ يَسْعى‏ بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَ بِأَيْمانِهِمْ. و مراد ازين علم نه علميست كه آنرا فلسفه گويند و فلاسفه آنرا دانند بلكه مراد از آن ايمان حقيقى است بخدا و ملائكه مقربين و كتابهاى خدا و انبياى خدا و ايمان بروز آخرت چنانچه فرموده: آمَنَ الرَّسُولُ بِما أُنْزِلَ إِلَيْهِ مِنْ رَبِّهِ وَ الْمُؤْمِنُونَ كُلٌّ آمَنَ بِاللَّهِ وَ مَلائِكَتِهِ وَ كُتُبِهِ وَ رُسُلِهِ و جاى ديگر فرموده كه وَ مَنْ يَكْفُرْ بِاللَّهِ وَ مَلائِكَتِهِ وَ كُتُبِهِ وَ رُسُلِهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ فَقَدْ ضَلَّ ضَلالًا بَعِيداً.

در ايمان معاد مندرجست علم نفس كه كليد همه علمهاست و ازين علم اصلا خبرى نزد علماى رسمى نيست و بهم نمى‏رسد تا بديگران چه رسد كه از اكثر عقائد ايمانى و اركان دينى به اسمى و رسمى قناعت كرده‏اند و با وجود آن ديگران را هدف تير طعن مى‏نمايند و زهر قهر بر جراحت سينه مجروحان مى‏پاشند و در رد و انكار و سرزنش و اصرار هر دم مصرتر مى‏باشند.

اى عزيز دانشمند و اى متكلم خود پسند تا كى و تا چند خال وحشت بر رخسار الفت نهى و خاك كدورت بر ديدار وفا از سر كلفت پاشى و در مقام رد و سرزنش و جفا با اهل صفا و اصحاب وفا باشى و لباس تلبيس و ريا و قباى حيله و دغا در پوشى و جام غرور از دست ديو رعنا بنوشى و در ابطال حق و ترويج باطل و تقبيح دانا و تحسين جاهل بكوشى و با كسى كه خواهد قدمى چند از جاده هوا پرستى دورتر نهد و يا قدرى در تلافى تضييع عمر بباد رفته سعى نمايد ياسا عن تمام التلاقى و يا خواهد كه دو سه گامى بر سيرت علماى متقين و شعار روندگان راه يقين بردارد رجاء لرحمة الله من بركاتهم يوم التلاقى كمر عداوت در بندى و راه عناد و لداد پيش‏گيرى.

بلى تو هميشه بجهت دواعى نفس ضلال پيشه و وساوس و هم محال انديشه در آن شيوه و انديشه مى‏باشى كه طريقه هواپرستى بطلان نپذيرد و احكام اباحت لذات و استحسان تمتعات حيوانى و انسراح در مرعاى دنيا و مشتهيات طبيعت و هوا منسوخ نگردد و مسلك تشبيه و تعضيل و مذهب مجسمه اباطيل باطل نيفتد.

و با اين همت و عزم كسى چون حق شناس باشد و سخن راست بشنود و در اعمال شرعى اخلاص بكار برد و گوش بسوى علوم حقيقت كند همان بهتر كه چنين كسى بكسب دنيا مشغول شود چنانكه حق تعالى مى‏فرمايد وَ لا يَزالُونَ مُخْتَلِفِينَ إِلَّا مَنْ رَحِمَ رَبُّكَ وَ لِذلِكَ خَلَقَهُمْ وَ تَمَّتْ كَلِمَةُ رَبِّكَ. و همچنين مى‏فرمايد وَ لَوْ شِئْنا لَآتَيْنا كُلَّ نَفْسٍ هُداها وَ لكِنْ حَقَّ الْقَوْلُ مِنِّي زيرا كه عمارت دنيا كه راهگذار سراى عقبى و دار بقاست باصناف گران‏جانان و غليظطبعان بر پاست و حفظ نظام بى وجود ظاهر پرستان و شيطان صفتان و نفوس جاسيه عاتيه و قلوب خبيثه مكاره و طبايع كدره ظلمانيه تمام نيست وَ لَقَدْ ذَرَأْنا لِجَهَنَّمَ كَثِيراً مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ لَهُمْ قُلُوبٌ لا يَفْقَهُونَ بِها وَ لَهُمْ أَعْيُنٌ لا يُبْصِرُونَ بِها وَ لَهُمْ آذانٌ لا يَسْمَعُونَ بِها أُولئِكَ كَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ.

بعضى از علماء درين باب چنين گويد: و لا يتمشى الامور الخسيسة التى يحتاج إليها بقاء النفوس الشريفة الفاضلة إلا بوجود أهل القوة و الظلمة و البعداء عن عالم الرحمة و المحبة و النور و وجود النفوس الشريرة الجاحدة للانوار العقلية التى كفرت بانعم الله و لو لم يكن الكناس و الحجامة و ما يشبهها من أهل القوة فى الممالك لاضطر الحكيم إلى مباشرة الكنس و الحجامة و غير ذلك فاختل النظام و وقع الناس فى المهالك بعدم القائمين بعمارة الابدان و حصب النيران و انسد طريق المعرفة و طلب اليقين على أهل الدين و انحسم باب خدمة رب العالمين.

