دکتر نصر: هانری کربن باعث ترویج فلسفهٔ اشراقی در ایران شد

بزرگداشت هانری‌ کربن، ایران‌شناس و استاد شیعه‌شناسی دانشگاه سوربن، دوشنبه با حضور استادان فلسفه و عرفان در انجمن آثار و مفاخر فرهنگی ایران برگزار شد.

مهدی محقق رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی ایران با اشاره به زحمات هانری‌ کربن برای فرهنگ ایرانی گفت: مستشرقین فرانسه خیلی خدمت کرده‌اند، برای مثال پروفسور ماسینیون درباره‌ی حلاج کار می‌کرد، پروفسور فوشی‌کور کتاب اخلاقیات به زبان فارسی نوشت و… ما باید خدمات این مستشرقین را بدانیم.
وی گفت: بسیاری از بزرگان فرانسوی از فرهنگ اسلامی استفاده کرده‌اند. برای نمونه یکی از مواردی که فرهنگی‌ها در ادبیات و شعر بهره‌برده‌اند، یک جزء از فابل‌های لافونتن، شاعر فرانسوی که داستان گرگ و بره را از قطعه‌ای از داستان‌های کتاب طبقات و شعرا استفاده کرده است. رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی ادامه داد: هنگامی که کتاب «اشترنامه» منسوب به عطار، را براساس نسخه‌ی خطی تهران و نسخه‌ی دیگری که به دستم رسیده بود، تصحیح می‌کردم، کربن از این تصحیح آگاه شد و مرا بسیار تشویق کرد.
محقق عنوان کرد: وقتی جلد نخست اثر منسوب به عطار منتشر شد، وی گفت چرا جلد دوم را تصحیح نمی‌کنی؟ وقتی در پاسخ گفتم که پس از مطالعه و تحقیق دریافتم که این کتاب از عطار نیشابوری نیست بلکه از فردی است که مدعی شده که از وجود خویش فانی گشته و «عطار ثانی» شده است، وی گفت باز هم مهم است که کتابی به نام عطار در اقصی نقاط خراسان مورد استفاده قرار گرفته، مطالب آن باید بررسی و تحقیق شود.

 پورجوادی در ادامه‌ی این مراسم با اشاره به روش تحقیق پروفسور کُربن در اسلام‌شناسی گفت: باید بگویم وی شیوه‌ی خاصی دارد که با روش محققان شیعه‌شناس متفاوت است و آن روش پدیدارشناسانه است که تشیع را از یک دید جانبدارانه نگاه نمی‌کند و یا از نگاه یک فرقه‌ی خاص تشیع را رصد نکرده و یک فرقه را به فرقه‌ی دیگر ترجیح نداده است.

 وی افزود: نقص عمده‌ی کتاب‌های شیعه‌شناسی ما نگاه جانبدارانه است زیرا فرقه‌ی مولف، اصل قرار گرفته و فرقه‌ی دیگران بد و انحرافی است. در رابطه با فرقه‌شناسی اسلام نیز با همین نقص روبه‌رو هستیم. بنابراین وقتی کُربن به مطالعات و بررسی شیعه‌شناسی پرداخته با مطالعات و نگاه علامه طباطبایی و آشتیانی متفاوت است زیرا آنها درباره‌ی شیعه با نگاه خاصی داوری می‌کنند.

 این استاد سابق دانشگاه تهران ادامه داد: مسأله‌ی اصلی کُربن در مطالعات اسلام‌شناسی، تعریفی است که از شیعه ارائه می‌کند. به این لحاظ می‌توان پرسید تشیع چیست؟ پرسشی که می‌توانیم از کربن بپرسیم وقتی می‌خواهیم تشیع را تعریف کنیم. ما مسلمانان، معمولاً وقتی می‌خواهیم تشیع را تعریف کنیم بلافاصله سراغ مسأله‌ی جانشینی پیامبر اکرم می‌رویم و می‌گوییم تشیع مذهبی است که جانشینی پیامبر را حق علی(ع) می‌دانستند در حالی که برخی آمدند و این حق را غصب کردند.
پورجوادی گفت: اما از نظر کربن شیعه این‌طور نیست و شیعه شدن یعنی پیرو امام علی(ع) و امام نیز در حقیقت شخص تاریخی مثل حضرت علی بن‌ ابیطالب یا فرزندان ایشان نیست. از نظر وی «امام» شخص ملکوتی و نورانی است. به هر حال ساحت وجودی امام عالم ملکوت است نه عالم شهادت..

