خبر آنلان نوشت: کافی ست یکبار فقط یکبار به قصد بازدید به یکی از مراکز شبانه روزی بهزیستی برویم. آن موقع شاید یاد نعمت های بسیاری بیفتیم که خیلی وقت ها حتی به چشم مان نمی آید. یک حس دیگر هم ممکن است آزارمان بدهد و آن این است که چرا تا به حال رنج این بچه ها درگیرمان نکرده؟ بعد غیرتی می شویم و کلی عهد و پیمان که از این به بعد… و بعد معلوم نیست تا چند روز یا نهایتا چند ماه دیگر به تعهدهای عمل نشده مان در قبال این بچه ها فکر کنیم. کم پیدا می شوند کسانی که کنار روزمرگی هایشان گاهی به درد این بچه ها فکر کنند یا بخواهند برایشان کاری در شان شخصیت شان انجام بدهند.
با این حال شیرخوارگاه آمنه یکی از خوشبخت ترین مراکز سازمان است که اگرچه آن هم با مشکلات و دشواری های زیادی روبروست اما وظیفه اش نگهداری از کودکانی است که دغدغه ای جز داشتن یک چهاردیواری امن و غذاهای سروعده شان ندارند. مشکلات با بزرگ شدن این بچه ها بزرگ می شود و گاهی زخم های عمیقی در روح شان جا می گذارد.
در گوشه و کنار این سرزمین مراکز بی شماری وجود دارد که بچه های تحت پوشش زیر ۱۸ سالشان از درد ی بزرگ رنج می برند: نداشتن جمعی به نام خانواده یا نداشتن سرپناهی به نام خانه. ظفر ضیایی‌مقدم حالا ۱۸ ساله است و کم کم باید بساطش را جمع کند و برای خودش خانه ای مستقل جور کند. ظفر از بچه های درسخوان مرکز سلمان است که حالا در رشته حقوق دانشگاه آزاد اسلامشهر قبول شده و برای فردایی که انتظارش را می کشد هدف بزرگی دارد و آن هم وکالت است به قصد گرفتن حق هر آدمی که مظلوم است.
داستان زندگی ظفر نمونه ای از هزاران زندگی تحمیل شده ای است که ۲۰ هزار بچه را در این سرزمین درگیر می کند:
اسم و فامیلت واقعی است؟
مدیر شیرخوارگاه آمنه خیلی دلش می خواسته اسم مرا به جای ظفر بگذارد شهاب که دیگر نشده . حالا خدا را شکر فامیلی مرا ضیایی مقدم گذاشته اند. الان ۱۰ تا بچه در مرکز ما هستند که فامیلی شان قیاسی زاده است.اصلا دوست ندارم. خوب است که اسم و فامیل من تک است. من شنیده ام از سال ۶۰ تا ۶۵ بیشتر فامیلی ها را قیاسی گذاشته اند با پسوند های مختلف.و هیچ مدرکی همراهم نبوده که نشان بدهد من روزگاری پدر و مادری داشته ام. مرا در یک قنداق کوچک پیچیده بودند.دریک پتوی پشمی گذاشته اند و در خیابان ونک رها کرده اند. یک پسر سفید و با لپ های بزرگ .هیچ وسیله ای یا نشانی غیر از آن پتوی پشمی ندارم و چهار انگشتی بودن دست و پاهایم که فکر می کنم نشانی کوچکی نیست. اول به خاطر معلولیتم مرا می برند مرکز رفیده که مخصوص بچه های عقب افتاده ذهنی است. بعد که می بینند من از نظر عقلی عادی ام مرا به مرکز گاندی می برند. اتفاقا یکی از بچه هایی که در یکی از مراکز با هم بودیم شش انگشتی بود و من همیشه به شوخی می گفتم تو انگشت های مرا دزدیده ای.
