ديه در اسلام : در گفت و گو با معاون ستاد ديه

در گفت و گو با معاون ستاد ديه – (حكيمه رحمان نژاد – روزنامه ايران )  –  يكي از مجازات هاي تعيين شده در قانون مجازات اسلامي ، ديات هستند . براساس ماده 15 قانون مجازات اسلامي ديه ، مالي است كه از طرف قانونگذار ( شارع ) براي جنايت تعيين مي شود . تعريف هاي ديه در ماده 294 مفصل آمده است : ماده 294 قانون مجازات اسلامي مي گويد : ديه مالي است كه به سبب جنايات بر نفس يا عضو مجني عليه يا به ولي يا اولياي دم او داده مي شود…

ديه در اسلام

در گفت و گو با معاون ستاد ديه

حكيمه رحمان نژاد – روزنامه ايران

يكي از مجازات هاي تعيين شده در قانون مجازات اسلامي ، ديات هستند . براساس ماده 15 قانون مجازات اسلامي ديه ، مالي است كه از طرف قانونگذار ( شارع ) براي جنايت تعيين مي شود . تعريف هاي ديه در ماده 294 مفصل آمده است : ماده 294 قانون مجازات اسلامي مي گويد : ديه مالي است كه به سبب جنايات بر نفس يا عضو مجني عليه يا به ولي يا اولياي دم او داده مي شود .

ماده 295 قانون مجازات اسلامي موارد پرداخت ديه را مشخص كرده است كه به اختصار در قتل هاي خطايي و شبه عمد و جرح شبه عمد ديه تعلق مي گيرد . مقادير ديه در زمان قتل نفس در مواد 297 تا 301 قانون مجازات اسلامي مشخص شده و مهلت پرداخت ديه قتل ، خود قاتل است در مواردي خود قاتل ، يا در مواردي عاقله است . عاقله به بستگان ذكور نسبي پدر و مادري يا پدري به ترتيب طبقات ارث و يا ضامن جريره گويند .

در مورد ديه اعضا، جراحات ، سقط جنين . جنايات واقع شده بر مرده در باب نهم تا سيزدهم كتاب چهارم قانون مجازات اسلامي به تفصيل توضيح داده شده است . كتاب چهارم قانون مجازات اسلامي درباره ديات است و از ماده 294 تا 497 به اين مورد پرداخته شده است . براي آشنايي با ستاد ديه با محمد علي ساري معاون ستاد ديه كشور گفت و گويي انجام داده ايم كه متن كامل آن در پي مي آيد .

فلسفه وجودي ديه چيست ؟

ديه در اسلام به اين دليل پيش بيني شده تا فردي كه آسيب مي بيند ، بتواند اين آسيب را جبران كند و اين جبران بخشي به معالجه خود فرد برمي گردد . برخي از آسيب هم قابل جبران نيست و بايد براي ممر در آمد خود جايي را پيدا كند . فرد آسيب ديده از طرف دادگاه به پزشكي قانوني معرفي شود و پزشكي قانوني در واقع مرجع تعيين آسيب هاست كه ميزان آسيب را مشخص مي كند براي نمونه قطع نخاع . 4 ديه برايش تعيين مي شود

.
در مورد انواع و اقسام ديه توضيح دهيد.

از ساده ترين نوه ، سرخ شدگي قسمت هاي بدن تا سياه شدگي هر كدامشان 14 ، 15 جدول است . ديه اعضا لب ، دهان ، دندان ، دست و پا ، ديه دنده ، ديه نخاع ، ديه حواس ، ديه استخوان زير گردن ، ديه گويايي ، ديه زبان و امروز با جدول بندي از سوي يكي از كارشناسان دادگستري ، كار قاضي آسان شده ، انواع و اقسام ديه دقيق و مشخص است و قاضي براساس آن عمل مي كند.

