۳-۳. انتقاد گونه‌ای بر بعضی احادیث همانگونه که تا اینجا مشاهده شد، شمس علاقه بسیاری به سخنان حضرت رسول(ص)

تاویل احادیث: «دنیا زندان مؤمن و بهشت کافر است» و «پادشاه، سایه خداست در زمین که هر مظلومی از بندگان خدا بدو پناه تواند برد» – انتقاد گونه‌ای بر بعضی احادیث – برایند

شمس مصحف و قرآن واقعی را ولیّ حق می‌داند، نه این کتاب‌های ظاهری را: «مراد او از این کتاب‌الله مصحف نیست. آن مردی‌ است [که] رهبر است. کتاب‌الله، آیت اوست. سورهٔ اوست. در آن آیت آیت‌هاست (همان، ج ۱: ۳۱۶). شمس جهاد اکبر را «جماعت» و توجّه به آن می‌داند. این نظر او، بر خلاف نظر علماست که با توجه به ادامه این حدیث، جهاد اکبر را جهاد با نفس می‌دانند.«رَجعنا مِن الجِهادِ الاَصغَرِ اِلی الجِهادِ الاَکبَر. جهاد اکبر چیست؟ روزه نیست! نماز نیست! جماعت است جهاد اکبر» (شمس تبریزی، ج ۱: ۲۶۹).

۳. شمس تبریزی و تأویل احادیث تأویل‌ها و نظریّات شمس درباره احادیث را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد

شمس تبریزی: در احادیث سرّ بیش است که در قرآن. شمس تأویل‌های کسانی را که بدون بهره‌گیری از نور باطن، متن را تأویل می‌کنند و تأویلشان برخاسته از قرائن درونی متن وعقل پسند نیست، نمی‌پذیرد.

چکیده شمس تبریزی برای احادیث نبوی اهمیّت بسزایی قائل بوده و همان‌گونه که خود اشاره می‌کند، کمترین سخن حضرت

شمس تبریزی – کافران را دوست می‌دارم، از این وجه که دعوی دوستی نمی‌کنند. می‌گویند آری کافریم دشمنیم. اکنون دوستیش تعلیم دهـیم، یگانگیش بیاموزیم. اما اینکه دعـوی می‌کند که من دوستم و نیست، پُرخطر است

دکتر محمد خدادادی – استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه یزد  چکیده  شمس، حقیقت را نوری واحد می‌داند که

مدیرعامل تولیت شمس تبریزی گفت: این تفاهم‌نامه بین کمیسیون ملی یونسکو و تولیت آرامگاه شمس تبریزی و شهرداری خوی

یکی سخن ماهی می‌گفت، یکی گفتش که خاموش، تو چه دانی که ماهی چیست؟چیزی که ندانی چه شرح دهی. گفت: من ندانم که ماهی چیست؟ گفت: آری، اگر می‌دانی نشان ماهی بگو. گفت: نشان ماهی آنست که همچنین دو شاخ دارد همچون اشتر. گفت: من خود نمی‌دانستم که ماهی را نمی‌دانی الّا اکنون که نشان دادی چیز دیگر معلوم شد که گاو را از اشتر نمی‌دانی.*** گفتم: جنبیدن بر دو نوع است. یکی را شکنجه می‌کنند، هم می‌جنبد از زخم چوب می‌جنبد و آن دگر در لاله‌زار و ریاحین و نسرین. پی هر جنبش مرو …