حكومتي كه براي بقا در سرير قدرت محدودۀ زماني قائل نيست، و قدرت سياسي را درگردش نمي‌داند، و به‌جاي حاكميّت ادواري و موقّت بودن دوران زمامداري و رجوع به رأي مردم در پايان هر محدوده مشخص زماني و اطمينان از رضايت مردم به ادامۀ حاكميّت، مادام‌العمر خود را به مردم تحميل مي‌كند حكومت قسري است. اينكه فردي در آغازِ به قدرت رسيدن محبوب مردم بود كفايت نمي‌كند كه تا آخر عمر بويژه بعد از گذر از مراحل متعدد آزمونهاي دشوار اجرايي و مديريتي محبوب بماند. در هر مقطع مشخص زماني نيازمند مراجعه به آراي عمومي است و حاكمي كه تن به آزمون ملي محبوبيت در هر دوره قانوني نمي‌دهد و خود را الي الأبد حكمران، و تا زنده است حاكم مي‌پندارد حكومت قسري‌است.
1 . قَسرِ فلسفی
در زبان فارسي واژه «قَسري» چندان مانوس نيست. قَسر يعني با زور و اكراه به كاري واداشتن. در فلسفه اسلامي در بحث علّت و معلول در تقسيم فاعل، اين واژه عربي بكار گرفته شده است. آنكه فعل از او سر مي‌زند – فاعل – يا به فعل خود علم‌دارد يا ندارد. اگر فاعل به فعلش عالم نباشد يا فعل ملايم طبع او است يا اينكه فعل با طبع او مخالف است. فاعل عالم به فعل‌يا فعل به اراده اوست يا چنين نيست و هكذا. در مجموع هشت قسم فاعل به‌دست مي‌آيد، از جمله فاعل بالطبع، فاعل‌بالقسر، فاعل بالجبر، فاعل بالتسخير، فاعل بالرضا، فاعل بالقصد، فاعل بالعنايت و فاعل بالتّجلي.
فاعل بالقسر فاعلي است كه به فعل خود علم ندارد. بعلاوه فعلش با طبع او سازگار نيست. فاعل بالطبع مقابل فاعل بالقسر است و مراد از آن فاعلي است‌كه فعلش با طبع او ملايمت و سازگاري دارد. از جمله مثالهاي فاعل بالقسر و فاعل بالطبع يكي پرتاب سنگ است. بنابرطبيعيات ارسطويي طبع سنگ نسبت به زمين نزولي است، لذا در شرايط عادي حركت سنگ از بالا به پايين است (در فيزيك نيوتني طبيعت اشيا منتفي است و حركت ياد شده براساس جاذبه زمين تفسير مي‌شود)، حركت سنگ از بالا به پايين حركت‌قسري خوانده مي‌شود، يعني حركت بر خلاف طبيعت سنگ چنين حركتي ناشي از عوامل قاسره است كه با اعمال فشار، شي‌ء را بر خلاف طبيعت خود به حركت واداشته‌اند. حال آنكه فلاسفه حركت سنگ از بالا به پايين را حركتي طبعي مي‌دانند. مثال ديگر نفس انساني است كه افعالي از قبيل نبض و تنفس را بالطبع مرتكب مي‌شود. اما در شرايط غيرطبيعي و بيماري،افعال ياد شده بواسطه عوامل قاسره از مسير صحت منحرف مي‌شود.
آنچه از اصطلاح فلسفي فاعل بالقسر و حركت قسري براي بحث خود لازم داريم درك اين نكته است كه حركت قسري حركتي بر خلاف طبيعت و ناشي از فشار و زور است. فاعل بالقسر يا قاسر عاملي است كه با اعمال زور و فشار شي‌ء را ازمسير طبيعي خود منحرف مي‌كند. به آنچه با حركت قسري از مسير طبيعي خود منحرف شده مقسور گفته مي‌شود. پس قسر يعني جريان شي‌ء بر خلاف مقتضاي طبيعت خويش. قسري يعني اكراهي، اجباري، آنچه با زور و قهر و غلبه و فشار وبرخلاف طبيعت و ميل تحميل مي‌شود.