آيا انواع و اقسام ديه به مرور زمان و شرايط تغيير مي كند و چه كساني انواع و اقسام آن را مشخص مي كنند ؟

اصل قضيه ديه با مرور زمان تغيير نمي كند ، اما نرخ ديه براساس ميزان شتر در سال تعيين مي شود يا تغيير مي كند . فروردين هر سال ، ميزان ديه يعني ارزش ريالي آن از سوي رئيس قوه قضائيه و در جلسه اي تعيين مي شود ، به اين صورت كه قيمت هاي مختلفي از شتر را در نقاط مختلف كشور تعيين مي كنند و قيمت شتر بيشتر از استان سيستان و بلوچستان گرفته مي شود و قيمت براساس ميزان شتر در هر سال تعيين مي شود اما در اساس ديه تغيير ايجاد نمي شود .

بحث هاي مربوط به ديه در يكي دو سال اخير با نام زندان و زندانيان ديه عجين بوده است كه اين سؤال به ذهن مي آيد آيا در واقع ديه يعني زندان ؟

اگر پدري فرزند خود را يا مردي همسر و يا زني شوهرش را كتك بزند ، مكلف است ديه پرداخت كند اما اين كه ذهن بيشتر به زندان معطوف مي شود علت آن است كه بيشترين مصداق موجود در جامعه ، تصادفات زيادي است كه به وجود مي آيد و صدمه هايي كه از اين بابت پيش مي آيد بيشتر متوجه زندانياني است كه به سبب تصادف در زندان ها هستند و قادر به پرداخت ديه نيستند .

براي كاهش زندانيان چه راهكاري پيشنهاد مي كنيد ؟

بزرگترين راهكاري كه به نظر مي رسد آن است كه بويژه براي تصادفات مشكل بيمه حل شود . بيشتر افرادي كه اتومبيل خود را بيمه نمي كنند و محكوم به ديه مي شوند ، از آنجا كه نمي توانند ديه را پرداخت كنند ، به زندان كشانده مي شوند .

اگر كاري كنيم كه اتومبيل هاي بدون بيمه ، نتوانند تردد كنند ، گام مؤثري در كاهش زندانيان برخواهيم داشت . متأسفانه 8 هزار و پانصد زنداني ديه در زندان ها داريم كه با توجه به آمار ما بيش از 90 درصد آنها بيمه ندارند و گاهي محكوم به 2 يا 3 ديه مي شوند و اموالي هم ندارند كه حتي يكي از ديات را پرداخت كنند ، ستاد ديه هم توان آن را ندارد كه هر 3 ديه آنها را پرداخت كند و به همين علت ، تعداد اين زندانيان زياد است و ناچار مدت زيادي را در زندان بمانند . پس بايد تلاش كرد تا مشكل بيمه حل شود و ستاد هم ديه هايي را كه مبلغ آن كمتر است پرداخت مي كند تا تعداد بيشتري از زندانيان آزاد شوند .

در اين باره چه اقداماتي از طريق ستاد ديه انجام شده است ؟

تلاش كرديم از طريق مجلس و بند 31 تبصره 2 قانون بودجه سال 85 كل كشور ، 20 ميليارد تومان اعتبار از منابع قرض الحسنه بانك ها براي ستاد ديه بگيريم ، البته هنوز اين اعتبارات را ريافت نكرديم اما بانك عامل مشخص شده است و اميدواريم بزودي از طريق بانك ملت ، وام قرض الحسنه با كارمزد 4 درصد در اختيار زندانيان قرار بگيرد تا تعداد قابل توجهي از زندانيان ديه آزاد شوند .

ستاد ديه با چه هدفي تشكيل شده است ؟

اين ستاد با هدف كمك به آزادي زندانيان غيرعمدي تشكيل شده و بايد گفت زندانيان غيرعمدي 4 گروه اند . زندانيان بدهكار ديه اي ، بدهكار چك ، زندانياني كه بابت پرداخت نكردن زنداني شده اند و چهارمين دسته افرادي كه به دليل نپرداختن نفقه در زندان هستند .

