کریسمَس یا نوئل نام جشنی است در آیین مسیحیت که به منظور گرامیداشت زادروز حضرت مسیح برگزار می‌شود. بسیاری از اعضای کلیسای کاتولیک روم و پیروان آیین پروتستان، کریسمس را در روز ۲۵ دسامبر جشن گرفته و بسیاری آن را در شامگاه ۲۴ دسامبر نیز برگزار می‌کنند. اعضای بیشتر کلیساهای ارتودوکس در سراسر دنیا نیز روز بیست و پنجم دسامبر را به عنوان میلاد مسیح جشن می‌گیرند.
ایام دوازده‌روزه‌ی کریسمس با سالروز میلاد مسیح در ۲۵ دسامبر آغاز گشته و تا جشن «خاج شویان» (جشن پدیدار شدن خدا به شکل انسانی یعنی به شکل عیسی مسیح) در روز ۶ ژانویه ادامه می‌یابد. هرچند مهم‌ترین عید مذهبی در گاه‌شمار مسیحی، روز عید پاک (به عنوان روز مصلوب شدن و رستاخیز عیسی) است، مردم بسیاری به‌خصوص در کشورهای ایالات متحده و کانادا، کریسمس را مهم‌ترین رویداد سالانه‌ی مسیحی محسوب می‌دارند. با وجودی که این روز، یک عید مذهبی شناخته می‌شود، از اوایل سده‌ی بیستم میلادی به بعد به طور گسترده به عنوان یک جشن غیرمذهبی برگزار شده و برای بیشتر مردم، این ایام فرصتی است برای دور هم جمع شدن اقوام و دوستان و هدیه دادن به هم.
کریسمس با آیین‌های ویژه‌ای به‌طور مثال آراستن یک درخت کاج، برگزار شده و شخصیتی خیالی به نام «بابانوئل» در آن نقشی مهم دارد. همچنین برگزاری کریسمس در کشورهای مختلف مسیحی بنا به سنت و رسم و رسوم آنان، تفاوت‌هایی نیز با یکدیگر دارد. اما مشترکات این مراسم این است که: مسیحیان برای جشن گرفتن میلاد عیسی مسیح به کلیسا‌ها می‌روند، در منزل یک درخت کاج را تزئین و چراغانی می‌کنند، در خیابان‌ها و کوچه‌ها دسته‌دسته سرودهای پرستشی و شکرگزاری اجرا می‌نمایند و برای شام غاز (بوقلمون در آمریکا) و پودینگ کریسمس درست می‌کنند. واژه‌ی کریسمس، به معنای «مراسم عشای ربانی (مَس) در روز مسیح» در حدود سال ۱۰۵۰ میلادی به صورت واژه (Christes maesse) در انگلیسی قدیم به معنی «جشن مسیح»، وارد زبان انگلیسی گردید و محققان معتقدند، گونه‌ی کوتاه‌تر آن یعنی Xmas شاید در قرن سیزدهم برای نخستین بار به کار رفته باشد.
تاریخچه جشن کریسمس:
جامعه‌ی مسیحیت اولیه، میان تاریخ واقعی میلاد عیسی مسیح و مراسم مذهبی بزرگداشت این واقعه، فرق می‌نهاد. در دو قرن نخست پیدایش آیین مسیحیت، باز‌شناسی تاریخ زادروز شهدای مسیحی و به پیروی از آن، عیسی، با مخالفت‌های بسیاری در بین پیروان این آیین روبرو شد. عده بسیاری از پدران کلیسا، نظرات نیش‌دار و کنایه‌آمیزی در خصوص برپایی جشن تولد افراد در ادیان پاگانیسم (آیین‌های دگرکیشی یا چندخدایی) داشتند و در واقع از دید کلیسا، این روزِ جانسپاری قدیسان و شهدا بود که می‌بایست به عنوان روز واقعی به دنیا آمدن آنان، گرامی داشته شود. منشأ دقیق انتخاب روز ۲۵ ماه دسامبر به عنوان میلاد عیسی مسیح در پرده‌ای از ابهام قرار دارد و تاریخدانان در مورد آنکه مسیحیان از چه زمانی شروع به برپا داشتن جشن میلاد مسیح نمودند، راسخ نیستند. گرچه اناجیل چهارگانه در عهد جدید، تولد عیسی را با جزئیات شرح می‌دهند، ولی هیچ تاریخی در آن‌ها ذکر نشدهاست. روز ۲۵ دسامبر، برای نخستین بار در سال ۲۲۱ پس از میلاد، در نوشته‌های «سکستوس ژولیوس افریکانوس» (اولین تاریخ‌نگار مسیحی) به عنوان روز تولد مسیح، انعکاس یافته و بعد‌ها به طور فراگیر در عالم مسیحیت پذیرفته شده است. اما بیشتر محققان معتقدند که این روز در امپراتوری روم جایگزینی برای جشن «روز تولد خورشید شکست‌ناپذیر» که در هنگامه انقلاب زمستانی به عنوان نماد نوزایی خورشید، به دور افکندن زمستان و ندای تولد دوباره بهار و تابستان برگزار می‌شد، رایج گردید و در واقع کریسمس، صورت «مسیحی شده» این جشن است.