يكي از قواعد فلسفي قاعده‌اي است كه در بحث قسر جاري مي‌شود: «القَسرُ لايَكونُ دَائِمِيَّاً وَ لا أَكثَرِيَّاً» قسر دائمي واكثري نيست. مقتضاي نظام احسن و عنايت الهي اين است كه هر موجودي به غايت خاص خود نائل شود. قسر دائمي وهمين‌طور انحراف شي‌ء در اكثر موارد از مسير طبيعي خلاف مقتضاي عنايت ازلي خداوند است. بنابراين هيچ فعل قسري درعالم طبيعت دائمي يا در اكثر موارد نيست. عمر فاعلهاي قسري كوتاه و محدود است و عوامل فشار و قسر زوال‌پذير ورفتني‌اند.
در بحث فلسفي عامل قسري بايد توجه داشت كه اولاً بحث ياد شده مبتني بر طبيعيات قديم است و فيزيك جديد طبع‌اشياء را به رسميت نمي‌شناسد و جملگي در گرو قواسر است، ثانياً اين بحث مثل ديگر مباحث فلسفي در حوزه حقيقيات جاري است و اعتباريات را ضوابطي ديگر است.
امّا واژه قسر در انحصار فلاسفه نيست، هر چند اصطلاح فلسفي قسر از معناي لغوي آن نيز دور نمي‌باشد. مي‌توان درحوزه فلسفه سياست اين واژه را به خدمت گرفت و براساس آن برخي واقعيات سياسي را مورد تحليل و بررسي قرار داد. دراين صورت بين اين دو بحث (فلسفه محض و فلسفه سياست) صرفاً مشابهت برقرار است نه بيشتر، و در هر يك قواعد ويژه‌خود جاري است.
2 . قَسرِ سیاسی
سياست علم مواجهه، بكارگيري و توزيع قدرت است. سياست علم اداره حوزه عموم است. و در هر جامعه‌اي مردم‌آن جامعه تنها كساني هستند كه حق دارند درباره چگونگي اداره و مديريت جامعه خود تصميم بگيرند. واضح است كه مردم‌هر جامعه‌اي براساس باورهاي خود نحوه مديريت سياسي جامعه خود را سامان مي‌دهند. اين باورها مي‌تواند حق يا باطل باشد. حاكميت هر جامعه به عنوان كارگزاران خدمات عمومي نمي‌تواند سمت و سويي متفاوت با سمت و سوي مردم ـ يا به‌زبان دقيقتر اكثريت مردم ـ جامعه داشته باشد. به عبارت ديگر طبع حكومت تامين رضايت شهروندان جامعه است.
اگر موارداختلاف نظر حكومت و اكثريت جامعه متعدد شد و اراده حكومت غالباً با اراده شهروندان متغاير بود و خواست و سليقه اكثرشهروندان با خواست و سليقه هيات حاكمه متنافي شد، در اين صورت چنين حكومتي چاره‌اي ندارد جز اينكه با زور و فشارمنويّات خود را اعمال كند. وقتي عملكرد و جهت‌گيريهاي حكومتي مورد رضايت اكثريت جامعه نبود، حاكميّت تنها با اكراه و اجبار و قهر صورت خواهد گرفت. به چنين حكومتي مي‌توان «حكومت قسري» اطلاق كرد. در حكومت قسري جهت‌گيري‌حاكميت با جهت‌گيري اكثريّت مردم در تنافي است. مردم چيزي مي‌خواهند و حاكميّت چيزي ديگر. اكثريّت شهروندان راه و روشي را مي‌پسندند و هيأت حاكمه راه و روشي ديگر.
سخن در حقّ بودن اين يا آن راه و روش و خواست و اراده نيست، صرف تغاير بين اين دو كافي است تا حكومت قسري شود. بنابراين اگر فرض كنيم اكثريت جامعه‌اي به هر دليلي تمايل به باطل دارند و اقليّتي برخلاف رضايت و خواست عمومي زمام امور را به‌دست بگيرد، از آنجا كه اقليت حاكم براي رسيدن به‌مقصود حق خود چاره‌اي جز دست يازيدن به زور و فشار ندارد، چنين حكومتي نيز قسري خواهد بود. همچنان‌كه اگر درجامعه‌اي با اكثريت صالحان، اقليتي ناصالح قدرت سياسي را به چنگ آرد، باز حكومت قسري خواهد بود. قسري بودن‌حكومت نتيجه منطقي ناسازگاري ارادۀ ملي با اراده حاكميّت است.
