هو الله تعالی شانه العزیز
دیو بگریزد از آن قوم که قرآن خوانند
با عرض ادب خدمت تمامی قرآن پژوهان و قرآن دوستان عزیز که به کتاب آسمانی قرآن مجید عشق و علاقه می ورزند معروض میدارد که:
حقیر با قلت بضاعت مضجات و دانش علمی و عملی، در بین تمامی ترجمه هایی که خود ملاحظه نموده ام آنچه که بیشتر توجه مرا به ترجمه های ذیل جلب نموده است روانی، دقت، ابهام زدایی و همچنین ذکر شأن نزول آیات و مقابله با ترجمه ها و تفسیرها برای خوانندگان آن میباشد که اهل تحقیق با توجه به مقایسه بین ترجمه ها این چند ترجمان را جزو برترین ترجمه ها می دانند البته لازم به ذکر است بسیاری از ترجمه ها را نیز همانند رهنما و آیتی و … را صاحب نظران مورد بررسی قرار داده اند اما انتخاب ما در ترجمه های آمده در پائین بر اساس علاقه و استقبال عمومی و تایید خواص بر محسنات بیشتر آنها نسبت بر دیگر ترجمه ها می باشد. به ترتیب اولویت :
ترجمه اول:
الف: ترجمه جناب آقای کریم زمانی بنام “ترجمه روشنگر قرآن کریم”
در مورد این ترجمه گرانسنگ و ارزشمند استاد خرمشاهی در جلسه رونمایی از آن بیان نموده اند که:
“هر چقدر به «ترجمه روشنگر قرآن کریم» رجوع کرده، از آن لذت برده و استفاده کرده ام. ترجمه کریم زمانی هر سوره‌ای را معرفی می‌کند و معانی عمده آن سوره را می‌گوید و دیگر این که ریشه ثلاثی کلمات و افعال و صفات را آورده است.
وی با بیان اینکه «ترجمه روشنگر قرآن کریم» یک کتابخانه قرآنی است، گفت: خواندن این کتاب برای کسی سخت نیست و صفحه‌آرایی کتاب نیز بسیار زیبا انجام شده است.
خرمشاهی تأکید کرد «ترجمه روشنگر قرآن کریم» یکی از پنج ترجمه برتر قرآن در صد سال اخیر است.”
راقم خود ملاحظه نموده ام مواردی از ابهامات که دوستان و آشنایان وقتی بر ترجمه ای از قرآن ابراز می داشتند آنگاه که آنها را بدین ترجمه رهنمون می شدم و ترجمه ایشان را بر آن آیه مورد نظر قرائت مینمودم اذعان مینمودند که ایرادشان رفع و حتی شبهه شان مرتفع گردیده است .
بعنوان مثال در سوره مبارکه بقره آیه 228 در آخر سوره میفرماید:
وللرجال علیهن درجه و الله عزیز حکیم
که در اکثر ترجمه ها که ملاحظه نمودم با این متن و فحوای کلام نوشته شده بود که یعنی:
و مردان بر آنان درجه برتری دارند (منظور زنان) و خداوند توانا و حکیم است. (ترجمه دکتر محمد مهدی فولادوند)
در حالی که در ترجمه استاد کریم زمانی آمده است:
و اما مردان بر آنان نوعی مرتبت {سرپرستی} دارند {به جهت مسوولیت زندگی} و خداوند بس مقتدر با حکمت است.
این آیه به نظر حقیر شاید این نکته را به ذهن متبادر نماید که :
رئيس القوم خادمُهُم ـ رئيس يک قوم يا جمعيتي خدمتگزار آن است. فلذا درجه برتری مردان هم بر زنان در اینجا شاید مراد همان خدمتگزار بودن خانواده باشد.
که البته در برترین ترجمه همانند ترجمه استاد زمانی که به نظر بنده ترجمه استاد بهاء الدین خرمشاهی میباشد نیز بدین صورت برگردان شده است:
و مردان را بر آنان به میزانی برتری است، و خداوند پیروزمند فرزانه است.
از این دست تفاوتها در ترجمه ها موجود بوده که حقیر بعون الله تعدادی از این تفاوتها را در تکمیل همین مقال بعدا اضافه خواهم نمود زیرا بعضی از ترجمه ها بدلیل عدم توضیحات لازم در ذیل آیات و عدم اطلاعات قرآنی قرائت کننده باعث شک و تردید قاری میگردد و اگر خدای نخواسته وی در پی تحقیق و دقت نظر در بررسی کلام الله برنیاید ممکن است در همان اشتباه مانده و از این منبع فیض لایتنهی محروم بماند.
