صلح ادیان / حاج دکتر نورعلی تابنده مجذوبعلیشاه

خطاب اینجانب به کسانی است که در کنفرانس (۱) برگزار شده از جانب « بنیاد فرهنگی هماهنگی ادیان و صلح جهانی » گرد هم آمده اند . از اینکه بزرگانی از ادیان مختلف در این دوران به فکر صلح و هماهنگی و وفاق میان مذاهب و ادیان افتاده اند ، بسیار خوشحال شدم . زیرا دین امری است که اعتقاد به آن را به زور و جبر نمی توان تحمیل کرد . بلکه هر یک از ما بطور آگاهانه آن را انتخاب کرده ایم . ما که مسلمان ایم اسلام را انتخاب کردیم و معتقدیم که اسلام آخرین دین الهی و کامل ترین همه ادیان است . ولی نمی توان این اعتقاد را به اجبار به دیگری تحمیل کرد ، زیرا دیگری هم باید تحقیق و جستجو بکند تا یقینا به این نتیجه برسد . بنابر این مادامی که پیروان ادیان به یک نتیجه واحد نرسیده اند ، باید برای استقرار صلح جهانی ، به همه ادیان احترام گذارد و به آنها اهمیت داد و امکاناتی را برای آنان فراهم کرد که بتوانند جستجوی خودشان را ادامه بدهند تا در راه وحدت ادیان موفق بشوند . ولی همانطور که گفته شد امروز نمی توان از وحدت ادیان دم زد بی آنکه عقیده دیگری را محترم شمارد . لذا به همین ترتیب دلیل من که معتقدم عرفان اسلامی در میان طریقه های عرفانی ادیان مختلف ، مترقی ترین عرفان هست ، این اعتقاد خود را به دیگران تحمیل نمی کنم اما امیدوارم سایرین هم به همین نتیجه برسند که من رسیده ام .

در دوران اخیر بسیاری از بزرگان و رهبران جهان متوجه این مطلب شده اند . چنانکه پاپ فقید ژان پل دوم که انسانی دانا و متوجه این نکات بود بعد از مدت ها اختلاف بین فرق مسیحی ، به بیت المقدس رفت و با بزرگان ارتدکس نیز ملاقات کرد . پیروان ادیان در عین اینکه هیچ کدام نباید از اعتقادات دینی خود دست بردارند ، باید به اعتقادات دینی دیگران هم احترام بگذارند و همچنین باید با هم نحوه ای همکاری اجتماعی داشته باشند بدون اینکه عقاید خویش را ترک کنند و یا حتی تخفیف بدهد و این مطلب باید در ذهن همه متدینان وارد بشود . خوشبختانه در عرفان اسلامی همواره این مساله مورد توجه بوده و عارفان مسلمان با پیروان دیگر ادیان معاشرت داشتند و به آنها احترام می گذاردند . و کتب عرفانی نیز موید صدق این کلام است .

در عرفان اسلامی برای هر فردی شخصیتی قائل اند و به انسان ها این امکان را می دهند که تحقیق کنند و بفهمند و بعد از درک مطلب ، اعتقادات خود را اختیار کنند ، کما اینکه در ابتدای ورود اسلام به ایران شاهد این واقعیت هستیم . درست است که اعراب ، اول بار دین اسلام را پذیرفتند و بسیاری از ممالک اسلامی را فتح کردند ولی این صحیح نیست که بگوییم اعراب ، ایران را فتح کردند ، زیرا ورود اسلام به ایران تا حدود ری با جنگ و ستیز بود ولی بعد از آن مردم خودشان تعالیم اسلام را پذیرفتند و بر مبنای آن عمل کردند . اما چگونه به انتخاب اسلام رسیدند ؟ چون در اسلام تعالیمی از قبیل اینکه انسان ها و حقوق آنها را باید محترم داشت و از آزادی بیان و عقیده حمایت کرد ، این تعالیم را پسندیدند و به اسلام روی آوردند .

متاسفانه در دنیای امروز جریان سیاسی چنان غلبه پیدا کرده است که تعالیم عالیه ادیان را نیز تحت سیطره خویش درآورده است . چنانکه دفاع از صلح نیز با اغراض سیاسی همراه است همانند طرفداری و حمایت از یک جناح و یا مخالفت با آن . بزرگان ادیان باید سعی کنند اعتقادات دینی از سیطره سیاست دور بشود و آلت دست هیچ یک از افکار و آرای مختلف سیاسی قرار نگیرند . البته انسان ها آزادند خودشان روش سیاسی و اجتماعی مورد قبول خویش را انتخاب کنند و از جنبه اعتقادی به یکی از ادیان الهی ، متدین باشند ولی اینکه کسانی احساسات دینی را در هر قومی و هر ملتی تحریک کنند و از آن استفاده کنند ، چنانکه این امر امروزه در عالم سیاست متداول است ، امر خطرناکی است که هم اعتقادات مردم را خراب می کند و هم امکان آن انتخاب اصلح را در اعتقادات برای مردم باقی نمی گذارد و حاصلش این است که جنگ بین پیروان ادیان را بیشتر می کند . به این جهت است که کار بنیاد هماهنگی دینی بسیار ضروری است و صلح جهانی هم امکانی است برای این قبلی بنیادها که به جستجو و انتخاب اصلح ادامه دهند .

