محسن بیدی – روزنامه جهان صنعت: اقدام مشترک آمریکا و فرانسه در ژانویه ۲۰۱۳ در حمله به مالی و پاکسازی مسیر خط لوله گاز از مسیر نیجریه- مالی- الجزایر که از ۲۰۰۹ تاکنون تحت تصرف تروریست‌هایی با برچسب اسلامی بود، این‌طور نشان می‌دهد که استراتژی غرب در اعتماد به نقش روسیه در پایداری صلح جهانی و امنیت جریان انرژی کماکان بدبینانه است. باز کردن راه انتقال گاز مالی به اروپا به قیمت عملیات نظامی نشان می‌دهد که اروپا تصمیم ندارد وابستگی انرژی خود را به گاز روسیه افزایش دهد. این حرکت تاکتیکی به‌طور کلی خط لوله جریان جنوب روسیه را که در رقابت با خط لوله ایران در اواخر سال ۲۰۱۲ آغاز شد، ناموفق گذاشت؛ فرصتی دیگر برای ایران که با ایجاد شرایطی با نظام سیاسی قانونمند و شفاف و قابل اعتماد و از طرفی قابل محاسبه برای غرب براساس هدف حفظ منافع ملی بتواند خط لوله گاز خود را در رقابت با روسیه به بازار گاز مورد مصرف اروپا برساند و تمامی زیان‌های مالی، اعتباری و دیپلماتیک سال‌های گذشته و به تدریج عقب‌افتادگی‌های خود را جبران کند. یک فرصت جدید در عین حال تهدیدی جدی و شاید آخرین برای نظام جمهوری اسلامی ایران. این مهم سبب شد تا با فیروز بیدآباد، تحلیلگر مسایل ژئوپلتیک گفت‌وگویی داشته باشیم و آخرین نظرات او را در این زمینه جویا شویم.
رقابت بالقوه ایران و روسیه بر سر آینده انرژی را چطور ارزیابی می‌کنید؟
پس از فروپاشی شوروی سابق، همچنان کمونیست‌های تندروی روسیه تلاش می‌کنند تا جایگاه قبلی خود را در جهان به‌دست آورند. روسیه به توصیه پطر کبیر و براساس تئوری هارتلند که در اوان قرن بیستم ارایه شد، پیوسته به‌دنبال دستیابی به منابع غنی انرژی آب‌های گرم خلیج‌فارس بوده است تا بتواند نقش کنترل‌کننده انرژی را در جهان بازی کند.
اگرچه هر دو تئوری به علت پیشرفت تکنولوژی‌های ارتباطی و نظامی امروزه کمرنگ شدند ولی روسیه که در سال گذشته اقدام به افزایش میزان تولید نفت بیش از عربستان سعودی کرده بود و به عنوان بزرگ‌ترین مخزن گاز دنیا شناخته می‌شد، مصمم است بازارهای اهم کشورهای پیشرفته را از آن خود کند و موقعیت سیاسی خود را به تثبیت برساند زیرا آمریکا تا چند سال دیگر به بزرگ‌ترین تولیدکننده گاز و نفت در جهان مبدل خواهد شد.
البته گاز روسیه به‌علت وجود شرایط سخت آب و هوای سیبری به دشواری قابل استحصال است. روسیه تامین‌کننده درصد عمده‌ای از گاز مصرفی اروپاست. بجز خط دریای شمال (آرکتیک)، گاز روسیه از طریق خط لوله اصلی فعلی از طریق اوکراین به اروپا می‌رسد. به‌علاوه خط لوله زیردریایی دیگری که از تنگه بسفر می‌گذرد گاز روسیه را به اروپا می‌رساند.
دو خط لوله دیگر از شرق نیز گاز اروپا را تامین می‌کنند؛ یکی از آذربایجان و دیگری از ایران از مسیر ترکیه. منابع دیگر تامین گاز اروپا از کشورهایی نظیر قطر و الجزایر و کشورهای دریای مدیترانه به‌صورت گاز مایع و با تانکر تامین می‌شود. در سال‌های اخیر روس‌ها توانستند در رقابت با ایران، خط لوله‌ای از سیبری به مرز چین بکشند که ولادیمیر پوتین آن را در سال ۲۰۱۱ افتتاح کرد ولی این خط لوله باید چند هزار کیلومتر دیگر ادامه یابد تا به محل اصلی استفاده که شرق و خصوصا جنوب شرقی چین است و اهم صنایع چین آنجا قرار دارند، برسد و این خود چالشی بزرگ است. روسیه از طرف دیگر سعی دارد تا با احداث خط لوله دیگری از طریق دریای آرکتیک گاز خود را به مرزهای شمال اروپا و کانادا رسانده و بازار گاز آتی آمریکا را از آن خود کند. پس از اقدام ایران به احداث خط لوله از مسیر عراق به سوریه در سپتامبر ۲۰۱۲، روسیه یک پروژه خط لوله دیگری نیز در ماه نوامبر ۲۰۱۲ کلید زد. خط لوله موسوم به جریان جنوب که پروژه‌ای بیشتر سیاسی ارزیابی می‌شود تا اقتصادی و قرار است گاز روسیه را به اروپا برساند. این طرح با بیش از ۱۶ میلیارد یورو ارزیابی هزینه اولیه، خط لوله زیر دریایی جدیدی را از روسیه از طریق دریای سیاه به قبرس، یونان، بلغارستان و در نهایت اروپا می‌رساند. این نشانگر تمایل روسیه برای گرفتن بازار گاز ایران است. ایران دو ماه قبل از این اقدام روسیه احداث خط لوله گاز ایران-عراق- سوریه را آغاز کرده بود.