بعنوان مثال دوستی در پی قرائت اول آیه شریفه 97 سوره اسراء که میفرماید:
و من یهد الله فهو المهتد و من یظلل فلن تجد لهم اولیاء من دونه …
در تماس با حقیر گفتند خواندن ترجمه این آیه مرا مدتی است متحیر و سرگردان نموده است و در بعضی آیات که مشابه این آیه میباشد، صحبت از هدایت و گمراهی توسط خداوند برایم قبولش مشکل است که خداوند بخواهد بندگانش را گمراه سازد و در چند آیه دیگر نیز به همین فحوای کلام برخورد کردم و در ترجمه آیه فوق آمده است:
و هر که را خدا هدایت کند او رهیافته است، و هر که را گمراه سازد، در برابر او برای آنان هرگز دوست نیابی … الی آخر آیه
حقیر در جواب عرض کردم اینگونه نیست که در ترجمه آمده است و در جواب ایشان با توجه به آنچه یافته بودم و به معنی دیگر از کلام و بیان اولیاء الهی فرا گرفته بودم به ایشان عرض کردم عوامل بسیاری در این موضوع اعم از اثر وضعی عمل و بازتاب آن تا فساد لقمه و نطفه و ابوین و اجداد ثمانیه میتواند دخیل باشد و برایشان برشمردم و همچنین وقتی با مراجعه به قرآن و قرائت این آیه از روی ترجمه استاد کریم زمانی برایشان خواندم بسیار خشنود گردیده و گفتند مطلب را فهمیدم و به دلم نشست و به زبانی حجت برایم تمام شد و همان چیزی است که بنده از خداوند رحمتگر مهربان انتظار داشتم.
آقای کریم زمانی در ترجمه روشنگر اینگونه آیه مورد نظر را برگردان نموده اند که باعث رفع شبهه دوست حقیر گردید:
و هر که را خدا هدایت کند هموست هدایت یافته. و هر که را { بواسطه اعمال خود او و طبق جواب عمل } گمراه کند هرگز به جز خداوند برای آنان دوستان و سرپرستانی نخواهی یافت … الی آخر آیه
و در ذیل همین آیه مترجم گرانقدر آورده است:
این آیه سر رشتۀ هدایت و ظلالت را مشیت الهی داند. و البته این هدایت و ظلالت به جبر صورت نگیرد بل طبق سنّت کنش و واکنش و اثر وضعی اعمال انجام گیرد.
استاد زمانی همانطور که در موخره بر ترجمه قرآن آورده اند از تفاسیر بیشماری از جمله از تفسیر شریف بیان السعاده فی مقامات العباده حضرت آقای حاج ملا سلطان محمد بیدختی گنابادی جهت ترجمه استفاده نموده اند و در متن ترجمه با ذکر “بیان السعاده ملا سلطان ” بدان اشاره مینمایند.
لازم به ذکر است استاد کریم زمانی از مولوی شناسان و مثنوی پژوهانی هستند که تفسیر ایشان بر مثنوی شریف حضرت مولانا تا کنون بیش از سی مرتبه تجدید چاپ و به پنج زبان ترجمه شده است و همچنین مثنوی معنوی چاپ شده با تحقیق ایشان همراه با بیان مقاصد ابیات جزو برترین و نفیس ترین تحقیقات بر مثنوی حضرت مولانا در عصر حاضر به شمار میرود.
ترجمه ب :
واقعا هر دو ترجمه آقایان زمانی و خرمشاهی از خیلی لحاظ به هم نزدیک و از نظر غنای منابع و ماخذ و مستندات و استفاده از برترین تفاسیر در تمامی حوزه ها اعم از عرفانی گرفته تا ادبی و تاریخی و غیره بی نظیر و در نوع خود منحصر بفرد میباشند.
ترجمه استاد بهاء الدین خرمشاهی با مطالب دقیق و استفاده کثیر از منابع مختلف در ذیل هر کدام از آیات مبارکه که قرائت کننده مصحف شریف را به آگاهی و دانش بسیار در مورد آن آیه میرساند جزو برترین ترجمه های فارسی در عصر حاضر است و علی الخصوص بخش اضافه شده به آخر قرآن که در مورد ترجمه ها و تفاسیر و توضیحات و واژه نامه و قرآن پژوهی میباشد بسیار بسیار ارزنده و برای کسانی که بخواهند آشنایی بیشتر با قرآن پیدا نمایند بی نهایت کارآمد و مغتنم است. حقیر غیر از ترجمه گرانسنگ جناب استاد خرمشاهی بر این کتاب الهی به مابقی آثار ایشان در زمینه قرآن پژوهی و قرآن شناسی بسیار علاقه مند بوده و دیگر آثارشان نیز از این مائده الهی بی نصیب نبوده و عطر و بوی قرآنی دارد.
برای فارسی زبانانی که بخواهند با فرهنگ و علوم قرآنی مانوس شده و آنرا به زبانی قابل درک و فهم بیابند بدون شک و تردید آثار استاد خرمشاهی بهترین گزینه و راهگشای رسیدن به دروازه های قرآن پژوهی و قرآن شناسی خواهد بود و پس از آن ترجمه ایشان بر این معجزه تمام اعصار و قرون میتواند خواننده را به بهشت پنهان آن وارد نماید.
لازم بذکر است که استاد خرمشاهی همانطور که در موخره بر ترجمه قرآن قسمت کتابنامه آورده اند از تفاسیر بیشماری از جمله از تفسیر شریف “بیان السعاده فی مقامات العباده” حضرت آقای حاج ملا سلطان محمد بیدختی گنابادی و همچنین ” تفسیر سه گوهر تابناک از دریای پر فیض کلام الهی” ترجمه و تالیف حضرت آقای حاج سلطانحسین تابنده گنابادی (رضا علیشاه) جهت ترجمه استفاده نموده اند و در متن ترجمه بدانها اشاره مینمایند.