3 . مختصّات حکومت قسری
حكومت مطلوب حكومتي است كه در سه مرحله سازگاري خود را با شهروندان جامعه‌اش اثبات كند: مرحله اول شيوه دستيابي به حكومت، يعني با خواست و ميل عمومي به قدرت رسيده باشد، نه با كودتا و قهر و زور. مرحله دوم: شيوه‌كشورداري. يعني در تصميم‌سازيها و تصميم‌گيريهاي كلان اجتماعي به رأي مردم عمل كند، تحت نظارت ملي باشد، در مقابل‌مردم مسئول و پاسخگو باشد، در چارچوب و محدوده‌اي كه مردم در قانون اساسي تعيين كرده‌اند عمل كند. مرحله سوم: شيوه ترك مسند قدرت يعني هر زمان كه مردم اراده كردند به طور مسالمت‌آميز قدرت را واگذار كند و براي خلع يد او نيازي به شورش و قيام نباشد. به عبارت ديگر در پايان يك محدوده زماني مشخص قدرت سياسي دست به‌دست شود نه اينكه حاكميت مادام‌العمر تيول شخص خاصي باشد.
با نفي رضايت عمومي در هر يك از مراحل سه گانه حكومت قسري خواهد بود. حكومتي كه با زور و از طريق كودتا قدرت را به‌دست گرفته باشد حكومت قسري است. اما مهمتر از علّت مُحدِثه يك حكومت علّت مُبقِيه آن است. چه بسا حكمراناني كه با اقبال مردمي و از طريق رضايت عمومي بر سر كار آمده باشند، اما در شيوه كشورداري رأي خود را بر اراده ملّي ترجيح داده، خود را در مقابل ملّت مسئول و پاسخگو ندانند، جامعه را با شيوه‌اي متفاوت با شيوۀ مورد پسند اكثريّت جامعه اداره كنند، به رأي مردم وقعي نگذارند، و در مجموع با سوء عملكرد مورد ادبار شهروندان خود قرار گيرند. حكومتي‌كه به‌جاي تامين رضايت مردم، مردم را موظّف به همسويي با خود بداند، حكومت قسري است. حكومتي كه ميزان مديريت را رأي مردم نداند قسري است.
حكومتي كه براي بقا در سرير قدرت محدودۀ زماني قائل نيست، و قدرت سياسي را درگردش نمي‌داند، و به‌جاي حاكميّت ادواري و موقّت بودن دوران زمامداري و رجوع به رأي مردم در پايان هر محدوده مشخص زماني و اطمينان از رضايت مردم به ادامۀ حاكميّت، مادام‌العمر خود را به مردم تحميل مي‌كند حكومت قسري است. اينكه فردي در آغازِ به قدرت رسيدن محبوب مردم بود كفايت نمي‌كند كه تا آخر عمر بويژه بعد از گذر از مراحل متعدد آزمونهاي دشوار اجرايي و مديريتي محبوب بماند. در هر مقطع مشخص زماني نيازمند مراجعه به آراي عمومي است و حاكمي كه تن به آزمون ملي محبوبيت در هر دوره قانوني نمي‌دهد و خود را الي الأبد حكمران، و تا زنده است حاكم مي‌پندارد حكومت قسري‌است.
بعضي حكومتها در هرسه مرحله قسري‌اند، با زور به قدرت رسيده‌اند، با زور حكومت مي‌كنند و جز با زور سرير قدرت‌را ترك نمي‌گويند. اما چه بسا افرادي به شيوه مردمي به قدرت رسيده باشند، اما مست قدرت شده، براي اداره جامعه شيوه سركوب و خفقان در پيش گرفته به هيچ قيمتي نيز حاضر به واگذاري قدرت به نمايندگان جديد مردم نباشند. اين نوع‌حكومت قسري به مراتب خطرناك‌تر از نوع اول است.
به هر حال اگر در حكومتهايي يكي از ويژگيهاي ذيل مشاهده شد، آن‌حكومت قسري خواهد بود:
يك: راس هرم قدرت سياسي مادام‌العمر باشد و براي وي محدوده مشخص دوران زمامداري در قانون پيش‌بيني نشده باشد، يا علي‌رغم پيش‌بيني محدوده زماني زمامداري در پايان دوره حاضر به واگذاري قدرت سياسي به نماينده جديد مردم نباشد.
دو : حاكميت خود را در مقابل مردم مسئول و پاسخگو نمي‌داند. تحت نظارت مردم نيست، خود را مافوق قانون مي‌داند. راي و اراده مردم را واقعا و نه در شعار ميزان و معيار تشخيص مصلحت نظام نمي‌داند.