اولین تصویرهایی که از دوران کودکی یادت می آید؟
اولین چیزهایی که یادم می آید این است که در بهزیستی گاندی بودم. تخت های میله داری که به معنی قلمرو شخصی هر کدام از بچه ها بود. یادم هست توی این تخت ها بازی می کردیم و خودمان را مثل این که توی ننو نشسته باشیم ، تکان می دادیم. مددکارها و آدم هایی که گاهی به دیدنمان می آمدند. تصویرهای سیاه و سفید تا ۶ سالگی مثل شیشه شیر و اسباب بازی ها و رنگ پرده های اطاق.
از اولین رنج هایی که در کودکی داشتی بگو؟
اولین جابه جایی بزرگ من از بهزیستی گاندی بود به شیرخوارگاه آمنه. یک طوری که یعنی بچه ای را از محیطی که در آن چشم باز کرده و تمام تعلقاتش جدا کنند و مثلا بگویند تا حالا در این خانواده و محیط زندگی کردی و حالا باید بروی با یک خانواده ی دیگر و در جای دیگری زندگی کنی. تنها خوبی اش این بود که این جابه جایی مصادف شد با مدرسه رفتنم . ما را در مدرسه رازی ثبت نام کردند در خیابان ولی عصر که همیشه جزو مدارس خوب بوده و هست. از همان سال های مدرسه شیطنت هایم شروع شد.
وشیرینی ها؟
با بچه ها جمع می شدیم توی حمام که خیلی بزرگ بود و جلوی خروجی چاه آب را می گرفتیم و می گذاشتیم آب تا زانوهایمان بالا بیاید. یک وقت هایی گریه مربی ها را در می آوردیم. شیطنت هایمان شیرین بود و هیچ دغدغه ای نداشتیم. می رفتیم مدرسه و برمی گشتیم.
جا به جایی های بعدی؟
تا چهارم دبستان شیرخوارگاه آمنه بودیم که بعد دکتر جمال زاده رفت و آقای خلیل زاده آمد که گفت شیرخوارگاه یعنی بچه های زیر هفت سال. بعد اول مرا فرستادند آهار در لواسان. چون مشکل کلیوی داشتم ودر ادرارم خون پیدا شده بود باید غذای رژیمی و داروهای مخصوص می خوردم مرا به شیرخوارگاه آمنه برگرداندند. چون هوای آهار خیلی سرد بود و ممکن بود برای کلیه هایم مشکل جدی ایجاد کند. بعد از مدتی هم مرا فرستادند قدوسی.
از کی فهمیدی زندگی ات با هم سن و سال هایت فرق دارد؟
تا قبل از مرکز قدوسی فکر می کردم شرایط زندگی همه همین است و اصلا نمی دانستم که معنی خانواده چیست. قدوسی که رفتم کلاس چهارم دبستان که بودم کم کم نسبت به شرایطم حساس شدم. می رفتیم تا سوپرمارکت خرید می کردیم و می رفتیم تجریش وخرید می کردیم و برمی گشتیم. بعد وقتی می دیدم بچه ای با پدر و مادرش آمده بیرون و آن ها دستش را گرفته اند یا هوایش را دارند می فهمیدم من این جنس محبت را در زندگی ام کم دارم. مثلا مربی که دیگر به ما نمی گفت کلاهت را سرت بگذار تا سرما نخوری!هر وقت جلسه اولیا و مربیان می گذاشتند ناراحت می شدم که چرا الان نباید مادر واقعی داشته باشم . معمولا مربی ها اگر وقت داشتند می رفتند. خیلی وقت ها هم نمی رفتند. موقع خوابیدن این زخم خیلی بزرگ می شد . این که یک نفر باشد که برایم قصه بگوید و نوازشم کند. الان که نه ولی دوران دبیرستان و راهنمایی خیلی این حس آزارم می داد.
