تحلیلی از تاریخ ایران باستان – جلسهٔ هفتم

حسن یوسفی اشکوری، ۲۵ دى ۸۸ برابر با ۱۴ ژانویه ۲۰۱۰، کلاس تاریخ ایران باستان

چند نکته در مورد داریوش

یک نکته در مورد تبار هخامنشی بودن او است. گرچه شهرت دارد که او از شاخه دیگر سلسله هخامنشی است اما این ادعا عمدتاً مستند است به سخنان خود او در کتیبه بیستون. اما امروز کسانی چون بریان در این مورد تردید جدی ایجاد کرده‌اند.

 مطلب دیگر مربوط می‌شود به ماجرای بردیا و یا گئومات مغ. طبق نظر مشهور در زمان حضور کمبوجیه در مصر، یک مغ به نام «گئومات» دعوی سلطنت کرد و گفت او همان بردیا برادر کمبوجیه است که قبلاً کمبوجیه او را کشته بود و مردم از آن آگاه نبودند. داریوش با همدستی شش سردار دیگر از شش خاندان مغ را کشتند و پس از آن داریوش به سلطنت رسید. از این رو او مدعی است که او توانسته است غاصب سلطنت را نابود کند و حق سلطنت موروثی خود را احیا کند. اما کسانی چون بریان امروز در این مورد تردید ایحاد کرده اند. اگر این نظریه اثبات و قابل قبول شود، شخصیت اخلاقی داریوش به شدت مخدوش خواهد شد.
با این همه داریوش از جهاتی یک شخصیت استثنایی است و مانند او در تاریخ جهان بسیار اندکند. او برجسته تر از کوروش است. او نیز به هوشمندی، درایت، سازماندهی و سازندگی در شمار برجستگان تاریخ بشر است. بویژه یادگار او تخت جمشید است که با طراحی و مهندسی شخص او بنیاد نهاده شد. به گفته والتر هینتس «تخت جمشید نفس تاریخ است». الواح تخت جمشید از ابعاد عظیم رشد تمدن و اقتصاد و فرهنگ و تقسیم کار در عصر داریوش خبر می‌دهد.

عمده ترین ویژگی‌های تمدن هخامنشی:

 ۱. تأسیس امپراتوری و نخستین امپراتوری
۲. اقتدار نظامی و سیاسی
۳. گسترش تمدنی و اعتلای فرهنگی (البته بیشتر در نیمه اول) و تبادل و تعامل فرهنگی. هنر هخامشی از جهات مختلف ابعاد و اضلاع تمدن پارسی را نشان می‌دهد. یکی از این نمودها در هنر روحیه مداراجوی نسبی ایرانیان بویژه در قیاس با آشور است.
۴. استواری و تداوم قدرت شهریاری ایرانی و خودکامگی شاهان (بویژه در قیاس با یونان)

و اما علل زوال این امپرتوری:

 داخلی:
۱. سستی داخلی ناشی از تضادهای درونی ساخت قدرت-شاه و درباریان و اشراف.
۲. ناهماهنگی اقوام امپراتوری در جنگ‌های بزرگ.
۳. نارضایتی عمومی ناشی از جنگ‌ها و مالیات‌های گزاف و خشونت‌های گسترده و کوچ اجباری شماری از اقوام تابع.

 خارجی:
۱. بحران مشروعیت در قلمرو ملل تابع.
۲. قدرت مدنی رقیب در پی پدید آمدن اتحادیه آتنی-اسپارتی.
۳. انسجام سپاه اسکندر و به طور کلی هوشمندی اسکندر و برتری سپاه او بر سپاه داریوش سوم.

ادامه دارد…