 کریم مجتهدی کانت‌شناس مشهور در مراسم بزرگداشت هانری کربن در مورد آشنایی خود با این فیلسوف فرانسوی اظهار کرد: اولین دیدار من با کربن وقتی بود که برای صحبت درباره‌ی پایان‌نامه‌ی دکتری خود به او مراجعه کردم و او ناراضی بود که چرا من باید در مورد فلاسفه‌ی غربی پایان‌نامه بنویسم و نه فیلسوفان وطنی.
وی در این مراسم که در محل انجمن آثار و مفاخر فرهنگی برگزار شد افزود: کربن به من فهماند باید به عنوان یک ایرانی به ریشه‌ها و هویت وجودی خودم برگردم.
استاد پیشین دانشگاه تهران صاحب آثار فلسفی نظیر فلسفه نقادی کانت، دکارت و فلسفه او، پدیدارشناسی روح بر حسب نظر هگل، دونس اسکوتوس و کانت به روایت هیدگر اضافه کرد: ابعاد بسیار وسیعی از گفته‌های عمیق در آثار کربن وجود دارد. وی با اشاره به اینکه کربن مستشرق نیست گفت: کربن اتفاقاً بهتر و بیشتر غرب را می‌شناخت ولی در شرق، ایران و جنبه‌ای از اسلام نوعی پیام فراموش‌شده یافته بود. به طور کلی آنچه فراموش شده و بشریت در باطن خود باید آن را بجوید.
مجتهدی تاکید کرد: این پیام همان سنت افلاطونی است که در شرق و جنبه‌ای از اسلام یافت‌ می‌شود‌ و این امر ناشی از مطالعات دقیق او در فرهنگ ایرانی و اسلامی است طوری که بعضی از نویسندگان و فیلسوفان را او برای اولین بار شناخته و در آثار خود از آنها اسم برده است؛ مانند رجبعلی تبریزی.

پیام دکتر نصر برای گرامیداشت کربن

محمود نیازی پژوهشگر فلسفه در ادامه‌ی این مراسم پیامی از سید حسن نصر استاد برجسته‌ی فلسفه قرائت کرد:

 «یادی از مفسر عالم مینویی؛ هانری کربن.

 بیش از سی سال از مرگ دانشمندی که وطن صوری‌اش فرانسه بود و وطن معنوی‌اش ایران، یعنی هانری کُربن می‌گذرد. و اینکه در مملکت معنوی او، بعد از چند دهه مجلس علمی، به نام او تشکیل می‌شود، حاکی از اصالت و اهمیت تحقیقات فلسفی و عرفانی او، طی نیم قرن بوده و هست. فضایل گوناگون در این دانشمند بزرگ، جمع بود و در این مجمل نمی‌توان از همه‌ی آنها نام برد. آنچه در اینجا ذکر می‌شود حاصل بیست سال همکاری نزدیک بنده با کرین و بیش از پنجاه سال شناخت آثار اوست. واما کربن. او مردی بود نه تنها معتقد به خداوند و عالم غیب، بلکه عاشق جهان مینوی و حقیقت ازلی، که همواره در طلب آن بود. ظاهراً کاتولیکی بود که در جوانی پروتستان شده بود، اما در باطن خود را از اهل تشیع می‌دانست. و برای تمامی جوانب مذهب شیعه احترام قلبی قائل بود. و بارها به زیارت اماکن متبرکه در ایران رفته بود. در کربن استعداد‌های مختلف جمع شده بود. گرچه سنگینی گوش داشت و صحبت کردن به جز زبان مادری‌اش فرانسه برایش مشکل بود تسلط خواندن متن به چند زبان برایش آسان بود. مخصوصاً متون فلسفی. علاوه بر یونانی، لاتین، ایتالیایی و اسپانیولی و انگلیسی را به سهولت می‌خواند، و مخصوصاً به زبان آلمانی تسلط کامل داشت. تا حدی که برای اولین بار یکی از آثار مهم هایدگر را به فرانسه ترجمه کرد. کربن نه تنها با فلسفه و عرفان مسیحی، من‌جمله تئوزوفی پروتستان و متفکرانی مانند هامان و بوهمه آشنایی کامل داشت، بلکه با فلسفه‌ی اروپایی از قدیم تا دوران جدید نیز انس داشت و با برخی از فلاسفه‌ی معروف اروپا مانند گاستن باشلار و گابریل مارسل، دوستی نزدیک برقرار کرده بود. او کتاب بدیعی راجع به تمثیلات عرفانی ابن‌سینا نگاشت و آثار شیخ اشراق را احیا کرد و نه تنها افکار او را در غرب اشاعه داد، بلکه در خود ایران باعث ترویج فلسفه‌ی اشراقی بین طبقه‌ی دانشگاهی و علاقه‌مندان به حکمت خارج از حوزه‌های علمیه شد. او اولین محقق غربی است که با همکاران بزرگ ایرانی‌اش ملاقات می‌کرد و مخصوصاً با علامه طباطبایی سالیان دراز جلسات بحث دینی و فلسفی داشت که نزد اهل معرفت در ایران معروف است. او قدم‌های راسخ در زمینه‌ی فلسفه‌ی تطبیقی برداشت و علاقه‌مندان به فلسفه در ایران، هم با فلسفه‌ی غرب و هم با سنت فلسفی خودشان و اهمیت آن بیشتر آشنا شدند. فرهنگ فلسفی و عرفانی ما ایرانیان سخت مرهون زحمات ممتد این دانشمند بزرگ و والاست. روانش شاد باد.»