4. مباني نظري حكومت قسري
چه كساني حاضرند زمام حكومت قسري را به‌دست بگيرند؟ دو گروهند كه حتي ابايي ندارند به شيوه قسري حكومت كنند.گروهي به علّت عملي و گروهي ديگر به دليل نظري زمامداري حكومت قسري را بر مي‌تابند. اما گروه اول قدرت‌طلبان هستند كه شيريني جلوس بر اريكه قدرت را حتي با ادبار و اكراه توده مردم از دست نمي‌دهند. شيفتگان قدرت بيماردلاني هستند كه حاضرند تمامي جامعه را فداي شهوتراني و خودخواهيهاي خود كنند، براي آنان هيچ فرقي ندارد مردم آنها را بخواهند يا نخواهند، بارضايت رياست كنند يا با كراهت، مهم رياست است و ديگر هيچ. واضح است كه شيفتگان قدرت و تشنگان رياست، بر عطش سيري‌ناپذير خود لباسي از توجيهات نظري، ايدئولوژيك يا ديني بپوشانند و نگذارند خوي رياست طلبي آنان به طور عريان بر مردم آشكار شود.
گروه دوم كه مي‌پندارند به حق دست يافته‌اند و براي اقامه حق در جامعه رسالتي تاريخي بر دوش دارند و اقامه حق جز با به‌دست گرفتن زمام حكومت ميّسر نيست، لذا آنان وظيفه دارند حكومت را به‌دست بگيرند. از ديدگاه اين گروه حقانيت مقصود اصلي است، و بر مبناي اين اصل از هر روشي مي‌توان براي رسيدن به هدف استفاده كرد. اگر هدف مقدس و صحيح باشد هر وسيله‌اي را بر مي‌تابد، پس هدف وسيله را توجيه مي‌كند. در مواجهه با هدف و مقصودي كه اين گروه حقّ مي‌دانند، مردم مي‌توانند دو گونه باشند. اگر باورها و اعتقادات مردم چنين هدفي را حق و قدسي مي‌داند، چه بهتر، آنان با اقبال مردمي زمام قدرت را به‌دست مي‌گيرند، و براي حفظ آن تمسك به هر وسيله‌اي را مباح مي‌دانند و به هيچ قيمتي هم حاضر نيستند وظيفه پرزحمت مديريت جامعه را از دوش خود بردارند.
اگر در ميانه راه مردم راه و روش آنان را نپسندند و به مديريت آنان معترض شوند و خواستار كناره‌گيري آنان از قدرت شوند، واضح است كه آنان اداي تكليف ديني يا ايدئولوژيك را بر رضايت توده ناآگاه مقدم مي‌دانند، و با سركوب اعتراضاتِ نسنجيدۀ «عوام كالانعام» به وظيفه مقدس خود عمل خواهند كرد. اگر از آغازمردم مقصود اين گروه را نپذيرند، آنان از توسّل به زور براي به‌دست گرفتن زمام قدرت ابايي نخواهند داشت. حق بايد اقامه شود، چه با شيوه مسالمت‌آميز و قانوني، چه با زور و خشونت و از طرق غيرقانوني. از اين ديدگاه اقبال و ادبار عمومي فارق حكومتها نيست، حقّ و باطل بودن مقصود حكمرانان مهم است. حكومت ديني يا حكومت ايدئولوژيك حق است. وظيفه‌مردم اقبال و اطاعت از اوامر و نواهي چنين حكومتهايي است، مردم مكلّفند از چنين حكومتهايي راضي باشند. مردم بايد افتخار كنند تحت سيطرۀ حاكميت دين يا ايدئولوژي قرار دارند. پذيرش چنين سيطره‌اي عين فرزانگي و خردمندي است.
حال اگر در جامعه‌اي اكثريّت مردم به هر دليلي از چنين حكومتهايي ناراضي شد و اراده‌اي متغاير با اراده حاكميّت يافت، واضح است كه اين اكثريّت به خطا رفته است. در چنين زماني اقليت مسلط چاره‌اي جز سركوب اكثريت مخالف ندارد. اكثريتي كه با زبان خوش حقّ را نمي‌پذيرد، بايد با زور به تمكين از حقّ واداشت. مردم آزاد نيستند كه رواج و سيطره باطل بخواهند. كسي حقّ ندارد ناحقّ باشد. اگر ملتي لياقت ندارد با اختيار و رضايت پذيراي حقّ باشد، مي‌بايد به شيوۀ قسري به‌آنان حّ را تحميل كرد. آنان كه مختارانه و آزادانه بهشت را برنمي‌گزينند بايد با زنجير به بهشت برده شوند. كسي حقّ ندارد در دنيا طالب جهنّم باشد. حكومت حقّ نخبگاني است كه مدينه فاضله ديني يا ايدئولوژيك را به هر قيمتي در زمين برپا كند. حقّ را با زور نيز مي‌توان جا انداخت.