توی مدرسه چطور؟ ترحم های معلم ها و مدیرها کار دستتان نمی داد؟
در مدرسه همین که می فهمند بچه ای از بهزیستی آمده، ترحم ها شروع می شود. نمره سه بچه را می دهند بیست که این کارشان خیلی به بچه ها ضربه می زند. الان بچه هایی هستند که نمی توانند بنویسند شلوار ! یا مثلا می گویم سه چهار تا چند تا می شود می گوید هشت تا. به خدا اصلا غلو نمی کنم. بچه می آید بالا همین طور الکی . وقتی می بیند که الکی نمره می گیرد چرا درس بخواند؟ مثلا من دوم راهنمایی که بودم فقط یکبار جغرافی ام شد ۹ که به من ۱۰ دادند. همین به خدا. راهنمایی و دبستان مدیرها می دانستند اما دبیرستان گفتم تروخدا نگذارید معلم ها بفهمند و به من ترحم کنند. یک دفعه دلم خواست درس بخوانم . احساس کردم غیر از این، هیچ راهی ندارم.
خانواده خیالی هم داشتی؟
در مدرسه که دروغ هایی برای خودم ساخته بودم. که من پدر و مادر دارم و یک خواهر کوچکتر دارم. می گفتم پدرم شرکت نفت کار می کند و این قدر حقوق دارد. مادرم فوق لیسانس ادبیات دارد و در یک دبیرستان دخترانه کار می کند . خانه مان فرمانیه است… چون هم قدوسی هم آمنه و هم سلمان در شمال شهر بودند. یکی در نیاوران و یکی در فرمانیه و یکی هم ونک و مدرسه که می رفتیم بیشتر همکلاسی هایمان بچه مایه دار بودند. یکی پدرش وکیل بود. پدر یکی در وزارت امورخارجه سفیر دوم بود.پدر یکی دیگر شرکت داشت… همه رده بالا بودند. این خیلی آزارم می داد.
محیط خانه را دیده بودی؟ حس زندگی در چاردیواری کوچکتری غیر از سالن های مراکز بهزیستی؟
بچه که بودم مربی ها گاهی مرا به خانه هایشان می بردند. وقتی می خواستم بعد از ۳-۲ روز برگردم به مرکز، افسردگی می گرفتم. شرایطی که برای من در مراکز بهزیستی، آن قدر عادی بود، بعد از برگشتن از محیطی که اسمش خانه و خانواده بود به تنهایی قبل خیلی آزاردهنده می شد. به خصوص که در آن چند روز، زیادتر از حد معمول هوای ما را داشتند. برایمان خوراکی های جورواجور می خریدند و گردش و تفریح و غذاهای خوب ومحبت های بیشتر از حد معمول بعد دوباره یک دفعه همان اتاق های بی روح بهزیستی و زندگی گروهی و تنهایی هایی که تمامی نداشت. وابسته می شدم به آن خانواده و هر بار با گریه برمی گشتم و دوباره از خودم قول می گرفتم که این بار اگر آمدند و تو را بردند مثل بچه آدم می روی و بدون گریه برمی گردی. ولی هربار صدای ضجه هایم گوش فلک را پر می کرد که می خواهم یک روز دیگر بمانم. دست خودم نبود.
مسافرت هم می رفتی؟
فقط با بچه های بهزیستی عید و تعطیلی ها می رفتیم شمال. کلا بهزیستی ما را شمال و مشهد می برد. فقط پارسال بچه درسخوان ها را کیش بردند.
خوبی ها و بدی های زندگی با بچه های بهزیستی ؟
اتفاق های بدش این است که بعضی وقت ها دعوا می شود و بچه ها به قصد کشت همدیگر را می زنند. هیچ کس هم دخالتی نمی کند. جلو نمی رود که جدایشان کند. هم ما هم مربی ها می گذاریم به حال خودشان آن قدر همدیگر را بزنند تا خسته شوند. اتفاق های خوبش هم این است که همه دور هم جمع می شویم و بازی می کنیم. فیلم می بینیم. این با هم بودنش خیلی وقت ها خوب است.
از زندگی در مرکز قدوسی بگو.