همچنین از جهت مزید اطلاع و آگاهی اخوان طریق کثر الله امثالهم بعرض میرساند که در قسمت آخر این ترجمه شریف و مبارک که به فرموده اعاظم عرفاء نمونه کتبی وجود مبارک حضرت انسان کامل میباشد و وجود حضرت انسان کامل نمونه عینی کلام الله مجید است. استاد بزرگوار و دانشمند محترم جناب آقای بهاء الدین خرمشاهی در قسمت “پیگفتار مترجم” تحت ذیل عنوان ( طرح و معرفی کوتاه نقد و نظرها) با تشکر از همه کسانی که به نقد و نظر ترجمه ایشان پرداخته اند در صفحه 911 شماره 13 از شخصیت های نامبرده چنین نگاشته اند:
13) تابنده، دکتر نور علی ( مجذوب علیشاه) : در مرقومه ای، نکات اصلاحی بیست و نُه گانۀ ارزندۀ بسیار دقیقی را خاطر نشان کرده اند.
ترجمه سوم:
ترجمه مرحوم حضرت آیت الله دکتر محمد صادقی تهرانی است، ارزش ترجمه ایشان بیشتر بواسطه توضیحات در ذیل بسیاری از آیات است که دیدگاه فقهی ایشان را در استنباط از آیات رسانده و هم نظر باز و دقیق ایشان را به امور مطروحه امروز جامعه روشن میسازد، مترجم معظم درباره اصول ترجمه بر قرآن در ماخره کتاب آورده اند که:
قرآن باید به گونه ای شایسته با کمال باریک بینی و حقیقت نگری و بدون پیش فرض ها و انتظارات تحمیلی تنها بر مبنای قرآن و با استفاده از ابزارها و لغت ها و یافته ای درونی آیات آن و بدون در نظر گرفتن عوامل بیرونی و آراء و اقوال و نظرات تحمیلی این و آن تفسیر شود.
حقیر افتخار آن را دارم که یک دوره از تفسیر شریف پنج جلدیشان بر قرآن کریم را مفسر بزرگوار به حقیر مرحمت و محبت نموده اند.
ترجمه چهارم:
ترجمه استاد محمد خواجوی است که ایشان هم با استفاده از منابع بسیاری اعم از ترجمه ها و تفاسیر کهن اقدام بدین کار نموده و اگرچه ترجمه ایشان چون دقیقا خواسته اند کلمه به کلمه باشد شاید مقداری سخت باشد اما قسمت انتهایی کتاب شریف را که اختصاص داده اند به “مشارق البیان فی مسائل القرآن” همراه با شان نزول آیات بسیار ارزشمند و عزیز است که حقیر مکرر از خواندن این بخش لذت فراوان برده و حتی جدا از اینکه به قرآن ترجمه ایشان پیوسته است، چاپ مجزای آنرا به صورت کتابی تحت همین نام “مشارق البیان فی مسائل القرآن” ابتیاع نمودم.
استاد خواجوی از صدرا شناسان عصر حاضر بوده و بسیاری از آثار مهم و تفسیرهای حکیم ملا صدرای شیرازی بر قرآن کریم را تصحیح و ترجمه نموده اند.
ترجمه پنجم:
ترجمه دکتر محمد مهدی فولادوند از لحاظ روانی، خوشخوانی و قابل فهم بودن برای تمام خوانندگان بسیار ارزشمند و قابل توجه میباشد.
ترجمه ششم:
ترجمه استاد حسین ولی که از مترجمین و محققین بنام و مترجم و مصحح آثار با ارزشی همچون “بحر المعارف” مولی عبدالصمد همدانی (از مشایخ حضرت آقای نورعلیشاه اول ) هستند کاری ارزنده و گرانسنگ است البته راقم خود تاکنون موفق به زیارت و استفاده از آن نشده ام و امیدوارم که بتوانم هر چه زودتر آنرا تهیه و از فیوضات آن مستفیض گردم. انشاء الله
به یاد داشته باشیم ترجمه هایی همچون ترجمه مرحوم میرزا مهدی الهی قمشه ای و دیگر ترجمه های نسبتا قدیمی تر، سالیان سال و همچنان مورد استفاده هزاران شاگرد دانشگاه مکتب وحی و قرآن قرار گرفته و همواره از ارج و قرب خود برخوردار خواهند بود.
در آخر نظر خوانندگان عزیز و گرامی را بدین نکته جلب مینمایم که جهت استفاده بیشتر و شناخت جامع تر از ترجمه ها و همچنین محاسن و بعضی نقدها بر ترجمه های انجام شده اخیر بر قرآن کریم به اثر ارزشمند استاد بهاء الدین خرمشاهی ” دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی” مراجعه گردد.
بمنّه و کرمّه
خاکپای فقراء الی الله
مهرداد مصوری
اردیبهشت 1390