بابانوئل در کریسمس:
بابانوئل یک شخصیت تاریخی و داستانی در فرهنگ عامیانه‌ی کشورهای غربی و مسیحی است. نام بابانوئل با جشن کریسمس آمیخته شده است. بابا نوئل عمدتاً یک پیرمرد چاق با ریش سفید بلند و لباس قرمز است که در روز کریسمس یا شب قبل از آن هدیه‌هایی را برای بچه‌ها می‌آورد.
بابا نوئل اشاره به نام یکی از کشیشان مسیحی به نام سن نیکولاس دارد که در قرن چهارم میلادی می‌زیست و از اهالی بیزانس و منطقه آناتولی در ترکیه‌ی فعلی بوده است. وی به خاطر کمک و دادن هدیه به فقرا شهرت داشت. جسد سنت نیکلا (نیکلاس) اکنون در کشور ترکیه در منطقه Demre (سواحل دریایی مدیترانه) مدفون است و به علت مومیایی شدن طبیعی (به علت سرما) هنوز قسمت‌هایی از آن سالم مانده است. دانشمندان در سال ۲۰۰۳ موفق به بازسازی صورت وی از روی استخوان‌ها شدند و با کمال تعجب دریافتند که بابا نوئل واقعی رنگین‌پوست (پوستی به رنگ قهو‌ه‌ای روشن) بوده است.
مسیحیان اروپایی، آمریکایی، برخی مسیحیان ارمنی و قسمتی از مسیحیان فارسی‌زبان، در شب کریسمس خود و کودکانشان را برای آمدن «بابا نوئل» آماده می‌نمایند. برخی از اعتقادات ایشان درباره‌ی بابا نوئل به شرح زیر است (البته پر واضح است که این باور‌ها مختص کودکان مسیحی می‌باشد): ۱) کودکان جوراب‌های خود را بر میخ‌هایی در بالای تخت‌خوابشان می‌آویزند (این نیز از کارهای «نیکلاس» قدیس برداشت شده که جوراب‌های بچه‌ها را پر از هدایایش می‌کرد). ۲) اعتقاد بر این است که بابا نوئل از «شومینه» وارد خانه می‌شود. ۳) خانه‌ی بابانوئل و کارخانه اسباب‌بازی‌سازی‌اش در قطب شمال قرار دارد. ۴) بابانوئل با نوعی سورتمه که چندین گوزن شمالی آن را می‌کشند به شهرهای مختلف می‌رود. سورتمه‌ای که قادر به پرواز است. ۵) بابا نوئل می‌داند که کدام بچه در طول سال خوب بوده و کدام بد؟ چون او با خداوند ارتباط دارد. و او فقط به بچه‌های خوب هدیه می‌دهد. ۶) بابا نوئل و «مامان نوئل» در کارخانه‌شان در قطب شمال با همکاری کوتوله‌های پریزاد (Elf) هدایا را تولید می‌کنند.
درخت کریسمس:
رسم بسیاری از مسیحیان است که درختی را برای روز کریسمس تهیه می‌کنند و آن را در خانه قرار دهند. درخت کریسمس معمولاً از درختان دارای برگ‌های سوزنی به ویژه کاج تهیه می‌شود و می‌تواند در اندازه‌های مختلف باشد. خانواده‌های مسیحی با تزئین درخت کریسمس، سعی در شاداب کردن محیط خانه دارند. سابقه‌ی تزئین درخت کریسمس به قرن شانزدهم میلادی برمی‌گردد. آلمانی‌ها نخستین کسانی بودند که سنت تهیه و تزئین درخت کریسمس را بنیان نهادند. پرنس آلبرت، همسر ملکه ویکتوریا در سال ۱۸۴۱ میلادی درخت کریسمسی را به کاخ ویندسور آورد و به این ترتیب موجب محبوبیت بیشتر آن شد.