اضافه کنم که من قبلا از طرف جناب آقای ماهاریشی کاپیل ادوایت (۲) رئیس محترم بنیاد ، نامه ای دریافت کردم که خبر این کنفرانس را داده بودند و از مخلص برای شرکت در آن دعوت کرده بودند و البته چون هر نامه ای را باید پاسخ داد من در پاسخ به این دعوتنامه ، نامه ذیل را به ایشان نوشتم :

با عرض سلام صمیمانه ، دعوتنامه شرکت در کنفرانس بنیاد هماهنگی مذهبی و صلح جهانی را دریافت کردم . من نیز تشکیل چنین بنیادی را با هدف مذکور تایید می کنم . تاریخ قرون اخیر به ما هشدار داده است که مراقب نفوذ دشمنان در عالم معنوی دین داری باشیم و بدون سقوط در غرقاب بدبینی و با درنظر گرفتن : « ان بعض الظن اثم » (۳) ، مراقبت کافی داشته باشیم و گفته خداوند را که فرمود : « و لقد کرمنا بنی آدم » (۴) ، را ملاک تکریم همنوع قرار دهیم .

اعتقادات دینی کاملا شخصی است و قابل تحمیل به دیگری نمی باشد . بدیهی است متدین به هر دینی ، اعتقادات خود را برتر می داند و به همین جهت است که از میان تمام ادیان همان دین را انتخاب کرده است . وجه مشترک همه آنها « ‌تدین » است یعنی قبول عقاید و تعالیمی معنوی و تقید و تسلیم به نظام معنوی اجتماعی خاص . ما مسلمانان که اسلام را انتخاب کرده ایم ، آن را دین صلح و صفا و آزادی دانسته ایم و با همه تکریم شدگان ( بنی آدم ) انس و تعامل معنوی داریم و چون معتقدیم که : « لا اکراه فی الدین » (۵) ، لذا برای همگان این حق – و بلکه وظیفه – را قائل ایم که به جستجوی نظام برتر معنوی بپردازند و لازم وجود امکانات آزاد چنین جستجویی را استقرار صلح در جهان می دانیم و از نظر ما وظیفه همه افراد بشر بخصوص دین داران عالم ، حفظ و استقرار چنین صلحی است . علی الخصوص سلوک عرفانی را برای متدینین به همه ادیان لازم می دانیم .

عرفان که در واقع معنای واقعی و روح همه ادیان الهی است ، وسیله ارتباط و وجه مشترک آنان می باشد . من بنده کمترین خداوند و همچنین اسلاف معنوی و نسبی من در این راه کوشیده ایم و برای حفظ آن ایثارها کرده و حملات ناروا را به مصداق : « اذا خاطبهم الجاهلون قالوا سلاما » (۶)، احیانا با اغماض یا در حد دفاع از خود تحمل نموده ایم . هندوستان مدتها مرکز عرفان اسلامی بوده و کوشش هایی از قبیل آنچه عارف شهیر مسلمان ، داراشکوه ، در مسیر تقریب ادیان اسلام و هندو انجام داد ، مورد تصویب و تایید همه پیروان واقعی ادیان است . اکنون نیز هندوستان مظهر صلح جهانی و عرفان بوده و انشاء الله بعدا نیز خواهد بود .

آقای حسینعلی کاشانی بیدختی که در عرفان نظری مطالعه دارند و سلوک عرفانی را از سال ها قبل نزد بزرگان عرفان و اسلاف من شروع کرده و تا هم اکنون ادامه داده اند به این کنفرانس خواهند آمد و توضیحاتی اگر لازم باشد ، خواهند داد . خود این دعوتنامه و پاسخ آن مراحلی است از طریق سلوک عرفانی و مطالعه نظری عرفان . تاییدات شما را در صراط المستقیم خواهانم .

۱. متن پیام به کنفرانس صلح ادیان که از جانب « بنیاد هماهنگی ادیان و صلح جهانی » در فروردین سال ۱۳۸۴ در هندوستان برگزار شد .

۲. Maharishi Kapil Adwait

۴. سوره اسراء ، آیه ۷۰ : ما فرزندان آدم را کرامت بخشیدیم .

۵. سوره بقره ، آیه ۲۵۶ : در دین هیچ اجباری نیست .

۶. سوره فرقان ، آیه ۶۳ : و چون جاهلان آنان را مخاطب سازند ، به ملایمت سخن گویند .