بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ
همیشه راجع به رویت هلال ماه، که اگر [واقع] بشود یا نشود، یک اختلافی رخ می‌دهد. البته در زمان نزول قرآن نمی‌دانم ساعت بوده یا نبوده است، احکام نجومی خیلی محکم وجود داشته است، به هر جهت در محیطی که قالب مسلمانان باید زندگی می‌کردند، تشخیص تقویم و ساعت بر حسب خورشید و ماه و ستاره‌ها بود و خب خیلی طبیعی است. ملااسدالله نورایی که اجازه نماز هم بعدا گرفت، بیدختی بود. جد این نورایی‌هایی که الان هستند، خیلی در ساعت دقیق بود. حضرت صالح‌علیشاه می‌فرمودند: که اگر می‌خواستند بدانند که ساعت چند است در شب [آقای نورایی] نگاه به آسمان و ستاره‌ها می‌کرد و می‌گفت: مثلا ساعت الان 8:20 دقیقه است. یا هشت و بیست‌و‌سه یا بیست‌ودو دقیقه است، به این دقت. در روز نگاه به خورشید می‌کرد و می‌گفت. البته بر حسب افق گناباد می‌گفت که ساعت چند است. فرمودند در یکی از سفرهایی که حاجی‌ها سوغات می‌آوردند، حالا یادم نیست چه کسی، فرمودند که شخصی برای ملااسدالله یک ساعت سوغات آورد. او ساعت داشت ولی آن خاصیت از او رفت. دیگر اگر می‌پرسیدیم ساعت چند است نگاه به ساعت می‌کرد و پاسخ می‌داد.
يَسْأَلُونَكَ عَنِ الأهِلَّةِ قُلْ هِيَ مَوَاقِيتُ لِلنَّاسِ وَالْحَجِّ (بقره/189) از پیغمبر هر سؤالی می‌کردند جواب می‌داد. حتی مثلا (کسی) می‌پرسید من همیشه بعد از غذا دل درد می‌گیرم این برای چیست؟ خداوند به پیامبر می‌گفت بگو: كُلُواْ وَاشْرَبُواْ وَلاَ تُسْرِفُواْ (اعراف/31) بخورید، بیاشامید ولی اسراف نکنید، یعنی زیاد می‌خوری. نمی‌دانم این آیه در چه موردی بوده، اما هر جوابی برای همه بود، كُلُواْ وَاشْرَبُواْ وَلاَ تُسْرِفُواْ برای همه بود و برای همه‌ی مسائل، یعنی در آنچه خدا داده، استفاده کنید ولی اسراف نکنید.
راجع به هلال پرسیدند، که این چیست که ماه گاهی مثل یک شاخه خشک دیده می شود، گاهی ماهی به آن درشتی! يَسْأَلُونَكَ عَنِ الأهِلَّةِ یعنی در واقع، به مابقی آن کاری نداشته باشید، ولی بدانید هِيَ مَوَاقِيتُ لِلنَّاسِ وَالْحَجِّ برای وقت شناسی است و حج هم بر حسب این است. سایر موارد هم اگر قرار بود، همانطور که حج را فرمود، ماه رمضان را نیز می‌فرمود، تازه حج بر همه‌ی مسلمین واجب نیست، یک عده‌ی خیلی کمی به نسبت جمعیت. ولی روزه بر همه‌ی مسلمین واجب است. عید فطر و افطار ماه رمضان بر همه مسلمین واجب است ولی نفرمود به هلال نگاه کن. در مورد هلال فرمود: هلال برای دو چیز است یکی حج، یکی قراری که مردم با هم دارند مَوَاقِيتُ لِلنَّاسِ. مفصل‌‌تر هم صحبت خواهیم کرد ان‌شاالله. اولین ایامی که بعد از روزه واجب شد. همان اول بین افق اینجا و آفریقا و سوریه و لبنان و… اختلاف هست. آنقدر اختلاف هست که گاهی ممکن بود که [در مورد رویت هلال ماه] کار به جنگ بکشد. پس با این آیه ما چه کاری می‌کنیم که فرمود: فَأَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِكُمْ فَأَصْبَحْتُم بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا (آل‌عمران/103) این اصطلاح وقتی می خواهند بگویند سریع و تند و خوب اتفاق می‌افتد، می‌گویند شب اینطور بود صبح که بلند شدند، طور دیگری شد. فَأَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِكُمْ فَأَصْبَحْتُم بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا وَكُنتُمْ عَلَىٰ شَفَا حُفْرَ‌ةٍ مِّنَ النَّارِ شما لب پرتگاهی بودید که به آتش بیفتید خداوند کاری کرد که صبح با هم برادر باشید. خب آنهایی را که دشمن بودند، خداوند برادر می‌کرد ولی ما چه کردیم؟ ما مردم که معتقدیم پیرو این آیات قرآن هستیم. ما دوتا برادر را با هم دشمن می‌کنیم، برعکس آن. خداوند دو تا دشمن را برادر کرد. ما، شب برادر هستند برادران عزیز، برادران مصر، برادران غزه، برادران لبنان؛ شب برادریم، صبح دشمن همدیگر هستیم. این (کار) را چه کسی کرده است؟ ما کرده‌ایم. پس اصلا در مورد روزه برای جوامع، مؤمنین و مسلمین نباید اینطوری تفرقه باشد. یک فکری برای این موضوع بکنند چه فکری نمی‌دانم. آنهایی که اسلام مدار هستند باید فکری بکنند. خیلی‌ها با نیت خیر آمدند، هلال اول ماه رمضان را اگر هم اختلافی داشت حل کردند. ما چون مشتاق روزه هستیم، اگر بعضی تقویم‌ها هم یکشنبه است ما از شنبه روزه می‌گیریم. منتها روز اول به این نیت که خدایا ما روزه گرفتیم (امّا) نیت آن را بلد نیستیم، هر چه خودت می‌دانی نیت کن. قضیه از لحاظ شخصی حل می‌شود. اما آخرِ ماه رمضان، عید رمضان، در آنجا اختلاف خطرناک است برای اینکه روزِ آخر ماه رمضان، اگر رمضان است روزه می گیریم (اما) روزی که بعد از ماه رمضان باشد روزه بگیریم؟ اگر روزه بگیریم و عید باشد کار حرامی کردیم. اگر روزه نگیریم و عید نباشد باز کار حرامی کردیم. می‌افتیم در کار حرام یا این حرام یا آن حرام. روز آخر هم عیبش این است که همگانی نیست شما می‌گویید امروز عید است بنابراین باید غذا بخوریم و افطار کنیم. یکی می‌گوید امروز عید نیست. دو تا ملت، دو تا برادر که دیروز برادر بودند به جان هم می‌افتند، این به او می‌گوید تو کافر هستی، او به این می‌گوید تو کافر هستی، این به او می‌گوید تو را باید حدّ بزنند او به این می‌گوید خودت را باید حّد بزنند. به این سرعت دو تا برادر می‌شوند دشمن. حالا در دوران امروز عید ماه رمضان شده است یک بلا. آن شعر شاعر، گو اینکه به این منظور نگفته است:
معشــوق به نام من و کام دگران است / چون غرّه‌ي شوال که عيد رمضان است
اول شوال را می‌گوییم عید رمضان. ماه رمضان عبادت به نام من است (که متعلق به مسلمین است) ولی به کام دشمنان اسلام است که تفرقه بیاندازند. امسال هم چون اینطوری است، آقایان فقرا هرطور که می‌خواهند [عمل کنند] یعنی ما برنامه‌ای داریم و طبق آن برنامه عمل می‌کنیم. ولی در این فکر باشید و این فکر را به همه اولیای امور انتقال دهید که بنشینند و فکری کنند. اگر همه‌ی اهل حل و عقدِ امور یعنی در واقع همه‌ی مسلمانان بگویند که امروز دوشنبه عید است و همه هم عید بگیرند. (من فکر می‌کنم برای خودم، چون فکر مال خود آدم است)، من فکر می‌کنم هیچ گناهی ندارد حتی اگر آن روز هم ماه رمضان باشد باز هم اشکالی ندارد. یعنی مضرّت و گناه یک نفر که روز عید، روزه بگیرد گناهش کم‌تر از گناهی است که مسلمانان اینطور به جان هم بیفتند. یک موجباتی که الان می‌گوییم رفع اختلافات. باید اینطور اختلافاتی را که می‌شود حل کرد، بنشینند حل کنند.