وب سایت توانا که خود را به عنوان آموزشکده الکترونیکی برای جامعه مدنی ایران معرفی می‌کند و اهدافش را آموزش، ظرفیت سازی جامعه مدنی و ترویج نقش شهروندی فعال بیان کرده است، تحت مقاله‌ای تحلیلی با عنوان «دراویش گنابادی و نافرمانی مدنی» به بررسی اعتراضات اخیر دراویش گنابادی و آزارهای پیش از آن پرداخته که در این رابطه، بخش‌هایی از نظرات فرهاد نوری «سردبیر وبسایت مجذوبان نور» و «عمار ملکی»، پژوهشگر علوم سیاسی را نیز آورده است، در ادامه این مقاله را با این توضیح که نظرات وارده لزوما دیدگاه مجذوبان نور نیست، منتشر می‌کنیم:
توانا – اواخر شهریور و اوایل مهرماه امسال خیابان‌های تهران شاهد تجمعاتی اعتراضی بود. تجمعاتی که این بار ارتباطی با جنبش سبز نداشت و مربوط به دراویشی بود که خواهان احترام به حقوق شهروندی خود بودند. آن‌ها چندی قبل اقدام به نام‌نویسی از دراویش داوطلب کرده بودند تا در «کمپین کوچ دراویش از ایران به اوین» حضور یابند. در بیانیه اولیه این کمپین هدف اصلی اعتراضات، «زنجیره‌ای از محرومیت‌ها، محدودیت‌ها، تبعیض و آزار و اذیت‌ها» ذکر شده است. دراویش نعمت‌اللهی گنابادی در این بیانیه با اشاره به اعتصاب غذای ۹ نفر از دراویش در زندان می‌نویسند: «در زمانی که برادران ایمانی‌مان به جرم دفاع از حریم درویشی و به گناه عدالت‌خواهی در زندان‌های کشور، هر روز مورد ظلم و تعدی مضاعف قرار می‌گیرند و از ابتدایی‌ترین حقوق اولیه محروم شده‌اند، برای ما چه چاره‌ای باقی می‌ماند جز آنکه در همراهی و همدلی با آن عزیزان و در اعتراض به عدم اجرای قانون، ترجیحا از زندان بزرگی به نام ایران به زندان کوچکتری به نام اوین کوچ کنیم؟ آزادی در کشورمان مترادف مرگ تدریجی و جان‌کندن شده است. از ایران به اوین کوچ می‌کنیم و عطای این آزادی! را به لقای بند و زندان می‌بخشیم.»
اینگونه بود که چند صدنفر از دراویش روزهای ۲۹ و ۳۰ شهریور با دست و چشم بسته تلاش کردند در برابر ساختمان دادگستری تجمع کنند. بر اساس گزارش پایگاه خبری «مجذوبان نور»، که پایگاه رسمی اطلاع‌رسانی دراویش گنابادی است، پیش از شکل‌گیری تجمع ضرب و شتم و بازداشت دراویش آغاز شد. ماموران امنیتی خطاب به رهگذران، دراویش را داعشی و منافق معرفی می‌کردند و در پایان بیش از ۴۰۰ نفر از دراویش را بازداشت کردند و به کلانتری‌های مختلف شهر تهران انتقال دادند. این داستان روز بعد هم ادامه یافت. به گونه‌ای که دراویش به صورت داوطلبانه تلفن همراه و وسایل شخصی خود را به ماموران می‌دادند و سوار ماشین‌های ون نیروی انتظامی می‌شدند تا به بازداشتگاه منتقل شوند. مجذوبان نور اعلام کرد که در پی حملات ماموران امنیتی و انتظامی، تعدادی از دراویش آسیب جدی دیدند و ساعاتی بعد دراویش بازداشت شده از کلانتری‌ها آزاد شدند.
قرار تجمع سوم اما برای یکشنبه ششم مهرماه گذاشته شد. این بار هم چند صد نفر از دراویش دست در دست هم در پیاده‌رو‌های خیابان ولیعصر حد فاصل خیابان طالقانی تا میدان ولیعصر جمع شدند تا صدای اعتراض خود را به مسئولان برسانند. سرانجام نماینده وزیر دادگستری جلسه‌ای با نمایندگان دراویش گذاشت و از آن‌ها خواست تا به تجمع خود خاتمه دهند و فرصت یک هفته‌ای بدهند تا مسئولان وزارت دادگستری مشکلات دراویش را با ریاست قوه قضاییه در میان بگذارند. این خواسته مورد قبول دراویش واقع شد و آن‌ها به تجمع خود پایان دادند.
آزار ریشه‌دار دراویش
سلسله نعمت‌اللهی گنابادی یکی از شاخه‌های تصوف است که از عقاید و روش «شاه نعمت‌الله ولی»، یکی از عرفای قرن هشتم هجری، پیروی می‌کند و قطب کنونی آن‌ها فردی به نام «دکتر نورعلی تابنده» یا «مجذوب علیشاه» است. آن‌ها مسلمان و شیعه دوازده امامی هستند و طرفداری از صلح، برابری و برادری را یکی از ویژگی‌های مهم طریقت خود می‌دانند. دراویش گنابادی معمولا علاقه‌ای به دخالت در سیاست ندارند و ترجیح می‌دهند تا آداب و مراسم مخصوص خود را بدون آزار رساندن به دیگران به جای آورند. با این حال حکومت ایران در سالیان اخیر به سرکوب آن‌ها پرداخته و در مواردی دست به تخریب حسینیه‌های مخصوص دراویش و نیز آرامگاه برخی بزرگان مورد احترام آن‌ها زده است. در میان چهره‌های نزدیک به حکومت تنها «مهدی کروبی» پیگیر مشکلات دراویش بود و همین سبب شد تا دراویش گنابادی در انتخابات سال ۱۳۸۸با تشکیل ستادی به نام «مجذوبان نور» به طور رسمی از کروبی حمایت کنند. حوادث بعد از انتخابات و حصر خانگی کروبی شرایط را برای دراویش دشواتر کرد.