اكنون آماده باش اى دانشمند خودپسند كه رخصت خطاب آمد و مهر سكوت از درج دهان و حقه جواهر جان برخاست. و عقد صمت از در خزينه اسرار نهان انحلال پذيرفت و زمان وَ اصْبِرْ وَ ما صَبْرُكَ إِلَّا بِاللَّهِ منقضى شد و بشارت إِنَّا كَفَيْناكَ الْمُسْتَهْزِئِينَ وارد گشت و نويد اميد وَ اللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ در رسيد و امر ادْعُ إِلى‏ سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ مقروع سمع روان گرديد.

پس بدان اى دشمن دوست نماى راه خدا و اى منكر سالكان و همراهان با صفا كه اعظم اسباب ترا و ديگر اهل شيد و ريا و علماى دنيا را بر مذمت حكمت و انكار حكماى بحق و صوفيه و عداوت اخوان صفا و تجريد و اصحاب وفا و تقريد مى‏دارد و مدام تخم خصومت روندگان شاه راه يقين و دانندگان علم توحيد بى گزاف و تخمين در اندرون جان مى‏پاشيد و نهال عداوت وفاكيشان در زمين دل جاى مى‏دهيد و در ارض موات إِنَّها شَجَرَةٌ تَخْرُجُ فِي أَصْلِ الْجَحِيمِ مى‏نشانيد و باب هواى غرور نفس دغا كَسَرابٍ بِقِيعَةٍ يَحْسَبُهُ الظَّمْآنُ ماءً پرورش داده ثمره طَلْعُها كَأَنَّهُ رُؤُسُ الشَّياطِينِ از آن شجره خبيثه كَشَجَرَةٍ خَبِيثَةٍ اجْتُثَّتْ مِنْ فَوْقِ الْأَرْضِ ما لَها مِنْ قَرارٍ مى‏چينيد و ازين سخن چيدن و خباثت كردن كه بمثابه گوشت ميته خوردنست چنانچه أَ يُحِبُّ أَحَدُكُمْ أَنْ يَأْكُلَ لَحْمَ أَخِيهِ مَيْتاً افصاح ازان مى‏نمايد طعام گنه كاران و اهل جهنم و عمله نار جحيم حاصل مى‏سازيد كه إِنَّ شَجَرَةَ الزَّقُّومِ طَعامُ الْأَثِيمِ و در ديگدان سينه پر كينه از ماده عداوت و خشم ديرينه كَالْمُهْلِ يَغْلِي فِي الْبُطُونِ كَغَلْيِ الْحَمِيمِ بجوش در مى‏آريد و بعد از آن باطن منافقان را از آن مادهاى غيظ و عداوت و كبر و نخوت پر ميگردانيد كه فَإِنَّهُمْ لَآكِلُونَ مِنْها فَمالِؤُنَ مِنْهَا الْبُطُونَ.

سه اصل است كه فى الحقيقة نزد ارباب بصيرت رؤساء شياطين كه مهلكات نفسند اينهااند و ديگر اصول و مبادى شرور كه رؤس ثعابين جور و شقاوت و سرهاى تنين عذاب گور و قيامت‏اند كه رسول خدا صلى الله عليه و آله در حديث عذاب قبر منافق از ان خبر داده از اين سه اصل منشعب ميگردد.

و آن حديث اينست كه يسلط عليه تسعة و تسعون تنينا و هل تدرون ما التنين تسعة حية لكل حية تسعة رؤس ينهشونه و ينفخون فى جسمه إلى يوم يبعثون.

اى خود رأى خودپسند بخدا سوگند كه خدا را بندگان هستند كه اكنون اين سرهاى ماران را در جوف تو مشاهده مى‏كنند و ترا بدان معذب در گور مى‏بينند و تو از ان غافلى قَدْ كُنَّا فِي غَفْلَةٍ مِنْ هذا.

باش تا وقتى كه اين حجاب موهوم دنيا از پيش نظر مرتفع گردد و هنگام فَكَشَفْنا عَنْكَ غِطاءَكَ فَبَصَرُكَ الْيَوْمَ حَدِيدٌ در رسد و اندرونها آنگاه بيرون شود تا بر تو نيز احوال اندرون منكشف گردد و صورت آن ماران كه امروز ياران و قرينان تواند بر تو جلوه نمايند و آن زمان فرياد از نهاد خود بر آرى كه فَبِئْسَ الْقَرِينُ و از خود گريختن گيرى و با خود نداى يا لَيْتَ بَيْنِي وَ بَيْنَكَ بُعْدَ الْمَشْرِقَيْنِ در دهى.

هيهات هيهات از خود چگونه توان گريخت هر جا كه گريزى خود با خود باشى و كدام شقاوت و بدبختى از آن بيشتر كه كسى از خود ترسد و از خوى و عادت خود هراسد. سياه گليما در تو چندان رسوائى هست كه شرح آن بسالها نتوان كرد.

آمد وقتى كه شب افسرده دنيا بسر آيد و آفتاب روز قيامت تابيدن گيرد و ماران خوابيده در حفره تن گرم گرديده بيدار شوند و بحركت در آمده سر در جان موذبان و هواپرستان نهند.

آمديم بر سر بيان آن سه اصل و هر يك از آن را در فصلى ياد كنيم.