آنچه بيان شد مباني نظري حكومت قسري است. بر اين اساس اعمال فشار و بكار بردن زور براي به‌دست گرفتن قدرت، براي حفظ قدرت و براي باقي ماندن بر سرير قدرت نه تنها جايز بلكه واجب است. اين مباني نظري ممكن است رنگ توجيهات ديني يا تفسيرهاي ايدئولوژيك بگيرد، و اقامه حكومت قسري را به وظيفه شرعي يا تكليف انقلابي و ايدئولوژيك‌تبديل كند. از چنين ديدگاهي حكومت قسري نه تنها مذموم و قبيح نيست، بلكه مستحسن و ممدوح و پسنديده است، و يكي ازطرق رسيدن به مقصود حق و قدسي است، و چه بسا در کوتاه مدت از نافذترين و كارآترين طرق نيز به حساب آيد.
5 ـ اقسام حكومت قسري
قسم اول: حكومت قسري مطلق. حكومتي كه در شيوه به‌دست گرفتن قدرت، در روش‌كشورداري و در بقا و عدم ترك قدرت متكي بر قسر و زور است. حكومتهاي برخاسته از كودتا، حكومتهاي ميليتاريستي ونظامي و ديكتاتوري فردي غالباً از اين قسمند.
قسم دوم: حكومتهايي كه با رضايت و اقبال عمومي حتي با يك انقلاب مردمي يا از طريق پيروزي در يك رفراندوم يا يك انتخابات ملي به قدرت رسيده باشند، اما بواسطه سوءمديريت و بي‌كفايتي با نارضايتي ملي مواجه مي‌شوند. از آنجا كه چنين حاكميتي خود را در قبال مردم مسئول و پاسخگو نمي‌داند، نظارت افكارعمومي را نيز نپذيرفته، حاضر نيست به طور مسالمت‌آميز و داوطلبانه اريكه قدرت را ترك گويد، در نتيجه اگر چه حدوثاً قسري نبود، اما در بقا و شيوه كشورداري حكومتي قسري است.
اين‌گونه حكومتهاي خود دوگونه مي‌توانند باشند.
گونه اول: حكومت قسري با حاكميت يك‌دست. به اين معني كه تمامي نهادهاي قدرت در اختيار انديشه قسري است وحاكميت يكپارچه و متمركز اراده‌اي مغاير اراده ملي دارد. هيچ نهادي در اختيار مردم نيست و حاكميت با قدرتي تمامت‌خواه، فراگير و توتاليتر زمام امور را يكسره به‌دست دارد.
گونه دوم: حاكميت دوگانه. به اين معني كه حاكميت با رضايت عمومي براساس يك انقلاب مردمي يا يك رفراندم يا انتخابات ملي بر سر كار مي‌آيد. اما در طول زمان بخشي از حاكميت به ضوابط دمكراتيك وفادار مي‌ماند. نهادهايي ازحكومت با راي مردم انتخاب مي‌شوند، در مقطع مشخص زماني به طور مسالمت‌آميز جاي خود را به نمايندگان بعدي مي‌سپارند، اين نهادهاي برخاسته از مردم تحت نظارت مردم، مسئول و پاسخگو به مردم باقي مي‌مانند.
اما بخش ديگر ازحاكميت بتدريج ساز ديگري آغاز مي‌كند. اين بخش مشروعيت خود را ناشي از امري قدسي مي‌پندارد و خود را تنها در برابرهمان حقيقت ماورايي مسئول مي‌داند، لذا در برابر مردم مسئول نيست و موظف نيست به مردم پاسخگو باشد، در نتيجه‌نظارت عمومي را نيز نمي‌پذيرد. با توجه به اعتقاد به حقانيت خود، لازم نمي‌داند خود را با جهت و سمت و سوي مردم هماهنگ كند. بلكه اين مردمند كه موظفند رضايت او را تامين كنند. هرم قدرت در اين بخش با ساختار ديگر شكل مي‌گيرد، راس آن مادام‌العمر شده، مقامات ذيلِ راس همگي به شيوه انتصابي بر سر كار مي‌آيند.