یک هیات امنایی داشت رییسش آقای بهرامی بود. یک آقای قربانی هم بود که خیلی هوای بچه ها را داشتند. آنجا هم تا سوم دبیرستان بچه ها می ماندند. بعد باید می رفتند سلمان. من اصلا دلم نمی خواست بروم مرکز سلمان چون بچه های بزرگتر آنجا بودند و من محیطش را دوست نداشتم. این بود که رفتم اداره و به رییس منطقه شمیرانات گفتم شما هر کاری هم کنید من نمی روم سلمان. بگذارید تا پیش دانشگاهی اینجا بمانم و بعد برای کلاس کنکور می روم سلمان. قبول کردند. یک سال هم در مرکز سلمان بودم و حالا هم که دانشگاه قبول شده ام و ۱۸ سالم شده می گویند باید بروی . حالا خدا را شکر من خیلی وضعیت خوبی دارم. کلی شانس آورده ام.
چه شانسی آورده ای؟
من به لطف داشتند حامی های خوبی که دارم الان ۱۲ ملیون پول دارم ولی همین الان بچه ای را می شناسم که باید از بهزیستی برود و ۷ میلیون بیشتر ندارد. این ۷ ملیون را بهزیستی به بچه های ۱۸ ساله می دهد تا با این پول بروند خانه بگیرند و مستقل شوند. خیّرهای بیشتری به سراغم آمده اند. من چهار حامی دارم که از سه سالگی با من هستند. بچه های دیگر این شانس را نداشتند. شاید به خاطر معلولیتی که دارم بیشتر دلشان به حال من سوخته و شاید به خاطر قیافه ام یا نوع برخوردم نمی دانم.
می شود گفت معلولیت برای بچه های بهزیستی یک جور موهبت است؟
الان نه. ولی تا ۸-۷ سالگی ترحم نسبت به بچه های معلول بیشتر است و آن ها هواخواه بیشتری دارند. بچه ها خیلی به من می گویند که خوش به حالت. معلولیت یک جور شانس بود برای من. بچه ها می گویند کاش ما هم معلول بودیم تا بیشتر به چشم خیّرها بیاییم.
این که در ۱۸ سالگی بهزیستی می گوید به سلامت برای استقلال تان خوب است یا بد؟
اصلا خوب نیست. ضربه روحی بدی به ما می زنند. تا ۱۸ سالگی بچه های بهزیستی فقط می روند مدرسه و برمی گردند. لباس هایشان را می شویند. غذایشان آماده است. مسافرت می روند. یک مرتبه در ۱۸ سالگی می گویند: خوشحال شدیم از دیدنتان. این ۷ میلیون را بگیرید و بفرمایید بیرون. .یک جوری هم می گویند باید بروی که انگار ما مستاجریم و اگر زودتر برای خودمان خانه ای پیدا نکنیم سر ماه اثاث هایمان را بیرون می ریزند. بعد بچه می ماند و یک عالمه بی کسی. تازه باید به فکر خانه باشد. وسایل خانه را چکار کند پول آب و برق و شارژ تلفن همراهش را از کجا بیاورد؟ و یک عالمه دغدغه های دیگری که شاید برای کسی که سال هاست مستقل شده و کار و زندگی ثابتی هم دارد یک دنیا مشکل باشد . چه برسد به بچه های بهزیستی که تا ۱۸ سالگی هیچ تکیه گاه مطمئنی ندارند.
یعنی می خواهی بگویی مسکن بچه های تحت پوشش باید دغدغه بهزیستی باشد؟
من نمی دانم چرا برای بچه های بهزیستی، سهمیه ای برای مسکن مهر در نظر نگرفتند. این توقع زیادی نیست. می توانستند بچه ها را دوتا یا سه تایی در این خانه ها اسکان بدهند. ما حتی یارانه هم نداریم . الان که من ۱۸ سالم شده، خودم اقدام کرده ام و تازه این ماه یارانه گرفته ام. خیلی سخت است. الان ۶ ماه است که دنبال خانه می گردم و پیدا نکرده ام. چون یا می گویند به مجرد نمی دهیم یا قیمت ها اصلا به پولی که دارم نمی خورد. می گویند پیش ۱۰ میلیون بدهید و ماهی ۳۰۰ یا ۴۰۰ خب کرایه خانه را از کجا بیاورم؟ تازه هزینه های دیگر را هم در نظر بگیرید.