در چه سالي اين ستاد تشكيل شده است ؟

ستاد ديه در سال 1369 پايه گذاري و اساسنامه آن در سال 1378 تصويب شد و از سال 1378 كار رسمي خود را آغاز كرد و هم اكنون در تمامي استان هاي كشور فعال است .

در مقايسه با سال قبل ، كمك مردم به ستاد ديه چگونه بوده است ؟

آمار ما از استان ها گوياي افزايش 50 درصدي كمك مردمي به ستاد ديه نسبت به سال گذشته بوده است . براي نمونه در تهران ، 600 ميليون تومان كمك مردمي در سال گذشته جذب شده بود كه امسال به 900 ميليون تومان رسيده است . در سال گذشته ، كل دريافتي ما از مردم در سراسر كشور 2 ميليارد تومان بود كه امسال پيش بيني مي كنيم بيش از 3 ميليارد تومان باشد . در سال گذشته 2 هزار و 300 زنداني در سراسر كشور از طريق ستاد ديه آزاد شدند كه پيش بيني مي كنيم امسال 2 هزار و 900 تا سه هزار زنداني آزاد شوند .

در 8 سال گذشته چه تعداد زنداني با كمك هاي ستاد ديه آزاد شده اند ؟

در اين 8 سال زمينه آزادي بيش از 11 هزار نفر زنداني از طريق ستاد ديه فراهم شده است .

عمده فعاليت هاي ستاد ديه در چه زمينه هايي است ؟

آزادي زندانيان و پيشگيري از ورود افراد به زندان ها ، عمده فعاليت هاي ستاد ديه است و تلاشمان اين است كه كارهاي علمي را در زمينه پيشگيري شروع كنيم . براي نمونه در مورد تصادف ها ، هم اكنون نهادي كه در مورد سن افراد تصادفي تحقيق كند وجود ندارد در صورتي كه براي منابع تصميم گيرنده بسيار مهم است ، ما در ستاد ديه از آنجا كه زنداني ها را در دسترس داريم مي توانيم آمار بگيريم و مي توان تدبيري انديشيد كه از طريق اين آمار ، ضعف ها شناسايي و برطرف شود .

در زمينه پيشگيري چه اقداماتي انجام داده ايد ؟

در زمينه پيشگيري تعاملاتي با راهنمايي و رانندگي داشتيم و تفاوتي بين بيمه و راهنمايي و رانندگي ايجاد كرديم . تصادف در بزگراه ها معضل بزرگي است و اين تصادف ها منجر به كشته شدن افراد زيادي مي شود و عامل آن سرعت زياد در اتوبان هاست . در اين زمينه پيشنهاد داديم تجهيزات راهنمايي و رانندگي تقويت شود به نوعي كه راننده احساس كند كنترل مي شود . بنابراين پيشنهاد ما اين است كه شركت هاي بيمه در تقويت تجهيزات راهنمايي و رانندگي سرمايه گذاري كنند . در واقع اگر 20 درصد تصادفات كاهش پيدا كند منافع مالي براي خود شركت هاي بيمه خواهد داشت . اگر در جاده ها به صورت اتوماتيك ، از سرعت ها عكس گرفته شود در كاهش تصادفات مؤثر است . وقتي پرداخت خسارت شركت بيمه كاهش پيدا كند ، شركت بيمه مي تواند 10 درصد براي تجهيزات راهنمايي و رانندگي سرمايه گذاري كند . هم اكنون اعتباري از طريق شركت هاي بيمه به مبلغ 20 ميليارد تومان براي تجهيزات راهنمايي و رانندگي تهيه شده است .