اگر چه هر يك از دو بخش از حاكميت تمايل دارند كه حاكميت را منطبق با منطق خود يكپارچه كنند، اما بخش قسري حاكميت به واسطه نداشتن پشتوانه اكثريت مردم فاقد اقتدار لازم است. بخش دمكراتيك حاكميت نيز بواسطه در دست نداشتن اهرمهاي لازم قدرت، علي‌رغم برخورداري از اقتدار اجتماعي نمي‌تواند بخش قسري حاكميت را مطيع اراده ملي كند. نزاعي عميق بين اين دو بخش ازحاكميت در مي‌گيرد. اين نزاع تا حذف كامل روش و منش قسري يا سركوب كامل نهادهاي دمكراتيك و در مجموع يكپارچه‌شدن روش حاكميت ادامه خواهد يافت.
6. جایگاه مردم در حکومت قسری
مردم در حكومت قسري چه جايگاهي دارند؟ رضايت مردم، راي عمومي و اراده ملي چه نقشي در اداره جامعه دارد؟به دو سؤال فوق مي‌توان سه گونه پاسخ داد. اين سه پاسخ علي‌رغم ظاهر متفاوت به يك جواب برمي‌گردند.
پاسخ اول: مردم‌در مشروعيت، جهت‌گيري، تصميمات كلان حكومت قسري هيچ نقشي ندارند. مردم تنها موظفند كه از اوامر حاكميت اطاعت كنند، به شكل توده‌اي و ذره‌اي و غيرمتشكل يا در نهادهاي مورد نظر حاكميت، از منويات حكام حمايت كنند و سينه خود را سپر بلاي دشمنان حكومت قسري بنمايند. مردمي كه اختيار تصدي امور خود را ندارند ، چگونه مي‌توانند متصدي امور حكومت شوند يا به نمايندگي خود فردي را متصدي خدمات عمومي كنند.
پاسخ دوم: اگر چه مردم اجمالاً در حكومت سهيمند، از آنجا كه هنوز به رشد و بلوغ سياسي نرسيده‌اند تا حاكميت را به‌دست بگيرند، حكمرانان از سر لطف به عنوان ولي قهري مردم حاكميت را به‌دست مي‌گيرند تا مصلحت ملي را استيفا نمايند.
پاسخ سوم: مردم اگر چه هم در حكومت سهيمند و هم رشيدند، حكمرانان به نمايندگي و نيابت از سوي مردم زمام امور را به‌دست گرفته‌اند .
در پاسخ اول مردم ذاتاً محجور و ناتوان از تصدي هستند و اين محجوريت دائمي و غيرقابل رفع است. در پاسخ دوم، مردم فعلاً محجورند و مشخص نيست در چه زمان و شرايطي به بلوغ سياسي مي‌رسند و رشيد مي‌شوند و صلاحيت تصدي امور عمومي را خواهند يافت. پاسخ سوم اگر چه مردم رشيدند و صاحب صلاحيت دخالت در امور عمومي‌اند، اما آنان يك‌بار براي هميشه حكومت را واگذار كرده‌اند و حق ندارند آن را پس بگيرند. مهم نيست كه الا‌ن ناراضي‌اند. مهم اين است كه‌حاكميت خود را بر حق مي‌داند. مردم موظفند راضي باشند و اگر هم از سياستهاي حاكميت احساس عدم رضايت مي‌كنندبايد خود را اصلاح كنند. البته آنچنان‌كه خواهيم گفت حكومتهاي قسري هرگز به‌طور عريان فقدان صلاحيت مردم را اعلام نمي‌كند و همواره محجوريت مردم را در هاله‌اي از الفاظ پرطمطراق و توخالي مي‌پوشاند.
7. پايه‌هاي قدرت حكومت قسري
علي‌رغم عدم رضايت اكثريت مردم و ادبار عمومي چگونه حكومتهاي قسري دوام مي‌آورند؟ و به عبارت ديگر پايه‌هاي قدرت حكومت قسري كدام است؟ حكومتهاي قسري براي بقاي خود چاره‌اي ندارند جز اينكه تمامي يا برخي‌روشهاي ذيل را به‌كار گيرند.