اگر یک بچه ای واقعا بگوید نتوانستم جایی پیدا کنم آن وقت چه می شود؟
هیچی. یک مدتی ما را می فرستند خانه های پیش از ترخیصی آن هم فقط برای چند ماه و بعد هر طوری هست باید برویم. نهایتا تا ۱۹ سالگی. تنها لطفی که بهزیستی می کند این است که اگر کنکور قبول شده باشی هزینه دانشگاه آزاد را می دهد و ماهی ۱۲۰ هزارتومان و بعدش هم دیگر همین. الان یکی از بچه ها دارد الکترونیک می خواند رفته خانه ای در خیابان شوش بگیرد . گفته اند ۳ ملیون ماهی ۴۰۰ تومان که فقط دوتا اتاق قدیمی دارد. خب این بچه کی درس بخواند؟ کی کار کند؟ با ۷ ملیون بهزیستی چطور تمام هزینه هایش را بپردازد؟
تا ۱۸ سالگی هیچ فن یا حرفه ای به شما یاد نمی دهند؟
نه اصلا. هیچ دوره ای به نام کارآموزی وجود ندارد تا مثلا بچه ها کاری یاد بگیرند جوشکاری ، تراشکاری ، مکانیکی اصلا و ابدا. من شانس آوردم توی دبیرستان درسخوان شدم و دانشگاه قبول شدم اما بچه ای که دلش نخواهد درس بخواند که تعدادشان هم کم نیست بی هیچ مهارتی برای کار و زندگی رها می شوند. اتفاقا یکی از حامی های من می گفت یکی از سیاست های بد بهزیستی این است که می خواهد بچه ها را به زور درسخوان کند. یعنی اگر درس خواندی که خوب می روی دانشگاه آن هم با این امتیازهای کمی که بهزیستی به دانشجوهایش می دهد. اگر نه واقعا به حال بچه ای که درس را دست ندارد ، هیچ فکری نمی کنند.
چرا بعضی بچه ها از حمایت حامی ها یا همان خیّرها بی بهره ترند؟
بعضی ها خودشان این حمایت را از خودشان گرفته اند. بلد نیستند با حامی هایشان چطور برخورد کنند. حامی را فقط به شکل پول می بینند. بعد هم که پولی از حامی می گیرند دیگر حالشان را نمی پرسند. خود برخورد با حامی هوش خاصی می خواهد. روابط عمومی خیلی مهم است. مثلا جلسه اول حرف هایم به دل یکی از حامی هایم نشست و آمد حامی من شد. این که چطور با آن ها صحبت کنی که تو را قبول کنند ، خیلی مهم است. خیلی بچه ها محل نمی گذارند و زیاد حامی هایشان را تحویل نمی گیرند.
این هوش خاص را برایم تعریف کن. مثلا تو چکار می کنی که حامی هایت را از دست نداده ای؟
من زنگ می زنم و حالشان را می پرسم. خیلی هم نباید پشت سرهم زنگ بزنی که مزاحم شان بشوی. باید خیلی محتاط رفتار کنی. خیلی وقت ها می گویم اگر شما چیزی لازم دارید من برایتان بگیرم و بیاورم. یا مثلا می گویم اگر کاری دارید برایتان انجام بدهم.مهم تر از همه این است که به حرف هایشان گوش بدهیم . درس خواندن برایشان خیلی مهم است می گویند اگر این بچه درس می خواند من هوایش را دارم . اگر نه من نمی توانم حمایتش کنم. همین درسخوان بودنم باعث شد حامی هایم از من راضی باشند.
بیشترین ضربه را از چه کسی خوردی؟
بیشترین ضربه را از دوست صمیمی ام خوردم. کسی که تمام زندگی ام بود. یک دفعه میانه مان به هم خورد و من احساس کردم با از دست دادن آن دوست هیچ پناهی در این دنیا ندارم. از دوست و رفیق زیاد ضربه خوردم. یکی از بدی های ما بچه های بهزیستی این است که چون کمبود پدر و مادر داریم به یک نفر زیاد وابسته می شویم و بعد که این رابطه به هم می خورد، بدجوری ضربه می خوریم. اگر آن آدم مثلا به ما بگوید تو انگار دنیا روی سرمان خراب می شود.خب آن آدم خانواده دارد مثل ما که همه ی امیدش را به این رابطه نبسته. می تواند جای خالی مرا با یک عالمه آدم و اتفاق دیگر پر کند ولی من که نمی توانم.
