ابوبكر محمد پسر زكريای رازی فيلسوف و عالم طبيعی و شيمی دان و پزشك بزرگ ايران عالم اسلامی و ملقب به جالينوس المسلمين از مفاخر مشاهير جهان و يكی از نوابغ روزگار قديم است. تولد او در اوايل شعبان سال 251 هجری در ری اتفاق افتاد و در همين شهر به تحصيلات خود در فلسفه و رياضيات و نجوم و ادبيات مبادرت كرد و بعيد نيست كه توجه او به تحصيل علم كيميا نيز در ايام جوانی جلب شده باشد.
زکریای رازی
فتاب: ابوبكر محمد پسر زكريای رازی فيلسوف و عالم طبيعی و شيمی دان و پزشك بزرگ ايران عالم اسلامی و ملقب به جالينوس المسلمين از مفاخر مشاهير جهان و يكی از نوابغ روزگار قديم است. تولد او در اوايل شعبان سال 251 هجری در ری اتفاق افتاد و در همين شهر به تحصيلات خود در فلسفه و رياضيات و نجوم و ادبيات مبادرت كرد و بعيد نيست كه توجه او به تحصيل علم كيميا نيز در ايام جوانی جلب شده باشد.
توجه و اشتغال وی به علم طب بعد از سنين جوانی و بنابر قول ابوريحان بيرونی پس از مطالعات و تجارب آن استاد در كيميا جلب و عملی شده و نتيجه عارضه پی بوده كه در چشم وی از تجارب كيميا وی پديد آمده بود نوشته اند:
رازی در سی سالگی به بغداد رفت و چون بر بيمارستان مقتدر گذر كرد به طب دلبستگی يافت و به تحصيل اين علم پرداخت و چون در آن چيره دست شد، به ری بازگشت و به خدمت منصوربن اسحاق حاكم ری در آمد و سرپرست بيمارستان ری شد. بعدها به بغداد رفت و رياست بيمارستان مقتدر را بر عهده گرفت و شهرت وی در بغداد به جايی رسيد كه سابقه نداشت.
محل و تاريخ وفات محمد رازی به درستی مشخص نيست، بيرونی وفات او را در ماه شعبان سال 313 هجری نوشته و تعداد تأليف های وی را بيش از پنجاه و شش كتاب و رساله دانسته است.
از مهمترين آثار او يكی «الحاوی» است كه به نظر از «قانون» ابن سينا مهمتر است. اين كتاب چند قرن مورد مطالعه و مراجعه، بلكه تنها كتاب اصلی درسی طب به شمار می رفته است. الحاوی دائره المعارفی بوده كه اكنون تمام آن در دست نيست.
محمد رازی اين كتاب را به صورت يادداشتهای متعددی تهيه كرده بود و بعد از مرگ وی به دستور ابن عميد از روی يادداشتهای او كتاب را استنساخ و تنظيم كردند. مقدار زيادی از نتايج آزمايشها و مطالعات رازی در اين كتاب جمع است.
اثر ديگر رازی «طب المنصوری» است كه به نام منصور بن اسحاق حاكم ری تأليف و تنظيم شده است. طب المنصوری و برخی از رساله های طبی ديگر محمد رازی به زبان لاتينی ترجمه و چاپ شده و مورد استفاده اروپاييان بوده است.
كتاب «من لا يحضره الطبيب» اثر ديگر وی شامل دستورهای ساده برای معالجات گوناگون است. كتاب ديگر او «برء الساعه» است.
در علم كيميا بايد رازی را سرآمد دانشمندان اسلامی دانست. از كارهای مهم او كه متكی به آزمايشهای متعدد بوده، كشف جوهر گوگرد (اسيد سولفوريک) و الكل است.
محمد رازی كتابهای متعدد در كيميا به رشته تحرير در آورده است كه از آن جمله «كتاب الاكسير» و «كتاب التدبير» را بايد نام برد.
اين فيلسوف و پزشك نامی ايران علاوه بر علم وسيع كيميا و پزشكی جهانگير، در فلسفه نيز دارای تحقيقات عميقی است كه مورد توجه و اهميت می باشد. از كتابها و آثار فلسفی او اكنون جز تعداد معدودی در دست نيست، ولی آن چه از فهرست بيرونی و ساير مأخذ بر می آيد. وی كتابهای متعدد در كليات مسايل طبيعی و منطقيات و ما بعدالطبيعيه داشته است و آنها عبارتند از كتابهاي: سمع الكيان الهيولی الصغير و الهيولی الكبير. (ابن نديم: كتاب الهيولی المطلقه و للجسم محركا من ذاته طبعا – فی العاده – المدخل الی المنطق – كتاب البرهان – كيفيه الاستدلال – العلم الالهی علی رای سقراط العلم الالهی الكبير فی الفلسفه القديمه – رساله در انتقاد اهل اعتزال – قصيده الهيه – الحاصل فی العلم اللهی – الشكوك علی ابرقلس – ردنامه فرفوريس به انابون المصری – النفس الصغير – النفس الكبير – الطب الروحانی – فی السيره الغلسفيه – امارات الاقبال الدوله و چند رساله ديگر فلسفی كه در رد بر مخالفان خود در مسئله قدم هيولی و لذت و معاد و ناقدان خود بر علم الهی ورد بر سيس ثنوی نگاشت.
كتاب ديگری نيز در رد نبوات و در نقض اديان داشت به نام «فی النبوات» و شايد برای تكميل اقوال خود در همين كتاب، كتاب معروف ديگر خود را به نام «حيل المتنبين» مشهور به «مخاريق الانبياء » نگاشته بوده است.
محمد رازی علاوه بر تاليف های فلسفي، شروح و جوامعی هم از آثار متقدمين مانند ارسطو و افلاطون داشت. از افلاطيون رساله طيماوس را شرح كرد و از ارسطو جوامعی در منطق چون جوامع قاطيفورياس و باری ارمينياس و انالوطيقا ترتيب داد و نيز كتابی در منطق به روش و با اصطلاحات متكلمين اسلام تدوين كرد. دائره المعارف دانشمندان علم و صنعت درباره محمد بن زكريای رازی آمده است.
محمد رازی نه فقط در طب به تجربه دست می زد بلكه آزمايش را در كليه مباحث علوم طبيعی ضروری می‌دانست. وی آزمايشهای شيميايی خود را با چنان دقتی تشريح و توصيف كرده كه امروزه هم هر شيمی دانی می تواند عيناً آن را مجددا به معرض آزمايش درآورد. رازی مواد شيميايی را طبقه بندی كرد، در بابی وزن مخصوص تحقيقاتی به عمل آورد و به اكتشافات مهمی از قبيل اكتشاف الكل و اسيد سولفوريک نايل آمد. وی نخستين كسی است كه كليه اشيای عالم را به سه طبقه حيوانات، نباتات، جامدات تقسيم كرده است.
مسعودی در كتاب التنبيه و الاشراف گفته است كه: «رازی در سال 310 هجری كتابی در سه مقاله راجع به فلسفه فيثاغوری نگاشت و بعيد نيست اين توجه به فلسفه فيثاغوری جديد نتيجه تعلم رازی نزد ابوزيد بلخی بوده باشد كه از شاگردان كندی و متوجه فلسفه فيثاغوری جديد بود».
محمد رازی در پايان عمر به سبب كثرت كار و مطالعه نابينا شد.