«فرهاد نوری»، سردبیر سایت مجذوبان نور، درباره دلایل آزار دراویش به توانا می‌گوید: «دلیل قطعی این برخورد‌ها واقعا پیچیده است چرا که ترکیب و امتزاج دو عنصر قدرت سیاسی و دیانت در حاکمیت ایران پاسخ به این مساله را دشوار می‌کند، از طرفی حکومت به ماهوی حکومت فارغ از مسائل عقیدتی و دینی ممکن است از جمعیت مجتمع دراویش که روحیه همدلی و همبستگی نیز قویا در آن‌ها وجود دارد ایجاد توهم کند و آن‌ها را مشکل و معضل امنیتی قلمداد کرده و تهدیدی برای قدرت سیاسی بداند، از طرف دیگر این امکان نیز وجود دارد حاکمیت ایران به مثابه یک نهاد دینی، مکتب تصوف را به عنوان یک رقیب ایدئولوژیک تصور کند و بیم زیر سوال بردن قرائتی که حاکمیت از اسلام دارد را داشته باشد.» او البته تاکید می‌کند که حاکمیت شناخت درستی از دراویش ندارد چرا که آن‌ها هرگز به دنبال قدرت و یا حتی «تبلیغ سیستماتیک و مدون اندیشه‌های» خود نبوده و نیستند.
در حال حاضر ۹ نفر از چهره‌های شناخته شده دراویش گنابادی به نام‌های حمیدرضا مرادی سروستانی، افشین کرم‌پور، فرشید یداللهی، رضا انتصاری، امیر اسلامی، امید بهروزی، مصطفی دانشجو، مصطفی عبدی و کسری نوری زندانی هستند. آن‌ها از نهم شهریور امسال با انتشار متن کوتاهی به عنوان وصیت‌نامه دست به اعتصاب غذا زدند: «دشمنان دین و قانون در لباس دین و قانون به دشمنی با جان انسان مشغول شده‌اند و ما را زجرکش می‌کنند. ما از این اعتصاب غذا نمی‌میریم بلکه کشته می‌شویم و از آنجا که به اسلام واقعی که همانا دم جان‌بخش مسیحایی است اعتقاد داریم، به شهادت تاریخ تا ابد زنده‌ایم.
خـــرم آن روز کز این منزل ویــــران بروم راحت جان طلبـــم و از پی جانان بروم
گر چه دانم که به جایی نبرد راه، غریب مــن به بوی سر آن زلف پریشان بروم
به عنوان وصیت از همه آزادمردان جهان و به خصوص برادران نعمت‌اللهی گنابادی تقاضا می‌کنیم که خون‌خواهی ما را تا محاکمه کامل ماموران و آمران این شکنجه‌ها ادامه دهند. خداحافظ.» همین اعتصاب غذا و عدم رسیدگی مسئولان به خواسته‌های دراویش زندانی، «محرک اصلی کمپین کوچ دراویش به اوین» بود. اعتصاب غذایی که با گذشت یک ماه از آغاز آن هنوز ادامه دارد.
نافرمانی مدنی به سبک دراویش
شاید بتوان نوع اعتراض دراویش را نافرمانی مدنی نامید. «عمار ملکی»، پژوهشگر علوم سیاسی که ساکن هلند است، به توانا می‌گوید: «اقدام شجاعانه و شرافت‌آمیز دراویش نمونه‌ای بارز از نافرمانی مدنی در سال‌های اخیر در ایران است که تمامی ویژگی‌های این شکل از اعتراض مدنی را دارا بود چرا که ۱- حرکتی شرافت‌آمیز در راستای اعتراض به قواعد و قوانین ناعادلانه موجود در آزار و زندانی کردن دراویش بوده است ۲- این اقدام به شکلی جمعی، آگاهانه و با هدف ارتباط‌گیری و آگاهی‌بخشی به افکار عمومی انجام گرفت ۳- اعتراضی علنی و با اطلاع‌رسانی قبلی بود ۴- اقدامی اعتراضی با پذیرش هزینه‌های احتمالی مرتبط با آن بود ۵- حرکتی مسالمت‌آمیز و خشونت پرهیز بود. تمامی این‌ها ویژگی‌های نافرمانی مدنی است که در ایران کمتر شاهد آن هستیم چرا که در کشورهایی که سطح سرکوب متناسب با شکل اعتراض نیست مردم و فعالان مدنی کمتر اقدام به اعتراض علنی و نافرمانی مدنی می‌کنند تا از سرکوب در امان بمانند.»
«شورای هماهنگی راه سبز امید» هم با انتشار بیانیه‌ای ضمن اعتراض به تضییع حقوق شهروندی دراویش، درباره حرکت دراویش گفت: «دراویش کشور با شجاعت و جسارت، مقاومت مسالمت‌آمیز در مقابل ظلم، و آگاهی‌بخشی و اعتراض بدون خشونت در برابر ستم رفته برخویش را در دستور کار قرار داده‌اند. مقاومت و شجاعتی که در گام نخست، نهادهای مسئول را وادار به آزادسازی سریع بازداشت‌شدگان کرد.»
در هرحال به نظر می‌رسد اعتراضات دراویش از نگاه کنشگران مدنی ایران به عنوان یک نمونه خوب از اعتراضات مدنی شناخته می‌شود. شاید این حرکت در آینده به الگوی موفقی برای جنبش‌های اجتماعی و جامعه مدنی ایران تبدیل شود.