اول: ايجاد طبقه جديد از طريق اعطاي امتيازات مالي و ايجاد برخورداريهاي اقتصادي براي‌اقليت موافق خود. حكومت قسري به سرعت و گشاده‌دستي حقوق مي‌دهد تا از او دفاع كنند. طبقه‌اي كه برخورداري‌اش به‌بقاي حكومت قسري گره خورده است براي ادامه اين امتيازات و دريافت رانت‌ها مجذوبانه سنگ حكومت قسري را به سينه مي‌زند.
دوم: اگر كساني از طريق جذب مالي به صف مؤيدان حكومت قسري نپيوندند، حاكميت به ارعاب دست مي‌يازد. ابزار حكومت قسري در ارعاب قواي مسلح يعني نظاميان، قواي انتظامي و قواي شبه نظامي است. قواي امنيتي در اين روش‌نقش بسيار مهمي را ايفا مي‌كنند. قوه قضاييه نيز در سركوب مخالفان با ابزار قانوني از موثرترين ابزار حكومت قسري است. ايجاد جو خفقان و سركوب هر گونه مخالفت قانوني در كوتاه مدت سيطره حكومت قسري را فراهم مي‌آورد.
سوم: فارغ ازدو سياست جذب و ارعاب دو عامل ديگر به بقاي حكومت قسري كمك مي‌كند: يكي عدم شجاعت نخبگان، عالمان وروشنفكران است. شكست سطوت و هيبت حكومت قسري نيازمند جسارت و از خودگذشتگي مداوم جمعي از فرهيختگان‌جامعه است. عامل ديگر، سوءاستفاده حكومت قسري از قلّت رشد فرهنگي بخشي از جامعه است. حكومت قسري با به‌بازي‌گرفتن اعتقادات و باورهاي مردم خود را به دين يا ايدئولوژي مردم گره مي‌زند و اين‌گونه قلمداد مي‌كند كه بدون‌حاكميت اين فرمانروايان از دين و ايدئولوژي اثري نخواهد ماند.
از لوازم يك حكومت قسري ترويج دورويي و رياكاري در جامعه است. مردم براي رهايي از دام نيروهاي امنيتي و انتظامي و شبه‌نظامي كه حتي حريم زندگي خصوصي شهروندان را نيز رعايت نمي‌كنند و هكذا براي گرفتن برخي امتيازات ورانت‌ها نفاق پيشه مي‌كنند. حكومت قسري مي‌خواهد نشان دهد كه همگان به او گردن نهاده‌اند. مهم نيست كه در دل مردم‌چه مي‌گذرد. مهم اين است كه به زبان و در عمل بيروني مخالفت نكنند. حكومت قسري به مردم دروغ مي‌گويد و مروج نشراكاذيب در جامعه است. حكومت قسري تيشه بر ريشه فضايل اخلاقي جامعه مي‌زند. تمسك به زور و خشونت ديواري ازبي‌اعتمادي بين مردم و حكومت قسري ايجاد مي‌كند. حكومت قسري همچون خوره ايدئولوژي و ديني را كه ادعاي‌طرفداري از آنها را دارد مي‌خورد و نابود مي‌كند.
8. خصائص حكومت قسري
از كجا مي‌فهميم حكومتي قسري شده است؟ خصائص حكومت قسري چيست؟ اگر در جامعه‌اي در چند انتخابات پي‌درپي از قبيل انتخابات رياست جمهوري، پارلمان، شوراي شهر نامزدهاي گرايش حاكميت راي نياوردند، اما علي‌رغم احراز سمت و سوي اراده ملي، اكثريت قدرت در دست منتخبين مردم نباشد، چنين حكومتي، حكومت قسري از نوع‌حاكميت دوگانه است. اگر در جامعه‌اي اكثريت قدرت قانوني در دست نهادهايي باشند كه توسط مردم انتخاب نمي‌شوند، يا يك بار براي هميشه انتخاب مي‌شوند (يعني سمتهاي پرقدرت مادام‌العمر وجود دارد) چنين حكومتي قطعاً به حكومت‌قسري منجر خواهد شد.
از ديگر نشانه‌هاي حكومت قسري بي‌اعتمادي مردم به رسانه‌هاي انحصاري حاكميت است. اگرميزان گرايش مردم به راديو و تلويزيون رسمي به مراتب كمتر از رسانه‌هاي مكتوب داخلي و رسانه‌هاي صوتي و تصويري بيگانه باشد حكومت نتوانسته صداقت و اعتماد خود را به شهروندانش اثبات كند. بي‌اعتمادي آغاز قسري شدن حكومت‌است. از شيوه تبليغات حكومت مي‌توان قسري بودن آن را آزمود. اگر حساسيت حكومتي با حساسيت مردم فاصله گرفته‌باشد، آنچه را حاكميت مهم مي‌داند، مردم آن چنان مهم نيابند بلكه كم‌ارزش بدانند و آنچه مردم مهم دانند حكومت به آن‌اهتمام لازم ندارد، با اين همه حكومت حاضر نباشد خود را با رضايت عمومي و اراده ملي هماهنگ كند چنين حكومتي‌قسري شده است.
