از بررسي عميق اين لايه عرفاني است كه به تفاوت بنيادين انسان شناسي شرقي با انسان شناسي غربي پي مي بريم . تجلي اين انسان شناسي ايران ـ اسلامي را ما در نگاه متفاوت انسان با خدا و نمودهاي مختلف آن مي بينيم . كه در آثار چهار شاعر برجسته و شهير ايراني يعني حافظ ، مولوي، سعدي و فردوسي قابل رديابي است . اينان معرف و نماد هويت ايراني اند. مبناي فكري و انسان شناسي آنان نيز به يكي از عميق ترين لايه هويت و فرهنگ ايراني يعني لايه عرفاني با ويژگي هاي خاص آن بر مي‌گردد. 

در مسائل حکومتی ،شریعت محمدی(ص) ،صرفا به چند توصیه ی جدی بسنده کرده است. «عدالت،نظم،مشورت،پرهیز جدی از استبداد،پرهیز از ستمگری وستم پذیری،پایبندی به قرار دادها وعهدو پیمانها،ورعایت حقوق دوجانبه ی حاکمان وملت». جز این ،هیچگونه مدل حکومتی (از نوع ریاستی،پارلمانی،یا سلطنتی ویا جمهوری وامثال آن)ارائه نکرده وآن را به مردم واگذار کرده است.البته «توصیه به استفاده از تجارب بشر »مکررا تاکید شده است 

من بگویم حالت قاضی تمام— زانکه رشوت گیرد او از خلق عام**او همی بیند که دارد نام وننگ— در شود در نار دوزخ بیدرنگ**رشوت بسیار و زرهای یتیم— در نهانی گیرد او از روی بیم **پس یتیم بیکسی پیدا کند— مال او در دفتر خود جاکند**….