از زمانی که پوتین به قدرت رسید، (بجز دسامبر ۲۰۱۲ و ۲۰۱۳) روس‌ها به دفعات و به بهانه‌هایی از قبیل مشکلات با اوکراین گاز خود را به روی اروپا بسته‌اند. هم‌اکنون نیز برای فشار بر اروپا و اوکراین نیز قیمت گاز را به‌شدت افزایش داده است. از طرف دیگر دخالت روسیه در ایجاد خط لوله گاز (TSGP) ترانس صحرا که از نیجریه و مالی و الجزایر برای تغذیه گاز مورد نیاز اروپا برنامه‌ریزی شده بود مشهود و موجبات نگرانی‌های جدی برای اتحادیه اروپا و هم‌پیمان آمریکایی‌اش فراهم کرد. اروپا از هنگام کشف منابع گازی عظیم در خلیج‌فارس طی سال‌های ۷۰ شمسی در جنوب ایران با ورود شرکت توتال فرانسه به این بازار با ایران در حال مذاکره بود و انتظار احداث خط لوله گاز را می‌کشد تا خود را از وابستگی انحصاری که به گاز روسیه دارد، برهاند.
آیا بحران اوکراین می‌تواند در این زمینه موجب کم شدن وابستگی اروپا به گاز روسیه شود؟
کم شدن وابستگی اروپا به گاز روسیه برای صلح جهانی یک اولویت به‌شمار می‌رود. اهرم انرژی در دست روسیه که به‌دنبال فرصت بازسازی روسیه تزاری و یک اتحاد جماهیر شوروی جدید است، می‌تواند تعادل در پیشرفت اتحادیه اروپا را به هم بریزد. روسیه هم‌اکنون از همین اهرم برای فشار به کشورهای حوزه آسیای میانه که قبلا عضو اتحاد جماهیر شوروی بودند استفاده می‌کند تا به آمریکا نزدیک نشوند.
ایران تاکنون به‌دلایلی نامعلوم و کلا فاقد وجاهت اقتصادی، سیاسی و امنیتی از این امر طفره می‌رفت و این امر به‌نفع روسیه بود. بنابراین اروپاییان برای تامین منابع موردنیاز گاز خود به سراغ آفریقا رفتند. به ترتیب زمانی وقایع، اروپاییان در فوریه سال ۲۰۰۹ قرارداد خط لوله گازی ترانس صحرا را با دولت نیجریه و مالی امضا کردند که مبلغ فازهای اولیه قرارداد ۵۰۰ میلیون یورو بود. چند هفته بعد از ورود مهندسان شرکت‌های توتال و شل، گروهی اسلامگرای تندرو موسوم به بوکو حرام در نیجریه ظهور و تاسیسات نفتی این کشور را بمب‌گذاری کردند و مهندسان این شرکت‌ها را که اغلب فرانسوی بودند به گروگان گرفتند. آن پروژه به علل امنیتی متوقف شد. چند هفته بعد، مدودیف رییس‌جمهور روسیه به نیجریه سفر کرد و قراردادی انحصاری با این کشور برای خرید نفت نیجریه به‌طور انحصاری امضا کرد. سپس به مالی رفت و شرکت گاز پروم روسیه قراردادی برای خرید انحصاری گاز مالی را با این کشور به امضا رساند و بابت خرید این انحصار مبلغ یک میلیارد یورو نیز به مالی پرداخت کرد.