9 . زورمداری و خشونت محوری حکومت قسری
حكومت قسري براي بقا بر اريكه قدرت چاره‌اي جز توسل به زور و پيش گرفتن خشونت ندارد. در حكومتهاي قسري يكپارچه آزاديهاي مشروع و قانوني مردم سلب مي‌شود، جامعه بسته مي‌شود. هر گونه انتقاد و مخالفت حتي مخالفت قانوني‌سركوب مي‌شود. دستگاههاي امنيتي كمترين مخالفتي را در نطفه خفه مي‌كنند. دستگاه قضايي در حكومت قسري فاقد استقلال قضايي است و ميزان عدالت قضايي همواره مجذوب آهنرباي حاكميت قسري است. حكومت قسري مخالفان خودرا به دادگاه مي‌كشاند و به ناحق آنان را مجازات مي‌كند، به زندان مي‌افكند، محصور مي‌كند، تبعيد مي‌كند و در مجموع ازحقوق اجتماعي محروم مي‌سازد.
در حكومتهاي قسري دوگانه بخش مردمسالار حاكميت به دنبال گسترش آزاديهاي قانوني است. بخش قسري حاكميت‌اين آزادي را برنمي‌تابد، نخست مي‌كوشد با تصويب قوانين ظالمانه و بازدارنده حقوق و آزاديهاي قانوني مردم را محدودكند. دستگاه قضايي تحت فرمان به پرونده‌سازي و زندان کردن و سلب حقوق فرهيختگان مي‌پردازد، اما از آنجا كه جامعه به بركت وجود بخش مردمسالار حاكميت نيمه باز است، احكام قضايي صادره از سوي حكومت قسري فاقد وجاهت ملي است. محكومان دادگاههاي حكومت قسري به جاي آنكه مطرود و مذموم شمرده شوند از سوي اكثريت مردم به عنوان قهرمانان ملي استقبال مي‌شوند.
حكومت قسري در مي‌يابد كه پرونده‌سازي و به زندان افكندن مخالفان و منتقدان كارآيي‌لازم را ندارد. مي‌كوشد تا با ناامني هزينه كسب آزادي را در جامعه بالا ببرد. نيروهاي شبه‌نظامي را تقويت مي‌كند. تظاهرات واجتماعات قانوني توسط اين نيروهاي شبه نظامي به هم مي‌خورد. حكومت قسري براي اجراي منويات خود چاره‌اي نداردجز اينكه دولت پنهان ايجاد كند. اين دولت پنهان كه در نهادهاي قضايي، امنيتي، نظامي، انتظامي و شبه‌نظامي شبكه دارد، ترور منتقدان و مخالفان حاكميت قسري و حذف فيزيكي نخبگان و رهبران مردمسالار را در دستور كار خود قرار مي‌دهد. اما افكار عمومي دستهاي آلوده حكومت قسري را در ناآراميها و ترورها كشف مي‌كند، هر چند حكومت قسري به دروغ مسئوليت اين ترورها و خشونتها را به عهده نمي‌گيرد، اما حكومت قسري به تدريج چاره‌اي ندارد جز اينكه به خشونت عريان متوسل شود و اين پايان خط حكومت قسري است.
حكومت قسري نمي‌تواند دائمي باشد، چرا كه «القَسرُ لايَدُومُ» قسر زوال‌پذير است. دير يا زود حكومت قسري تسليم‌اراده ملي مي‌شود. سرعت زوال حكومت قسري به ميزان رشد فرهنگي جامعه و درجه شجاعت و درايت فرهيختگان وعالمان آن جامعه بستگي دارد. مهم اين است كه حكومت قسري را در همه چهره‌هايش بشناسيم و بشناسانيم، و ايمان داشته باشيم قسر از بين رفتني است. اگر مردم بخواهند، هيچ چيز و هيچكس نمي‌تواند در برابر اراده يك ملت مصمم مقاومت كند.
زندان اوين
16 فروردین