دکتر رحمتی: زرتشت و اسلام از دیدگاه کربن پیوسته است

 در ادامه انشاءالله رحمتی از مترجمین آثار کربن با اشاره به ضرورت پرداختن به آرا و اندیشه‌های کربن برای یک انسان ایرانی گفت: یکی از بحث‌های مهم در کربن، پرداختن او به هویت ایرانی و پیوستگی‌های فرهنگ ما است. زبان فلسفه چون یک زبان جهان‌شمول است پس اینگونه نیست که اگر امثال کربن موارد و مسائلی را برای جهان غرب مطرح کرده‌اند، پس ما نتیجه‌ بگیریم که به درد ما نمی‌خورد. باید توجه داشت که کربن به وضعیت کشور و فرهنگ ما هم توجه داشته است.
رحمتی ضمن اشاره به پیوستگی اجزاء فرهنگ ایرانی در نگاه کربن گفت: یکی از این اجزاء، پیوستگی بین ایران زرتشتی و ایران اسلامی است. آنچه که برای کربن مهم است، حیات مضامین ایران زرتشتی در دوران کنونی ما است. هویت ما در نزد کربن یک هویت تاریخی نیست بلکه یک امر متافیزیکی است. پیوستگی دیگری که برای کربن مهم است، پیوستگی تشیع و تصوف است. پیوستگی سوم، پیوستگی بین فلسفه، عرفان و ادبیات فارسی است. یکی از وجوه بارز کربن که ادبیات، عرفان و فلسفه را به همدیگر نزدیک می‌کند توجه بسیار ویژه‌ای است که به تمثیل‌های ابن‌سینا و سهروردی نشان می‌دهد. پیوستگی آخر، پیوستگی بین دیانت ما با ادیان ابراهیمی است.

 انشاء‌الله رحمتی در ادامه گفت: یکی از اصطلاحاتی که کربن به کار می‌برد، افلاطونیان پارس است و این یکی از کلیدواژه‌های کربن است و منظورش شخص افلاطون نیست و بلکه مکتب افلاطون است. این نگاه افلاطونی چیزی که کربن به دنبال آن است و اگر بخواهم به لحاظ تاریخی عرض کنم در افلاطونیان تا قبل از دوران مدرن سنت‌های مختلف نوافلاطونی که سه سنت است برای وی اهمیت دارد و به آن توجه می‌کند.

 این عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی افزود: وی افلاطونیان زنده که گوش شنوایی برای سخنانشان نیست را در دنیای جدید در ایران می‌یابد و آنها افلاطونیان پارس هستند که با آنها حشر و نشر داشته و آثارشان را خوانده است. در عین حال معتقد است که باید به آنها کمک کرد تا بتوانند وارد گفت‌وگو با دنیای جدید شوند. وی ادامه داد: گاهی اظهار حیرت می‌کند و می‌گوید وقتی با این افراد سخن می‌گفتم با این که هیچ‌کدام از فلسفه‌های ما را نخوانده بودند و با پرسش‌ها و مسائل فکری ما آشنا نبودند اما چنان سخن می‌گفتند که وقتی من سخن می‌گفتم احساسشان این بود که جانا سخن از زبان ما می‌گویی و تمام حرف‌های من را درک می‌کردند..

 رضا کوه‌کن از اعضای انجمن حکمت و فلسفه به عنوان آخرین سخنران این نشست، با اشاره به اعتبار یا عدم اعتبار شیوه‌ی تاریخ‌نگاری‌های هانری‌ کربن گفت: بهترین شیوه‌ی تاریخ‌نگاری، مبانی دین‌شناسانه تاریخ‌نگاری است که این نوع شیوه و نگاه در روش تاریخ‌نگاری هانری‌کربن مشهود است. لذا باید مبانی دین‌شناسانه شیوه تاریخ‌نگارانه کربنی‌ را یافت.

 در انتهای این مراسم از ۲ ترجمه از آثار هانری‌ کربن؛ «ارض ملکوت» و «چشم‌اندازهای معنوی و فلسفی اسلام ایرانی» با ترجمه‌ی انشاءالله رحمتی رونمایی شد.

منبع: روزنامه اطلاعات