بعد از این که دوستانت می فهمند بچه بهزیستی هستی چه برخوردی با تو می کنی؟
اتفاقا وقتی یکی از دوستانم فهمید؛ آن قدر به من ترحم کرد که واقعا نتوانستم دیگر تحملش کنم. یک شب ، به تمام دوستانم اس ام اس زدم که من بچه بهزیستی ام اگر مرا به خاطر خودم دوست داری که یاعلی اگر نه خداحافظ. خیلی ها رفتند و من هم دیگر کاری به کارشان نداشتم.
خودت به بچه های مرکز می گویی به دوستانشان بگویند که بچه بهزیستی هستند یا نه؟
من می گویم که به دوستان شان نگویند. مگر این که کسی باشد که تو را درک کند اما اگر به ترحم آلوده شود واقعا غیر قابل تحمل می شود. فرق ترحم و دوست داشتن معلوم است. آن که واقعیت مرا دوست دارد به من زنگ می زند ، با هم بیرون می رویم و می شود روی دوستی اش حساب کرد. اما آن که از روی ترحم می آید فقط یک دفعه می آید و خیلی زیاد محبت می کند و یک دفعه هم می رود. بعضی ها هم انگار نذر می کنند که اگر حاجت شان را بگیرند ، می روند و این ضربه ها خیلی وحشتناک روح و روان ما را به هم می ریزد.
حامی ها هم خوب و بد دارند؟
بعضی ها می آیند وعده های بزرگ و دروغین به ما می دهند. ما را تا آسمان هفتم می برند و بعد یک دفعه رهایت می کنند و طوری زمینت می زنند که نمی توانی بلند شوی. به نظرم خیّر وعده الکی ندهد. به همان اندازه ای که می تواند کمک کند ، وعده بدهد.صادقانه بگوید من بیشتر از این از دستم برنمی آید. اما اگر الکی ما را دلخوش کند و بعد هم کاری برایمان نکند ، واقعا لطمه بدی می خوریم. در حالی که مجبور نیست بگوید برایت این کار را می کنم ، خودت خواستی و آمدی ما که مجبورت نکرده بودیم.
تو خیلی نسبت به همسن و سال هایت که حتی زندگی عادی داشتند ، درک خوبی از زندگی داری. این را از کجا یاد گرفتی؟
زندگی در بهزیستی واقعا سخت است. من در این سال ها خیلی بزرگ شدم .خیلی وقت ها بچه ها می نشینند و گریه می کنند. تازه مثلا دایی یا عمه ای دارند که بروند و به آن ها سربزنند. من که هیچکس را ندارم. با این حال به آن ها دلداری می دهم که حالا که پدر و مادر نداری می توانی روی پای خودت بایستی و زندگی ات را بسازی ولی آن ها می گویند که جای خالی پدر و مادر را هیچوقت نمی توانند در زندگی شان پر کنند. راست هم می گویند. شاید من هم دلداری الکی می دهم.
برای فردایت چه نقشه ای داری؟ غایتی که می خواهی به آن برسی کجاست؟
می خواهم ادامه تحصیل بدهم تا روزی که کانون وکلا شرکت کنم و دفتر بگیرم و بعد هم خانه ای در شان خانواده دار شدن بگیرم و ازدواج کنم. ازدواج و خانه و زندگی ته آمال بچه های بهزیستی است. یک امکانی که غیرارادی از آن ها گرفته شده اما می توانند آن را برای خودشان مهیا کنند. یعنی اگر ازدواج کنند و بچه دار شوند آن وقت دیگر فرقی با آدم های دور و برشان ندارند و این تفاوت بزرگ را می توانند یک جایی آنقدر کمرنگ کنند که دیگر فقط یک وقت هایی یادشان بیفتد.