پليس در 10 تا 15 درصد جاده ها حضور دارد و اگر حضور پليس نامحسوس و پر رنگ شود در كاهش تصادف ها و كاهش زندانيان ديه مؤثر است . همچنين تعامل خوبي بين كميسيون اقتصادي مجلس ، بيمه مركزي بيمه ايران ، راهنمايي و رانندگي ، وزارت كشور انجام شده براي جلوگيري از تردد خودروهايي كه بيمه نامه ندارند و تصميم گرفته شده برچسب هاي بيمه جلوي ماشين نصب شود . البته راهنمايي و رانندگي قول داده است از آذر ماه جلوي ماشين هايي را كه بيمه نامه ندارند ، بگيرد.

قوانين مرتبط با ديه در چه وضعيتي است و تا چه حد نياز به اصلاح دارد ؟

هم اكنون ، ديه يوم الادا است . پيشنهاد ما آن است كه ديه ، يو الادا نباشد . متأسفانه آگاهي نداشتن افراد نسبت به يوم الادا بودن ديه موجب مي شود همچنان در زندان بمانند . بهتر است ديه از حالت يو الادا خارج شود و براي شاكي مهلت زماني معين شود و شاكي همان سال پيگير پرونده باشد ، نه اينكه سال هاي بعد اقدام كند و بايد ميزان ديه براساس تاريخ حادثه تعيين شود تا شاكي براي دريافت ديه بيشتر طمع نكند . قوانين چك نيز بايد اصلاح شود و نبايد بانك ها ، دسته چك هاي 50 برگي يا 100 برگي را به افرادي كه توان پرداخت ندارند ارائه كند . بايد با بانك هايي كه اين دسته چك ها را مي دهند به شدت برخورد كرد و برخورد با مديران خطاكار بانك ها بايد در قانون پيش بيني شود . مي توان نسبت به صدور چك ها به دليل گرايش هاي مردم ما به آموزه هاي ديني ، از ائمه جمعه استفاده كرد و ائمه جمعه در اين زمينه امر به معروف و نهي از منكر كنند و درباره چك هم مردم بايد ارشاد شوند و قانون اصلاح شود . همچنين بحث مجازات هاي جايگزين مهم است ، قوانين حقوقي ما بايد متناسب با شرع مقدس اسلامي باشد ، متناسب با قوانين شرع اصلاح ، و موازي اين قانون پيش رود ، به خصوص درباره جرايم غيرعمد بايد تجديدنظر شود كه افراد فقط به دليل بدهكاري و نداشتن و نپرداختن پول ، زنداني نشوند .

مهمترين مشكلاتي كه در زمينه ديه و امور مربوط به آن وجود دارد چيست و آيا در تصحيح اين امور ، اقدامي شده است ؟

يكي از مشكلات ما بويژه در مورد تصادف آن است كه وقتي تصادفي رخ مي دهد ، كارشناس بيمه در مورد ميزان خسارت نظر مي دهد در حالي كه بايد كارشناس بي طرفي در مورد خسارت نظر بدهد . در قانون جديد كه كارشناسي زيادي هم در مورد آن شده است و نهمين جلسه آن در مجلس هم برگزار شده پيشنهاد ما اين است كه تصادف كننده به هر تعميرگاهي كه خواست بتواند مراجعه كند وهزينه را از شركت بيمه بگيرد . مسأله دوم آن است كه بسياري از شركت ها از پرداخت ضرر و زيان شانه خالي مي كنند . ما در قانون جديد پيش بيني كرديم و براي مرحله اول اگر شركت بيمه از پرداخت ضرر و زيان شانه خالي كرد ، جريمه اي معادل ده برابر بيمه كامل يك فرد پرداخت كند و در بار سوم امتياز كل شركت بيمه لغو مي شود و با توجه به اينكه هم اكنون 33 درصد وسايل نقليه بيمه ندارند اين قانون هم منافع مردم و هم منافع شركت هاي بيمه را تأمين مي كند و از طرفي ديگر در جهت رفع مشكلات ستاد ديه است.