یک‌سال بعد رییس‌جمهور ایران به مالی سفر کرد و مبلغ هنگفتی (به روایتی معادل رقم قرارداد باطل شده با اروپا) به این کشور کمک بلاعوض کرد. تنها رقیب و عامل نگرانی روسیه در فروش و انحصار انتقال گاز به اروپا فقط ایران است که به‌دلایل نامعلوم و شرایط ملتهب داخلی، تاکنون از رقابت با روسیه در این امر طفره رفته است. در صورتی که روسیه بتواند این خطوط گاز را قبل از ایران احداث کند به آقای انرژی جهان تبدیل خواهد شد و به این ترتیب می‌تواند امپراتوری روسیه مادر یا روسیه تزاری را که به علت فشارهای مالی و شرایط داخلی و خواسته‌های دموکراتیک مردم تضعیف شده بار دیگر احیا کند. از طرف دیگر روسیه می‌تواند با کمک این اهرم با فشار بر اروپا به عنوان متحد اصلی آمریکا از پیشرفت اتحادیه اروپا و ناتو به‌سمت مرزهای خود جلوگیری کند و جایگاه قبلی خود را در سیاست جهانی به‌دست آورد و جهان را به جهان دو قطبی تبدیل و دوره جنگ سرد را دوباره پیاده‌سازی کند.
سهمیه‌بندی CNG منتفی شد
مهر- یک مقام مسوول در شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی با تشریح آخرین وضعیت صدور کارت هوشمند انرژی اعلام کرد که عرضه کارتی یا سهمیه‌بندی CNG فعلا منتفی است. سیدمحسن روحانی درباره آخرین وضعیت راه‌اندازی سامانه هوشمند انرژی در سطح جایگاه‌های CNG کشور گفت: راه‌اندازی سامانه هوشمند در جایگاه‌های گاز به صورت آزمایشی تاکنون انجام شده است.
مدیر سامانه هوشمند سوخت در شرکت ملی پخش فرآوده‌های نفتی ایران با اعلام اینکه با این وجود در شرایط فعلی راه‌اندازی گسترده سامانه هوشمند در جایگاه‌های CNG در اولویت قرار ندارد، تصریح کرد: عرضه کارتی یا سهمیه‌بندی CNG فعلا منتفی است.
این مقام مسوول همچنین درخصوص فعال‌سازی کارت هوشمند انرژی در کشور توضیح داد: یکی از اهداف راه‌اندازی کارت هوشمند انرژی استفاده همزمان از چند حامل انرژی همچون بنزین، گازوییل، CNG و LPG با یک کارت است.
روحانی با یادآوری اینکه با تعریف کارت هوشمند انرژی امکان خرید همزمان چند حامل انرژی با تعریف سهمیه‌های مشخص وجود دارد، بیان کرد: در صورتی که اجرای این طرح در سطح دولت و وزارت نفت نهایی شود، امکان برنامه‌ریزی برای راه‌اندازی کارت هوشمند انرژی در کشور وجود دارد.
کشف و توقیف گازوییل قاچاق در خلیج‌فارس
تسنیم- کشتی یک‌هزار تنی یحیی یحیی با تابعیت سومالیایی در حین قاچاق محموله ۵۰۰ هزار لیتری گازوییل به مقصد یکی از کشورهای حاشیه خلیج‌فارس توسط گروه گشتی ناوتیپ رزمی ۱۱۲ ذوالفقار منطقه یکم دریایی سپاه کشف و توقیف شد. ناوگروه ولیعصر (عج) ناوتیپ ذوالفقار منطقه یکم دریایی سپاه در حین گشت‌های روزانه خود در تنگه هرمز و ۱۸ مایلی جزیره قشم به یک فروند کشتی نفتکش مشکوک شدند که پس از محاصره دریایی و متوقف کردن آن، این محموله بزرگ قاچاق سوخت کشف شد.
بنابر این گزارش، کشتی نفتکش دارای تناژ و ظرفیت بارگیری یک میلیون لیتر سوخت است که در لحظه توقیف ۵۰۰ هزار لیتر سوخت قاچاق از شناور‌ها و لنج‌های کوچک برای فروش در یکی از کشورهای حوزه خلیج‌فارس بارگیری کرده بود.
این گزارش افزوده است: در جریان توقیف این محموله سوخت قاچاق ۱۳ نفر دستگیر شدند که همگی آن‌ها تبعه سومالی هستند. این نفتکش با استقرار در نقاطی خاص مبادرت به جمع‌آوری سوخت قاچاق از شناورهای کوچک کرده و پس از تکمیل ظرفیت، سوخت جمع‌آوری شده را به خریدارانی خاص در یکی از کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس می‌فروختند. گفتنی است نفتکش توقیف شده با نام یحیی یحیی به همراه ۱۳ قاچاقچی که همگی تابعیت کشور سومالی را دارند جهت طی مراحل قانونی به مراجع قضایی در استان هرمزگان تحویل شدند.
روزنامه جهان صنعت – جمعه ۹ خرداد ۱۳۹۳ –